Тадбиркор фикри: Иқтисодиётнинг барқарор ўсиши учун барқарор қоидалар керак

Кun.uz муштарийси, тадбиркор Шукурулла Файзуллаев янги солиқ тизими ҳақидаги фикр-мулоҳазалари билан ўртоқлашди. Қуйида унинг мақоласини эътиборингизга ҳавола қиламиз.

Ўзбекистон иқтисодиётида янги солиқ тизими жорий этилганига ҳам мана салкам икки ой бўлди. Кимдир: «Хулоса қилишга ҳали эрта, лоақал биринчи чорак тугасин», дейиши мумкин. Лекин хулосаларни қанчалик тез қилсак, йўл қўйилган хатоларни қанчалик тез тузатсак, ўзимизга шунча яхши бўлади.

Қуйида мен фақат ўз тадбиркорлик тажрибамдан келиб чиқиб, айрим фикрларни айтиб ўтмоқчиман.

Янги солиқ концепциясининг асосий принципларидан бири — тадбиркорларга тенг шароитлар яратиш, ўша даврда мавжуд бўлган параллел солиқ тизимларини умумийлаштириш, турли имтиёзларни бекор қилиш, ҳамма учун бир хил бўлган шароитда эркин рақобатни ривожлантириш эди. Лекин амалда қандай бўлмоқда? Ҳали янги солиқ тизими киритилмасданоқ 8 турдаги маҳсулотлар, шу жумладан иқтисодиётда алоҳида муҳим ўрин тутган шакар ишлаб чиқарувчилар қўшилган қиймат солиғи (ҚҚС) тўлашдан озод қилинди. Кўп ўтмай бу рўйхатга сут ва сут маҳсулотлари ҳам киритилди. Бу рўйхатни янада кенгайтириш ҳақида таклифлар берилди. Демак, ҚҚС тўловчиси бўлган тадбиркор ўз фаолиятида ушбу маҳсулотлардан фойдаланаётган бўлса, ҚҚСдан озод этилган хомашё ҳисобига ўзи тўлайдиган ҚҚС миқдори ошиб кетди. Яъни, ҚҚСдан озод этилган корхона ўрнига ҚҚСни унинг маҳсулотидан фойдаланган бошқа бир тадбиркор тўлашига тўғри келди.

Бундан ташқари, Ўзбекистонда, янглишмасам 14та эркин иқтисодий зона ташкил қилинганки, у ердаги корхона ва ташкилотлар бир қатор солиқ ва божхона тўловлари бўйича имтиёзларга эга. Булар ҳам иқтисодиётга таъсир қилмасдан қолмайди.

Ўйлашимча, ҳамма учун тенг шароитлар принципи бузиляпти, бундай ҳолат кўпчилик тадбиркорларга қийинчилик туғдирмоқда, солиқ босими ортишига олиб келмоқда.

Кun.uz сайтида Давлат солиқ қўмитаси раисининг биринчи ўринбосари Мубин Мирзаевнинг «1 июлга қадар имтиёзлар бекор қилинади», деган сарлавҳа билан берилган интервьюсини ўқидим. 1 июлдан имтиёзлар бекор қилинишига очиғи ишонмадим. Бекор қилинади ҳам дейлик, нега уларни дарҳол, янги солиқ тизими киритилаётгандаёқ бекор қилмадик? Аксинча, янги имтиёзларни киритдик? Нега бундай қўшимчалар ва ўзгаришлар рўй бермоқда, нега ҳуқуқий майдонда «тебраниш» мавжуд?

Фикримча, янги солиқ тизими мустаҳкам ҳуқуқий база асосига қурилиши, янги Солиқ кодекси ва янги Фуқаролик кодекси қабул қилинганидан сўнг амалга киритилиши керак эди. Турли имтиёзлар турли сабаблар билан киритилган, бир қарашда ҳаммасида мантиқ бор. Лекин, фикримча, улардан дарҳол воз кечмасак миллий иқтисодиётимиз ривожланиши қийинлашади.

Яна бир масала солиқлар миқдори билан боғлиқ. Мубин Мирзаевнинг айтишича, шу йил январь ойида солиқ тушумлари 76 фоизга ошибди. Ахир бу тадбиркорлик субъектларига солиқ босимининг ошганидан далолат-ку?! Солиқ тушумининг бундай кескин ошиши кимга фойда-ю, кимга зарар? Солиқ ставкаларини чуқур таҳлил қилиб, кейин қўллаш керак. Ахир аввалбошда, янги солиқ концепциясида ҚҚС ставкаси 12 фоиз миқдорида таклиф қилинган эди. Балки солиқ босимининг бундай кескин ошишининг, бундай «сакрашлар»нинг салбий оқибатлари дарҳол кўринмас, лекин бу ўрта истиқболда Мубин Мирзаев айтган асосий мақсад — иқтисодиётнинг барқарор ўсишига ёрдам бериши даргумон, аксинча зарар келтириши мумкин.

Яна бир муаммо — бугунги янгиликларни баъзи тадбиркорлар тушунмаяпти. Ўн йиллар давомида тўлаб келинган оддийгина ягона солиқ ўрнига бирданига бир неча солиқ турлари жорий қилинди. Тадбиркор ҚҚСни ҳисоблаш, олинган хомашё ва хизматлардаги ҚҚСни ҳисоблаб, ўз солиғи базасидан айириш, фойдадан олинадиган солиқларни ҳисоблаш учун маҳсулот таннархини чиқариш, ундан кейин фойдани ҳисоблаб, ундан тўланадиган солиқ миқдорини аниқлаб олишга мажбур бўлди. Боз устига, ҳамма ўрганиб қолган ҳисобот формалари ўзгарди, уларнинг сони эса ошди. Тадбиркорларнинг ҳаммаси ҳам бунга тайёр эмас эди. Мубин Мирзаев ўз интервьюсида фуқаролар ўртасида солиқ концепциясини тушунтириш ишлари олиб борилаётганини айтибди. Бу яхши, албатта. Лекин аввал тушунтириб, кейин янги тизим жорий этилса маъқул бўлар эди.

Ҳар қандай ислоҳот қийинчиликсиз ва хатоларсиз бўлмайди. Лекин хатоларни тушуниб, тезроқ тузатсак, ҳаммамизга яхши бўларди. Давлат органлари ходимлари ва тадбиркорлар кўпроқ мулоқот қилишлари, оммавий ахборот воситаларида кўпроқ чиқишлари, бир-бирларини эшита билишлари керак.

Хулосам шундай — иқтисодиётнинг барқарор ўсиши учун барқарор қоидалар керак.