Тинчлик режаси. 20 банд. Зеленский буни «урушни якунлаш тўғрисидаги базавий ҳужжат» деб атади

Украина президенти Володимир Зеленский 24 декабр куни журналистлар билан мулоқот чоғида сўнгги ҳафталарда Украина, АҚШ ва Россия муҳокама қилаётган тинчлик режасининг 20 та бандини санаб ўтди. «РБК Украина» ва «Суспiльне» нашрларига кўра, Зеленский бу режани «урушни якунлаш тўғрисидаги базавий ҳужжат» деб атаган.

Унинг сўзларига кўра, Киев Россия томонининг муҳокама қилинаётган бандларга муносабатини кутмоқда, шундан сўнг «кейинги қадамлар ва у ёки бу қарорлар учун эҳтимолий муддатлар ҳақида тасаввур ҳосил бўлади».

«Агар биз бугунги кунда мавжуд бўлган ушбу 20 та банд ҳақида гапирадиган бўлсак, бу сезиларли эволюцияни бошдан кечирган доиравий ҳужжат – бу ўша илгари 28 та банддан бошланган ҳужжат. <...> Бу ҳали қоралама лойиҳа. Бу ҳали томонлар ўртасида келишилган ҳужжат эмас, аммо унда урушни қандай тугатиш таклиф қилинаётгани ҳақида маълум бир мантиқ шаклланган», – дейди Зеленский.

Режанинг барча бандлари

1. Украина суверенитети тасдиқланади.
2. Россия ва Украина ўртасида ўзаро ҳужум қилмаслик тўғрисида кенг қамровли шартнома тузилади. Туташув чизиғида мониторинг механизми яратилади.
3. Украина мустаҳкам хавфсизлик кафолатларига эга бўлади.
4. Украина қуролли кучларидаги ҳарбийлар сони – тинчлик даврида 800 минг киши даражасида бўлади.
5. АҚШ, НАТО ва Европа Украинага 5-модда намунасида хавфсизлик кафолатларини тақдим этади. Агар Россия Украинага яна бостириб кирса – ҳарбий жавоб қайтарилади ва санкциялар тикланади. Агар Украина Россияга бостириб кирса ёки Россия ҳудудига ўт очса – хавфсизлик кафолатлари бекор қилинади. Агар Россия Украинага ўт очса – хавфсизлик кафолатлари кучга киради. Зеленскийнинг сўзларига кўра, бу бандда хавфсизлик кафолатлари учун АҚШга компенсация тўланиши ҳақида ҳам сўз борганди, бироқ энди бу пункт ўчириб ташланди. Бу келишув бўйича икки томонлама хавфсизлик кафолатлари истисно қилинмайди. «Гап 30 та давлат билан икки томонлама келишувлар имкониятлари ҳақида кетмоқда, биз бундай имкониятлар қолишини истаймиз. Булар Кўнгиллилар коалицияси аъзолари – 30 та давлат, булар Европа, Канада ва Япония бўлиб, улар хавфсизликни таъминлашда  у ёки бу шаклда ёнимизда туришга тайёр», – деди Украина президенти.
6. Россия ўз қонунчилигида (жумладан, Давлат думасида ратификация қилиш орқали) Европа ва Украинага ҳужум қилмаслик сиёсатини мустаҳкамлаб қўяди.
7. Украина Европа Иттифоқига кириш ҳуқуқига эга бўлади, шунингдек, бу масала кўриб чиқилгунга қадар Европа бозорига қисқа муддатли имтиёзли кириш ҳуқуқи билан таъминланади. Украина учун Европа Иттифоқига аъзолик хавфсизлик кафолатларининг бир қисмидир, Киев аъзо бўлишнинг аниқ санаси белгилаб қўйилишини истайди, дея қайд этди Зеленский.
8. Украина учун глобал ривожланиш пакети, у алоҳида инвестиция шартномаси орқали белгиланади. Пакет қуйидагиларни ўз ичига олади: инвестициялар учун тараққиёт фонди, газ инфратузилмасини ривожлантириш, ҳудудларни тиклаш, фойдали қазилмалар ва табиий ресурсларни қазиб олиш.
9. Украина иқтисодиётини тиклаш, зарар кўрган ҳудудлар ва регионларни реконструкция қилиш, гуманитар масалаларни ҳал қилиш учун бир нечта фондлар ташкил этилади. Бу фондларга жами 800 миллиард доллар жалб қилиш мақсад қилинган.
10. Ушбу келишувдан сўнг Украина АҚШ билан эркин савдо шартномасини тузиш жараёнини тезлаштиради. Вашингтон Украина билан ҳам, Россия билан ҳам эркин савдо шартномаси тузишни хоҳлайди.
11. Украина Ядро қуролини тарқатмаслик тўғрисидаги шартномага мувофиқ ядросиз давлат бўлиб қолишини тасдиқлайди.
12. Запорижжя атом электр станцияси. Зеленскийнинг сўзларига кўра, бу масала бўйича муросага келинмаган. Вашингтоннинг таклифи – станция Украина, АҚШ ва Россия томонидан биргаликда фойдаланилади. АҚШ назоратни тенг тақсимлашни таклиф қилган, бунда америкаликлар ушбу қўшма корхонанинг бош менежери бўлади. Украина таклифи бошқачароқ: Запорижжя атом электр станцияси АҚШ ва Украинани ўз ичига олган қўшма корхона бўлади – 50 га 50. Бунда ишлаб чиқариладиган электр энергиясининг 50 фоизини Украина, қолган 50 фоизини АҚШ олади.
13. Украина ва Россия Федерацияси мактабларда ва бутун жамиятда ўзаро тушуниш, турли маданиятларга бағрикенглик ва ирқчилик ҳамда нотўғри қарашларни бартараф этишга қаратилган таълим дастурларини амалга ошириш мажбуриятини олади. Украина Европа Иттифоқининг диний бағрикенглик ва озчилик қатламлар фойдаланадиган тилларни ҳимоя қилиш бўйича қоидаларини жорий қилади.
14. Ҳудудлар. Бу энг қийин нуқта, дейди Зеленский. Унинг сўзларига кўра, Донецк, Луҳанск, Запорижжя ва Херсон областларида қўшинлар ушбу келишув санасида бўлган жойлар де-факто тан олинган туташув чизиғи бўлиши кўзда тутилган. Россия Федерацияси ушбу келишув кучга кириши учун Днипропетровск, Миколайив, Суми ва Харкив областларидан ўз қўшинларини олиб чиқиши керак. Зеленский Москва Украина Донецк областидан чиқиб кетишини хоҳлаши, АҚШ эса муроса йўлини – эркин иқтисодий зона таклиф қилаётганини айтган. «Қаерда турган бўлсак, ўша ерда қоламиз» деган келишув бўлмаса, унда эркин иқтисодий зона фақат референдум орқали қабул қилиниши мумкин. Шу билан бирга, Зеленский АҚШ референдумни қўллаб-қувватлашини, бироқ овоз беришга алоҳида масала эмас, балки бутун ҳужжат қўйилиши кераклигини таъкидлади. Референдум учун камида 60 кун керак бўлади, шунда Украинада 60 кунга ҳақиқий оташкесим керак, дея қўшимча қилди Украина президенти.
15. Ҳудудий келишувлардан сўнг, Россия ва Украина ушбу келишувларни куч билан ўзгартирмаслик мажбуриятини олади. Ушбу мажбурият бузилган тақдирда, ҳеч қандай хавфсизлик кафолатлари қўлланмайди.
16. Россия Украинага Днипро дарёси ва Қора денгиздан тижорий мақсадларда фойдаланишга тўсқинлик қилмайди. Кемалар қатнови ва юк ташиш эркинлигини қамраб олувчи алоҳида денгиз битими ва фойдаланиш тўғрисидаги битим тузилади. Ушбу келишув доирасида Кинбурн бурни демилитаризация (ҳарбийлардан холи) қилинади.
17. Очиқ масалаларни ҳал қилиш учун гуманитар қўмита тузилади. Бу қўмита ҳарбий асирларни «барчани барчага» форматида алмашиш, тинч фуқароларни, шу жумладан болалар ва сиёсий маҳбусларни қайтариш, можаро қурбонлари муаммоларини ҳал қилиш билан шуғулланади.
18. Украина келишув имзоланганидан кейин сайловларни имкон қадар тезроқ ўтказиши керак. Биринчи бўлиб президентлик сайловларини.
19. Ушбу келишув юридик жиҳатдан мажбурий бўлади. Унинг бажарилиши Трамп раислигидаги Тинчлик кенгаши томонидан назорат қилинади. Қоидабузарлик учун жазо чоралари кўрилади.
20. Барча томонлар бу келишувга рози бўлганидан сўнг, дарҳол ўт очишни тўлиқ тўхтатиш режими кучга киради.

Шунингдек, Украина келишувни ратификация қилиш учун парламентга киритиши ва/ёки уни маъқуллаш учун умумукраин референдумини ўтказиши тахмин қилинмоқда. Украина сайловларни референдум билан бир вақтда ўтказишга қарор қилиши мумкин, дея қўшимча қилди Зеленский. Шартнома иккала томон ҳам ўз мажбуриятларини бажаргандан сўнг кучга кириши кўзда тутилган. Хавфсизлик кафолатлари келишув тўлиқ ратификация қилинган ёки референдумда маъқулланган тақдирдагина кучга киради.

Зеленский, шунингдек, тинчлик режасидан ташқари яна учта ҳужжат: Украина, АҚШ ва Европа ўртасида хавфсизлик кафолатлари бўйича уч томонлама ҳужжат, Украина ва АҚШ ўртасида хавфсизлик кафолатлари бўйича икки томонлама ҳужжат, шунингдек, Украинани тиклаш ва 2040 йилгача иқтисодий ривожлантириш бўйича йўл харитаси муҳокама қилинаётганини айтган.

Кремл ҳозирча Зеленскийнинг бу сўзларига муносабат билдирмади.

Тинчлик режасининг олдинги версияларига нима бўлди?

21 ноябр куни Axios нашри Доналд Трамп маъмуриятининг Украинадаги урушни тўхтатиш режасини эълон қилганди. У 28 банддан иборат эди. Унда, хусусан, Қрим, Луҳанск ва Донецк де-факто Россияники деб тан олиниши (жумладан, АҚШ томонидан), Херсон ва Запорижжя областлари эса фронтнинг ҳозирги чизиғи бўйича бўлиниши кўрсатилганди. Россия Украинанинг тўрт области ва Қримдан ташқаридаги босиб олинган ҳудудлардан воз кечиши кераклиги, Украина эса ўз қўшинларини Донецк областидан тўлиқ олиб кетиши, бу Россия таркибидаги буфер зона бўлиб қолиши кўзда тутилганди.

Бундан ташқари, режада Россиянинг музлатилган активларидан 100 миллиард доллар Украинани тиклашга йўналтирилиши айтилган. Ушбу можарога алоқадор барча томонлар уруш давридаги хатти-ҳаракатлари учун тўлиқ амнистия олади, дейилганди ҳужжатнинг эски версиясида.

Кейинчалик ОАВ ва расмийлар режадаги турли ўзгаришлар ҳақида хабар беришди. Хусусан, Украина версиясига кўра, Киев мамлакат шарқида Украина қуролли кучлари назорати остида қолаётган ҳудудлар устидан назоратни сақлаб қолиши керак.

Россия президенти Владимир Путин Трамп маъмуриятининг дастлабки 28 бандлик тинчлик режаси Россия-Украина урушини тинч йўл билан ҳал қилиш учун асос бўлиши мумкинлигини айтганди.