“Вор в законе” – “Қонундаги ўғри” ким?

Аввало атаманинг келиб чиқишига тўхталамиз: “Қонундаги ўғрилар” (“Воры в законе” ёки “законники”) бу жиноят оламининг энг нуфузли қатлами бўлиб, улар ўз қонунларига, яъни ўғрилар қонунига ҳар қандай ҳолатда ҳам оғишмай амал қиладиган одамларни англатади. Яъни бу ерда жамият томонидан қўлланадиган қонунлар билан адаштирмаслик лозим. Бундай тоифа давлатнинг ҳар қандай структуралари, айниқса, ҳуқуқни муҳофаза қилиш органлари билан алоқаларни тан олмайди, одатда оила қурмайди, бойлик тўпламайди ва ўз фаолиятини махфий олиб боради.

Умуман, бу тоифа ўғриларнинг тахминан бир асрлик қонунлари йиллар давомида ўзгариб, такомиллашиб борган. Уларнинг айримлари, анъанавийлари қуйидагилардир:

• Ўғрилик ғояларига садоқат ва қўллаб-қувватлаш;
• Орган ходимларининг ҳар қандай буйруғини бажармаслик, терговларда ҳеч қачон кўрсатма бермаслик, айбни тан олмаслик;
• Сиёсий фаолият билан шуғулланмаслик, ҳарбий тузилмаларга қўшилмаслик;
• Панжара ортида ўғрилар қонуни ва мустаҳкам назоратни ўрната билиш, зиддиятлар, урушларнинг олдини олиш;
• Ўғрилар “общаг”и, яъни ўзига хос умумий ғазнани мунтазам тўлдириб бориш ва йиғимларни ҳам, харажатларни ҳам оқилона бажариш;
• Ота-онага, айниқса, онага ҳурмат;
• Ёшларни “тўғри ҳаёт”га ўргатиш;
• Аёлларни зўрламаслик, зўрлаганларга шафқат қилмаслик, шу билан бирга бирор аёл билан давомли муносабат ўрнатмаслик;
• Зарурат бўлмаса, келгусида бу заруратни исботлай олмаса одам ўлдирмаслик;
• Исботсиз айблов эълон қилмаслик, ҳар қандай ҳақоратлардан чекланиш;
• Нафақат озодликда, балки қамоқда ҳам жамиятга фойда келтирувчи ишлар билан шуғулланмаслик. Яъни шунчаки ишламаслик;
• Ўзиникилар, яъни ўғриларникини ўғирламаслик.

Қонундаги ўғриларнинг энг нуфузли ва саноқлилари тож кийишдек ўзига хос шарафга муносиб кўрилган ва уларнинг сўзлари ҳамда ҳукмлари бу доирада ўзига хос қонун даражасида қабул қилинган.

Қонундаги ўғриларнинг шаклланиш тарихи 1930 йилларга, Россия бўйлаб сочилиб кетган каторгалар/қамоқхоналарга бориб тақалади. Ўша йилларда давлат томонидан олиб борилган кенг қамровли жамоалаштириш ҳамда мажбурий меҳнатга жалб қилиш жиноят олами вакилларини бирлашишга, ўзаро ҳамжиҳатликка мажбур қилади. Бундай тўдаларнинг шаклланиши самарадорликни ошириш, ҳимоя каби афзалликларга эга бўлган. Шу билан бирга ҳар қандай жамоа маълум қонун-қоидалар асосида яшашга мажбур эди. Айнан мана шу вазиятда қонундаги ўғрилар ёки ўғрилар қонуни ишлай бошлади.

Қонундаги ўғрилар иккинчи жаҳон уруши даврида ўзига хос синовдан ўтишган. Ўша йиллари уларнинг кўпчилиги давлатнинг чорлови билан ватан ҳимояси дея урушга отланишади. Ўғрилар кодексига кўра давлатнинг ҳар қандай тузилмаларига қўшилмаслик, айниқса, унинг қуролларидан фойдаланиб, ҳарбий ҳаракатларда иштирок этмаслик талаб қилинарди. Уруш пайтида эса мана шу ўринда зиддият пайдо бўлади ва жиноят олами икки гуруҳга бўлиниб кетади.

Урушдан омон қайтганлар ўз одатларига кўра дарҳол жиноятга қўл урадилар ва панжара ортига равона бўладилар. У ерда эса фронтга бормаган ва ўзича ўғрилар қонунларига оғишмай амал қилганлар бор эди. Бир-бирини хоин сифатида қабул қиладиган икки томон ўртасида аёвсиз жанглар кетади ва жуда кўп ўғрилар бир-бирини қириб юборишади.

Ўтган асрнинг олтмишинчи йилларига келибгина бу урушлар босилиб, тождор ўғриларнинг ҳақиқий бошқаруви даври келади ва улар улкан тўдалар тузиб, барча сердаромад соҳаларни назорат қила бошладилар.

Қонундаги ўғрилар кейинчалик “Мафия” номи билан ҳам атала бошланди ва саксонинчи йилларга келиб, уюшган жиноятчилик собиқ иттифоқнинг ҳар бир нуқтасида қулоч ёзди. Бу даврда давлат мутлақ фалаж ҳолатга келиб қолган, даромад келтирувчи ҳар қандай йўналиш мафия назоратига ўтиб кетганди. Иттифоқнинг тарқалиши бу жараёнларни янада тезлаштирди ва ҳар бир республика, ҳар бир шаҳарнинг ўз “эга”лари пайдо бўла бошлади. Йирик шаҳарларда эса ўнлаб жиноий тўдалар бўридек изғиб юришарди.

Ўша йилларда ўғрилар қонуни ҳам қатор ўзгаришларга учрай бошлади ёки уни ўзгартиришни, ўз наздида такомиллаштиришни истайдиганлар сони кўпайиб кетди. Яна жиноят оламининг корчалонлари, анъаналарга содиқ эски ўғрилар ва замона неъматларидан фойдаланишни, ҳашамат ичра яшашни истайдиган янгилар орасида аёвсиз курашлар бошланди. Чунки бу пайтга келиб тождор ўғрилар сони кескин кўпайиб кетган, маълум маблағ эвазига жиноят оламида ном қозонмаган, ҳатто бирор марта қамалмаганларга ҳам тож кийдириш урфга кирганди. Эски ўғрилар уларни тан олмас, “апельсин”лар деб аташарди.

Шу тарзда Россиянинг ўзида статистика бўйича ўғрилар сони шиддат билан оша бошлайди: 1993 йилда – 1200 нафар, 1995 йилда – 1420, 1998 йилда – 1560 нафар қонундаги ўғри, турли усулларда тож кийган жиноятчи борлиги ҳисоблаб чиқилган. Аммо 2000-йиллардан бошлаб улар сони камая бошлади ва умуман, давлатлар вазиятни назоратга ола билишди.

Маълумки Ўзбекистон собиқ иттифоқнинг уюшган жиноятни биринчилардан бўлиб жиловлай олган давлатларидан бири ҳисобланади. Ўзбекистонда бундан 30 йил муқаддам, 1992-1993-йиллардаёқ йирик жиноятчилар йўқотилди. Фақат ўзига хос тилда “ўзини босиб олганлар”гагина шафқат қилинди.

Аммо Россия, Грузия, Озарбойжон, Арманистон каби давлатлар қонундаги ўғриларни “етиштириб беришда” узоқ йиллар фаол бўлиб туришди. Уларнинг аксарияти бора-бора Россияда қўним топишди, айримлари хорижга, Европа ва Туркияга кўчиб ўтган ҳолда ўз фаолиятларини давом эттиришди. Ҳозирги кунга келиб барча томонидан тан олинадиган ва жиноят оламининг ҳар қандай жабҳасига сўзини ўтказа оладиган қонундаги ўғрилар 10-15 киши экани айтилади.

Қонундаги ўғриларнинг жуда саноқлиларигина кекса ёшгача яшаб қолишади ва ўз ажаллари билан ўлишади.

Ўзаро урушлар, ҳукумат билан зиддиятлар натижасида яқин тарихда у дунёга равона бўлган қуйидаги тождор ўғрилар кўпчиликнинг ёдида қолган:

Отари Квантришвили – Отарик

Россияда спортчилар партиясига асос солиш орқали сиёсатга ҳам аралашган жиноятчи. Юнон-рум кураши бўйича спорт устаси. 1994 йилда Москвада отиб ўлдириб кетилган;

Сергей Тимофеев – Сильвестр

Новгородда туғилган болакай жуда ақлли йигит бўлиб етишади. Аммо Москвани забт этиш орзуси уни жиноят оламига етаклайди. Маълум муддат спорт мураббийи бўлиб ишлаган Михайлов спортчиларни жиноят оламига жалб қилиб, Орехово мафиясини тузади. Келишган қадди-қомати учун уни Сталлонега қиёслаб, Сильвестр лақабини беришади. 1994 йилда, 39 ёшида отиб кетилади;

Андраник Арутюнян – Андо Хромой

Арманистон мафиясининг йирик вакилларидан бири. У шафқатсизлиги ва бошқа ўғрилар билан кўп зиддиятга бориши билан тилга тушганди. Узоқ вақт Россияда фаолият олиб борган, шу ерда қамалган ва озод бўлиши билан бадарға қилинган. 2019 йилда дўстлари билан нарда ўйнаб ўтирган пайтида киллер томонидан отиб ташланган. Бошқа ўлимлардан фарқли жиҳати, бу қотиллик видеога тушиб қолган.

Аслан Усоян – Дед Ҳасан

Кавказ жиноий гуруҳларининг ўзига хос лидери, тождор ўғрилар орасида энг кексаларидан бири. Шундай бўлса-да, у ҳам душман ўқидан ўлган. 19 ёшида илк бор судланган Аслан кейинчалик ҳам бир неча марта қамалади. 1980 йилларга келиб бир неча тўдани назорат қилган. Унинг ҳатто алоҳида киллерлар гуруҳи ҳам бўлган. 2013 йилда, 76 ёшида отиб ташланган;

Вячеслав Иваньков – Япончик

У цирк артисти сифатида шуҳрат қозониши мумкин эди. Маълум муддат циркда ишлайди ҳам. Аммо трюклардан бирини бажаришда йиқилиб тушади ва жароҳати туфайли санъат билан хайрлашади. 25 ёшида ўғрилик туфайли қамалади ва шундан кейин бутунлай жиноят оламига шўнғиб кетади. Кўзлари қисиқлиги туфайли унга Япончик лақаби берилади ва постсовет жиноят оламининг энг обрўли одамига айланади.

1992 йилда АҚШга кўчиб ўтган Япончик дарҳол ФҚБ назарига тушади ва кўп ўтмай товламачилик учун қамалади. Орадан 10 йил ўтиб у Россияга қайтади ва яна ўз фаолиятини давом эттиради. 2009 йилда, 69 ёшида отиб ташланган. 

Аброр Зоҳидов