Сардоба фожиаси келтирган талафот – балиқчилар кўрган зарар қачон қоплаб берилади?

2020 йил май ойида Сардоба сув омбори тўғони бузилиб кетиши оқибатида юз берган фожиа нафақат аҳоли уйларини вайрон қилди, балки минглаб гектар экин майдонлари, чорвачилик, паррандачилик ва ҳатто балиқчилик хўжаликларининг ҳам ҳосилларини бир зумда оқизиб кетди.

Kun.uz’га мурожаат қилган Сирдарёдаги ўнлаб балиқ хўжалиги раҳбарларининг айтишича, Сардоба сув омборининг бузилиб кетиши оқибатида Мирзаобод, Оқолтин ва Сардоба туманларидаги 66та балиқ хўжалигининг сунъий кўллари ва ундаги балиқлар нобуд бўлган.

«Сардоба фожиаси бор-будимиздан айирди»

«Сирли кўл сири» балиқчилик хўжалиги иш бошқарувчиси Шойимқул Очиловнинг айтишича, Сардоба фожиаси балиқчиларни бор-будидан айирган.

«Тошқин бизни ҳам чеклаб ўтмади, кўриб турганингиздек, сунъий балиқ кўл чеккаларида бирорта дамба қолмади. 50 тонна балиқларимни сув оқизиб кетди, миллиарддан ошиқ майда балиқ – личинка ташлаган эдим, улар ҳам оқиб кетди. Балиқларни кўпайтирадиган инкубацион қурилмаларим, 10 тонна она балиқлар, насосларимиз, трансформаторларимиз – ҳамма-ҳаммаси оқиб кетди. Ҳозир 6 миллиард сўмдан ошиқ зарардаман.

Президентимиз бирорта ҳам балиқчи бу ерда зарар кўрган ҳолда қолиб кетмаслиги, ҳаммаси тўлаб берилишини айтган эди. Лекин ҳеч ким бу ишни амалга оширмаяпти. Сирдарё вилоят ҳокимлигидагилар ваъдадан нарига ўтишмаяпти», дейди тадбиркор.

Маълум бўлишича, 2021 йилнинг 8 январ куни бош вазир ўринбосари Шуҳрат Ғаниев бошчилигида ўтказилган йиғилишда бир ҳафта ичида Сардоба фожиасидан зарар кўрган балиқ хўжаликлари кўрган зарарни қоплаш бўйича Вазирлар Маҳкамасига таклиф киритиш топшириғи берилган.

Дастлабки ҳисоб-китобларга кўра, вилоятдаги 66та балиқ хўжалигининг 3 минг 478 гектар сунъий кўл ҳавзалари яроқсиз ҳолга келган, зарар миқдори 135 миллиард 623 миллион сўмни ташкил қилмоқда.

Зарар ҳам балиқчилар пулидан ҳисоблатилди

Балиқчиларнинг айтишича, вилоят ҳокимлиги 2020 йилнинг август-сентябр ойларида етказилган зарарни баҳолаш учун барча балиқчилар фақатгина «Гулистон» баҳолаш консалтинг МЧЖга мурожаат қилиши кераклигини маълум қилади. Балиқ хўжаликларига етган зарар ҳам уларнинг ўз маблағлари ҳисобидан баҳолатилади, бу хўжаликнинг катталигига қараб ҳар бир балиқчига 5 миллион сўмдан 30-40 миллион сўмгача тушган. 2020 йилнинг ноябрида балиқчилар ушбу зарарларни ҳам қарз-ҳавола қилиб ҳисоблатиб беришади, лекин ҳали ҳам пулдан дарак йўқ.

«Азиз-Шохруз Файз» балиқчилик хўжалиги иш бошқарувчиси Шоҳруз Бобожоновнинг айтишича, вилоят ва туман ҳокимликлари вазиятдан тўла хабардор.

«Сирдарё вилояти ҳокимининг биринчи ўринбосари Анвар Каримов йиғилиш ўтказади, 2-3 соатлаб кутамиз унинг келишини. У эса келиб 2-3 кунда ишингиз ҳал бўлади, пулларни тўлаб берамиз дейди. Охирги ваъдаси 10 март санасига эди, лекин ҳали ҳам зарар тўлаб берилмади.

Ўзагросуғурта ва Капитал суғурта каби компаниялар ҳам мажбурий суғурталаш учун ҳар йили миллионлаб пулимизни олишган. Лекин энди Сардоба фожиаси техноген ҳодиса, биз бунча пулни тўлаб беролмаймиз дейишяпти», – дейди у.

[Ҳозирда ушбу масала юзасидан суғурта компаниялари билан ҳам боғланиб изоҳ олишга ҳаракат қилинмоқда].

«Ёзмаган ташкилотимиз қолмади»

«Барака Кластер» МЧЖ иш бошқарувчиси Муродилло Ботировнинг айтишича, хўжаликда 500 гектар ер бор.

«3 йил давомида ерни яроқли ҳолатга келтириш ва агротехника ишлари учун жуда катта пул сарфлагандим. 1,5 минг метргача бўлган сув лотокларини ҳам ўз ҳисобимиздан олиб келганмиз. Бу сув офати ҳамма нарсамизни оқизиб кетгани етмаганидек, ерларимизни ҳам яроқсиз ҳолатга келтириб қўйди. 372 гектар ерга мажбурий озиқ-овқат экинларини эккан эдик, 30 гектарлик сунъий кўл бор эди. Худо шукрки, одам ўлмади, лекин 3-4 йиллик меҳнатимиз ва харажатларимизнинг ҳаммасини бир соат ичида сув оқизиб кетди.

Умид билан деярли бир йилдан буён кўз тикамиз, давлат қандай ёрдам бераркан деб. Сирдарё вилояти ҳокимлиги, омбудсманга чиқдик, ёзмаган жойимиз қолмади. Ҳамма хатлар айланиб вилоят ва туман ҳокимликларига келяпти. Шу билан ҳаммаси тугаяпти.

Бизга қўрқмасдан инвестиция киритаверинглар дейишган эди, энди бор-будимиздан айрилдик. Қаерга борсак пул тўлайдиган ташкилот аниқ эмаслигини айтишади», – дейди Муродилло Ботиров.

Яна бир масала, баъзи балиқчилик хўжаликлари 2020 йилнинг бошида туман ҳокимликлари билан 49 йиллик ижара шартномаси тузиб иш бошлаган. Кейинчалик март ойидан карантин бошланиб, кадастр ҳужжатларини олишга улгурмаган. Май ойида эса Сардоба тошқини балиқ кўлларини ювиб кетган. Энди вилоят ҳокимлиги кадастр ҳужжати бўлмаган (ҳужжат қилишга улгурмаган) балиқчиларга зарарни тўлаб беришдан бош тортмоқда.

«Солиқ тўлашга келганда кадастринг борми демайди, ҳамма қатори солиқни олиб кетади. Карантин бошланиб, ҳужжатларни қила олмай қолдим. Туман ҳокимининг қарорига ишониб, 1 миллиард сўмдан ортиқ пул сарфлаб кўлни апрел ойида битирган эдим. Йўлда ИИБ ходимлари ушлаб олса, ишчиларни қандай ишлатаман, пулларини қандай бераман деб, карантин вақтида кўл қурилишга велосипедда қатнаб юрдим. Қандай қилиб кадастр қилишим мумкин эди, у вақтда? Пул бермаслик учун ҳар хил баҳоналар қилишяпти», – дейди «Гулзода баракали балиқ» хўжалиги раҳбари.

Уларнинг айтишича, апрел ойлари бошларигача ерни яроқли ҳолатга келтириб балиқ чавоқларини ташлаш керак. Акс ҳолда балиқчилар яна бир йил кутишларига тўғри келади. Оқибатда 2021 йилда минглаб тонна балиқлар етиштирилмасдан, минглаб гектар ер эса яроқсиз ҳолда қолиб кетади.

«Зарар тўлаб берилади, лекин ҳозир вилоятда бунча пул йўқ»

Биз ҳолатга изоҳ олиш учун Сирдарё вилояти ҳокимининг биринчи ўринбосари Анвар Каримов қабулига кирмоқчи бўлдик. Лекин Каримов ҳудудларда экани айтилиб, вазиятга ушбу масала билан бевосита шуғулланаётган «Сирдарёбалиқсаноат» МЧЖ директори Ўктам Раҳматиллаев изоҳ бериши маълум қилинди.

Ўктам Раҳматиллаевнинг айтишича, Сардоба сув тошқинидан зарар кўрган фермер хўжаликларига зарарни қоплаш бўйича бош вазир ўринбосари Шуҳрат Ғаниев бошчилигида ўтган йиғилишдан сўнг, шу йил 27 январ куни вилоят ҳокими Ғофуржон Мирзаев йиғилиш ўтказган. Унда тузилган баённомада балиқчиларга етган зарарни қоплаб бериш юзасидан Вазирлар Маҳкамаси орқали Молия вазирлигига таклиф киритиш масаласи қўйилган.

«Анвар Каримов 3 март куни вилоятдаги барча зарар кўрган балиқчилик хўжаликлари раҳбарлари билан суҳбат ўтказди. Суҳбатда 66талик рўйхатга кирмай қолган, лекин талафот кўрган балиқ хўжаликлари ҳам борлиги маълум бўлди. Ишчи гуруҳ буларни ҳам ўрганди.

Ўрганишларимизга кўра, вилоят бўйича 72та балиқ хўжалигининг 3 минг 461 гектар ер майдони зарар кўргани аниқланди. Ҳар бир зарар кўрган бир гектар ер майдони учун 30 миллион сўмдан тўлаб бериш бўйича маълумот киритилди. Шунингдек, дастлабки ҳисоб-китобларда фарқли равишда кўрилган зарар миқдори ҳам 135 миллиард 623 миллион сўмдан 103 миллиард 872 миллион сўмга камайтирилган.

Зарар кўрган ер майдонлари ҳудудини қисқартиришимизга сабаб, биз 1 майдан бир кун аввал ушбу ҳудудларнинг расмларини сунъий йўлдош орқали кўрганимизда баъзи ҳудудлар ҳали ишлов берилмаган ҳолда бўлгани аниқланди. Яъни дастлабки ҳисоб-китобларда ҳали пул сарфланмаган ҳудудлар ҳам зарар кўрган ҳудудларга қўшиб юборилган эди. Шунинг учун биз буларни ўрганиб, мақбул ҳолга келтирдик.

Хўжаликларнинг кўлга ташланган балиқлар ва чавоқларнинг, ем харажатларига ҳам ҳужжатлари (чеклар, тўлов ҳисоб-вароқлари) мавжуд бўлса, улар ҳам алоҳида тўлаб берилади.

Лекин Анвар Каримов ҳозирда маҳаллий бюджетда бунча миқдорда пул мавжуд эмаслигини айтган. Шунинг учун Молия вазирлигига хат киритилиб, бюджетдан пул ажратилган ҳолатдагина балиқчиларнинг пуллари тўлаб берилиши мумкин.

Маблағларни дастлаб 10-15 мартга қадар тўлаб бериш ваъдаси берилган бўлса-да, янги ҳолатлар аниқланаётгани учун бу муддат чўзилди. Ҳозир вилоят молия бошқармаси Молия вазирлигига ҳужжатни киритса, кечи билан март ойининг охирига қадар пуллар тўлаб берилиши кутилмоқда», – дейди Ўктам Раҳматиллаев.

Агар пул тўланмаса бу йил 3,5 минг гектар кўл тикланмай, 30 минг тонна балиқ етиштирилмай қолади

Ўктам Раҳматиллаевнинг айтишича, агар Молия вазирлиги ушбу зарарни қоплаш учун пул ажратмаса, вилоятдаги 3,5 минг гектар сунъий сув ҳавзаларида 30 минг тонна балиқ етиштириш бўйича қўйилган режа бажарилмай қолади. Шунингдек, 7 минг тоннадан ортиқ балиқ маҳсулотлари аҳоли дастурхонига етиб бормайди. Балиқчиларнинг кўрган зарарни баҳолатишга кетган маблағлари ҳам белгиланган тартибда қоплаб берилиши кўзда тутилган.

31 мартни кутамиз

Гувоҳи бўлганимиздек, масъул шахс тадбиркорлар кўрган зарар март ойи якунига қадар қоплаб берилишини айтмоқда. Балиқчиларнинг кайфиятида тушкунлик бўлса-да «шунча кутган яна бир оз кутамиз-да» деган умид учқунлари йўқ эмас.

Kun.uz ушбу масалага яна қайтади.

Фаррух Абсаттаров, Kun.uz мухбири,
Тасвирчи ва монтаж устаси: Абдусалим Абдувоҳидов.