Фермерларнинг кластерни эркин танлаш ҳуқуқи бузилишига оид навбатдаги ҳолат Наманган вилоятининг Норин туманида юзага келган. Тумандаги 140та фермер хўжалиги билан уч йилдан бери ишлаб келаётган Uztex Uchkurgan кластери ўрнини бош вазир ўринбосари Шуҳрат Ғаниев имзолаган ёпиқ йиғилиш баёнига кўра Iftihor Kiyim Sanoat кластери эгалламоқда.
Бу – 2022 йил март ойида ўтказилган пахта-тўқимачилик кластерлари фаолиятини мувофиқлаштириш республика комиссияси йиғилишининг қарорида белгиланган.
Бироқ наманганлик фермерлар Uztex Uchkurgan билан уч йиллик ҳамкорликдан фақат манфаат топганликларини таъкидлаб, кластернинг алмашганидан норозилигини билдиришмоқда.
Фермерлар Uztex Uchkurgan кластери билан айни пайтда 2022 йил ҳосили учун қонуний шартнома имзолаб бўлган. Вилоят ҳокимлиги вакиллари ва туман ҳокими фермерларнинг эътирозини эътиборга олмаяпти.
Ваҳоланки, Ўзбекистон Республикаси президентининг 2021 йил ноябр ойидаги 14-сонли фармонига асосан, фермерлар кластерлар билан ихтиёрий равишда фючерс шартномаси тузишга ҳақли.
Uztex Uchkurgan кластери мутасаддилари туманда уч йил давомида муваффақиятли фаолият юритишаётганини айтиб, республика комиссиясининг протоколи президент фармонининг бир қатор бандларига зид равишда қабул қилинганини билдиришди.
Биз Норин туманида бўлиб мурожаатчи фермерлар, кластерлар мутасаддилари ва туман ҳокими Жўрабек Нурматов билан суҳбатлашиб масалага ойдинлик киритишга уриндик.
“Янги кластер билан шартнома тузмаймиз!”
“Биз шу уч йилдан бери Uztex Uchkurgan кластери билан ишлаб келяпмиз. Пахта пулларини вақтида тўлаб беряпти. Муаммо йўқ. Кеча айтишди, қанақадир протокол билан Норин туманида Iftihor Kiyim Sanoat кластери очилибди.
Раҳбарлар томонидан: “Норин фермерлари янги кластерга бириктирилди, шу билан шартнома тузасизлар”, дейиляпти. Лекин биз Uztex билан шартномамизни бир томонлама бузмоқчи эмасмиз. Сабаби, шартномани бир томонлама бузиш учун ўзига яраша объектив, субъектив сабаблари бўлиши керак. Улар шартномада кўрсатилган қанақадир мажбуриятларни бажармаётган бўлиши керак.
Ёки яна бизга тўғри келмаётган, ёқмаётган тарафлари бўлса, ўшанда биз судга ариза билан мурожаат қилиб, ўз ҳуқуқларимизни ҳимоя қилиб, шартномани бекор қилишимиз мумкин. Лекин ҳозирча ҳаммаси яхши кетяпти”, – дейди “Эралиева Кимсаной” фермер хўжалиги раҳбари Лайлохон Холмирзаева.
Фермернинг сўзларига кўра, Uztex Uchkurgan ўтган йилги пахта пулини ноябр ойида тўлашни бошлаган. Декабрда қолганини тўлаб, 31 декабргача, янги йилгача ҳамма пулларни ҳисоб-китоб қилиб бўлган.
“Бизнинг пахта етиштиришдан асосий мақсадимиз – фойда олиш, пулларимизни вақтида тушириш ва тушган пулларимиздан ўзимизнинг техникаларимиздан кредитларимиз бўлса, уларни узиш, яхши кунларимизга ишлатиш. Кеча ҳокимиятдаги мажлисда ҳам ўзимнинг мустақил фикримни билдирдим, Узтекс корхонаси билан шартномани бекор қилмоқчи эмасман. Бошқа фермерлардан ҳам сўраб кўришингиз мумкин, ҳамманинг фикри шундай”, – деди “Эралиева Кимсаной” фермер хўжалиги раҳбари Лайлохон Холмирзаева.
Лайлохон Холмирзаева президент фармони талабига тескари иш бўлаётганидан ҳайронлигини яширмади.
“Ҳайрон бўляпман, президентимизнинг 2021 йили 14-сонли фармонига асосан, фермерлар ўзлари мустақил равишда кластер танлаши керак. Ўзлари хоҳлаган кластерга етиштирган пахта ҳосилини сотиши керак. Энди ҳозир буни бу билан солиштирсам, иккаласи бир-бирига тўғри келмаяпти. Менимча, муҳтарам юртбошимизнинг фикрлари, уларнинг қабул қилган фармонлари протоколдан устувор бўлса керак”, – дейди у.
Тумандаги “Фозилжон қизи Зулхумор” фермер хўжалиги раҳбари Зоҳиджон Одилов ҳам кластерни ўзгартиришга зарурат кўрмаётганини айтди.
“Uztex Uchkurgan кластери билан уч йилдан бери ишлаяпман. Минерал ўғитларимни ҳам вақтида етказиб беряпти, ишчиларимизнинг ойликлари ҳам вақтида бўлмоқда. Кластер билан шартнома қилишдан олдин биз корхоналарини бориб кўриб ўрганиб келганмиз. Кластернинг фабрикаларигача бориб кўрганмиз. Шартнома қилдим, ҳақиқатан адашмаган эканман. Янги кластерга Норин тумани бириктирилибди, бизни биров мажбурлагани йўқ,
Шахсан менинг фикрим, мен Uztex Uchkurgan корхонаси билан ишлайман. Булар билан шартномам бор. Уч йил ичида фақат манфаат топдим, фақат даромад топдим.
Туман ҳокими янги кластерни кеча таништирди. Бу бизни янги кластеримиз деди, Норин тумани шунга бириктирилди деди, протоколи чиққан деди. Хўп дедик. Кимда сўз бор деганда, мен сўзга чиқиб, ҳақиқатан мен буларнинг кимлигини ҳали билмайман, буларнинг фабрикасини кўрганим йўқ, бошқасини кўрганим йўқ, бунинг устига 2022 йил ҳосили учун мен шартномани тузиб бўлганман, деб айтдим”,– дейди фермер.
Тумандаги яна иккита фермер хўжалиги раҳбарлари Дилшодбек Турғунбоев ва Шавкатбек Раҳмоновлар ҳам уч йилдан бери ҳамкорлик қилиб келаётган ишончли ва манфаатли кластер билан шартномани бекор қилиш ақлга сиғмаслигини билдиришди.
“Янги кластернинг қўққис келгани тушуниб бўлмас ҳолат”
Uztex Uchkurgan корхонаси директори Баҳромжон Қўчқоров билан бўлган суҳбатимиз давомида мутасадди 2019 йилдан бери тумандаги 140 нафар фермер билан ҳамжиҳатликда ишлаб келишаётганини, туманга янги кластер келаётгани уларни ҳам ҳайратга солганини айтиб ўтди.
“Корхонамиз 2019 йилдан буён Норин тумани фермерлари билан шартнома асосида ишлаб келади. Асос қилиб Вазирлар Маҳкамасининг 2018 йилда чиқарилган 744-сонли қарори олинган. Шу аснода фермерлар билан пахтани етиштириш, териб олиш ва қайта ишлаш жараёнини ўз ичимизга олганмиз.
Фермерларнинг техник салоҳияти анча ошган: 2019 йилда Норин туманининг техника билан таъминланганлик даражаси 40 фоиз бўлган бўлса, ҳозирги кунда фермер билан кластернинг иш бирлиги шаклида бу кўрсаткич 103 фоизга етган.
2019 йилда фермерларнинг асосий қисми транш пуллари эвазига даромадлари ўта кам ё йўқ ёки қарзда бўлган бўлса, ҳозирги кунда фермернинг даромадини 47 миллиард сўмга чиқардик.
Янги 2022 йил ҳосили учун шартномага асосан ҳозирги кунгача фермерларга қарийб 30 миллиарддан ошиқ пул ва маҳсулот етказиб берилди. Куни кеча Норин туманида янги кластер ташкил топяпти дейишди. Биз бунга қарши эмасмиз. Президентимизнинг фармонлари бор, 2021 йилдаги 14-сонли фармон. Ундан чиқиб, кластерлар фаолиятини такомиллаштириш тўғрисида 733-қарор ҳам чиққан. У ерда кластернинг ташкил топиши, ишлаши, қай шаклда шартномани бузганда кластер фаолиятини тугатиш тўғрисида батафсил маълумотлар берилган. Бундан ташқари, фермерларнинг ўзига қайси кластер билан ишлаши танлов ҳуқуқи берилган. Янги кластер очилаётганига бизнинг қаршилигимиз йўқ. Масалага ойдинлик киритиш учун туман ҳокимлигига мурожаат қилдик. Лекин ҳозирча жавоб олмадик.
Бошқа кластер келиши нияти бўлганда тегишли қарорга асосан 1 октябргача кластерларнинг танлови бўлган бўлиши керак эди ва ўша пайтда эълон қилиниши керак эди.
Куни кеча Норин туманида янги кластер очилиши муносабати билан фермерларни йиғиб, танишув маросими ўтказишибди. Шундан сўнг фермерлар бўлаётган ишларга тушунмай, бизнинг раҳбарият билан кўришиш истагини билдиришди. Биз албатта бунга қаршилик қилмадик. Раҳбарият келди. Фермерлар биз билан қолмоқчи.
Такрор айтаман: Норин туманидаги 141 та фермер хўжалиги билан 2022 йил пахта ҳосили учун фючерс шартномалари имзоланган бўлиб, улар расмий кучга эга ва туман қишлоқ хўжалиги бўлимида рўйхатдан ўтказилган”, дейди Uztex Uchkurgan корхонаси директори Баҳромжон Қўчқоров.
Норин ҳокими интервю берди. Лекин саволлар очиқ қолди
Ҳокимларнинг турли йиғилишлари кўп экан. Норин тумани ҳокими Жасурбек Нурматовни топиш осон бўлмади. Икки кун деганда мутасаддининг аҳоли билан учрашуви бўлаётган жойига бориб саволларимизга жавоб олдик.
“Ҳақиқатан бизда Uztex Uchkurgan корхонаси ҳозиргача Норин, Учқўрғон, Уйчи туманларида кластер сифатида фаолият олиб борган. Бугунги кунда бош вазир ўринбосарининг тасдиқлаган ҳужжатига, Президент администрацияси берган хатга асосан, янги кластер ташкилланди. Чунки белгиланган нормативлари, белгиланган баллари бўйича 17 та кластер ўртасида ўтказилган танловда шу Iftihor Kiyim Sanoat корхонаси Норин туманига кластер сифатида қўйилди.
Бизнинг фермерларимиз бошланишида сал саросимага тушишди, сабаби чигит экиш мавсуми бошлангани, агротехник тадбирлар ҳозир долзарб пайтдалиги учун таъминотда узилиш бўлиб қолиши мумкин деган сал хавотир бўлди уларда. Лекин хавотирга ўрин йўқлигини биз тушунтирдик, ўзлари ҳам бориб, ҳамма ҳудудлардан вакиллари бориб, Ифтихор кийим-саноат корхонасининг бугунги кундаги молиявий ҳолати, ишлаб чиқариши, умуман, олиб бораётган фаолияти билан танишиб, бунга ўзлари ҳам ишонч ҳосил қилди. Демак, таъминот бўйича ҳеч қанақа масала бўлмайди.
Бугунги кунда минерал ўғит, ёқилғи-мойлаш маҳсулотлари учун 10 миллиард маблағ тушди, ҳозир шартномаларни охирига етказиб, таъминотда ҳеч қандай узилишни қолдирмаймиз. Гуруҳ-гуруҳ бўлиб, олиб бориб, уларни Iftihor Kiyim Sanoat фаолияти билан таништириб, кластернинг келажаги, янги режалари билан таништирилди. Ҳаммаси рози, ҳозирча ҳеч қанақа масала йўқ”, – деди ҳоким.
— Uztex Uchkurgan ва фермерлар ўртасида шу пайтгача шартнома шартларини бажармаслик муаммоси бўлмаганми?
— Шартнома шартларини бажармаслик деганимиз қандай... Энди, фермерлар шартномани бажармаган ҳолатлари бўлган. Лекин Uztex Uchkurgan томонидан ҳам ўтган йилги, олдинги мавсумларда фермерларимиз билан озгина музокаралар бўлган. Лекин булар ўша пайтнинг ўзидаёқ ҳал бўлган. Катта муаммо бўлмаган.
— Президентнинг ўтган йил ноябр ойидаги 14-фармонига асосан, фермер хўжаликлари ўзлари хоҳлаган ва ўзлари учун манфаатли бўлган кластер билан шартнома тузиш ҳуқуқига эга. Ҳозир тумандаги фермер хўжаликлари хоҳлаганлари Uztex Uchkurgan билан, хоҳлаганлари Iftihor Kiyim Sanoat билан шартнома тузадими?
— Ҳозир ҳаммаси “Ифтихор кийим саноат” билан шартнома тузишга рози бўлиб, ўтишди улар. 139 та. Агар хоҳлашса, кўриб чиқилса керак, кўриб чиқилади.
— Сиз туман ҳудудига жавобгар шахссиз. Президент фармонининг ижроси айнан сизларнинг вазифангиз. Айни пайтда иккита кластер ўртасида рақобат пайдо бўлмоқда ва шунга қараб фермерлар шартнома қилиши керак. Фармон бўйича шундай. Ҳозир фермерларнинг фақат Iftihor Kiyim Sanoat билан шартнома тузишга мажбур қилиниши шу фармонга зид эмасми?
— Уларни ҳеч ким мажбур қилгани йўқ. Уларга тушунтирилди. Улар бошида озгина эътироз қилганлари, ҳозир айтганимдек, Iftihor Kiyim Sanoat'нинг бугунги фаолиятини бориб кўриб, ўзлари танишиб, умуман, у ердаги вазият, корхонанинг молиявий ҳолати билан танишиб туриб, ҳеч қайсиси қайтиб келганидан кейин эътироз қилмади. Уларнинг биринчи муаммоси таъминот масаласи. Таъминотимизда узилиш бўлмас экан, шунга биз ишонч ҳосил қилдик, деган гапни айтишди.
— Бош вазир ўринбосари ва Қишлоқ хўжалиги вазирлигининг протоколи орқали қайсидир кластерга тумандаги 140 та фермер хўжалиги бириктириб қўйилиши президент фармонига зид бўлса керак? Чунки президент фармонида фермерлар ўзлари хоҳлаган ҳудуддаги кластер билан шартнома тузиш ҳуқуқига эга, деб ёзиб қўйилган.
— Бу, энди, ҳозир айтганимиздек, танлов асосида бўлган, ўша белгиланган меъёрлар асосида балл берилган. Ўша балл Норин, Уйчи, Учқўрғон туманларидаги учта кластер ҳисобига, бизда кўрсатилган баллимиз сал пастроқ бўлгани учун Узтекс корхонасидан Iftihor Kiyim Sanoat'га танлов асосида олиб берилган.
— Бу баллар билан баҳолаш ким томонидан ўтказилган?
— Бу Вазирлар Маҳкамаси томонидан ўтказилади, Қишлоқ хўжалиги вазирлиги томонидан.
— Мана шу баллар кўрсатилган ҳужжат сизда борми? Тақдим эта оласизми?
— Йўқ, бизда администрациянинг хати билан бош вазир ўринбосарининг тақсимоти бор.
— Демак, администрация хатида баллари камлиги ҳақида маълумот бор, тўғрими?
— Йўқ, унда бундай маълумот йўқ.
— Қайсидир ҳужжатга асосан бўлиши керак-ку?
— Бизга асос – администрациянинг хати.
— Президент фармонида белгилаб қўйилганки, ҳар қандай кластер Вазирлар Маҳкамасининг қарорига асосан ташкил этилади. Лекин Iftihor Kiyim Sanoat, мана айтиб ўтяпсиз, протокол ва администрациянинг хати асосида жорий қилинди деяпсиз. Бу қонунга зид эмасми? Вазирлар Маҳкамасининг қарори чиқмаган экан-ку?
— Қарор вилоят ҳокимининг қарори билан бирга. Бугун охирига етказиляпти. Шартномалар ҳали тузилгани йўқ. Бугун тузилади ўша қарорни олгандан кейин. Ўша хат-тақсимотга асосан қарор чиқади, шуни бугун якунланиши тўғрисида бизга хабар берилган.
— Вилоят ҳокимининг қарори кутиляптими ё Вазирлар Маҳкамасининг қарорими?
— Вилоят ҳокимининг қарори.
— Лекин бу президент фармонига зид эмасми? Ахир Вазирлар Маҳкамасининг қарори асосида ташкил этилади, дейилган. Алоҳида бандда.
— Вазирлар Маҳкамасининг қарори билан тасдиқлаб берилади-да, вилоят ҳокимининг қарори чиққанидан кейин.
— Яна бир савол. Фермерлар томонидан айтилган гап. Айни пайтда Норин туманига кириб келаётган Iftihor Kiyim Sanoat кластери Наманган вилояти ҳокимига қариндошлиги борлиги учун шундай қилиняпти деган хабар келди бизга. Шунга нима дейсиз?
— Йўқ, у нарсани мен оқламайман. Чунки бу қариндошчилик билан қилинадиган нарса эмас. Бу ерда 170 минг аҳоли бор. Ҳеч ким бунақа таваккал билан қилиб юбора олмайди. Ҳамма томонини ҳисоб-китоб қилиб, керакли ҳужжати, керакли иқтисодий ҳолатини ҳисобга олиб туриб ташкил қилинган деб ўйлайман. Сабаби, бу ерда 170 минг аҳоли ва буларнинг олдида 140 та фермер хўжалигининг умумий ҳолати турибди-да. У нотўғри нарса. Бу қариндош-уруғчилик билан қилинадиган нарса эмас.
— Демак, сизда Президент администрациясининг хати ва бош вазир ўринбосарининг протоколи бор. Лекин кластер ташкил этилганлиги тўғрисида Вазирлар Маҳкамасининг ҳужжати ёки қарори йўқ.
— Улар бугун берилади. Вилоят ҳокимининг қарори билан биргаликда.
***
Туман ҳокими фермерларнинг бир гуруҳи янги кластер фаолияти билан танишиб келгани ва уларнинг ўзлари ўз хоҳиши билан Iftihor Kiyim Sanoat кластерини танлаганини айтиб, уларнинг ҳам фикрини эшитишимизни сўради.
Биз фермер Ҳусанбой Қўчқоров ва “Шамсиддинов” аграр массиви раҳбари Аҳмаджон Охуновлар билан суҳбатлашдик. Уларнинг ҳар иккиси: “Юқорининг топшириғи бўлганидан кейин, янги кластерга ўтадиган бўлдик”, қабилидаги жавобларни айтишди.
Дарҳақиқат, улар Iftihor Kiyim Sanoat кластери тайёр буюмлар ишлаб чиқариш корхоналарида бўлганликлари ва янги кластернинг салоҳияти юксаклигини билдиришди. Суҳбатимиз сўнгида улар кластерлар ўртасида соғлом рақобат бўлиши зарурлигини айтдилар.
Iftihor Kiyim Sanoat кластери мутасаддилари билан алоқага чиқиб суҳбатлашишга уриндик. Бир марта гўшакни кўтарган ходим қайтиб телефонни олмади.
Айтишларича, янги ташкил этилган кластернинг эгаси вилоятдаги юқори мартабали мансабдорнинг қариндоши бўлиши мумкин. Гарчи туман ҳокими Жўрабек Нурматов бу маълумотни инкор этган бўлса-да, Kun.uz кейинги суриштирувларида бу масалага аниқлик киритишга уриниб кўради.
Элмурод Эрматов, Kun.uz мухбири
Тасвирчи ва монтаж устаси – Азизбек Исмоилов
