ХХР раиси Си Жинпинг 19 май куни Хитой шимоли-ғарбидаги Сиан шаҳрида бўлиб ўтган «Марказий Осиё – Хитой» саммитида нутқ сўзлади.
Саммитда Қозоғистон, Қирғизистон, Тожикистон, Туркманистон ва Ўзбекистон раҳбарлари ҳам иштирок этди.
Хитой раҳбари нутқидан баъзи асосий иқтибосларни келтирамиз.
«Ҳурматли ҳамкасблар, хонимлар ва жаноблар, дўстлар, барчангиз Хитой ва Марказий Осиёнинг бешта давлати ўртасида яқин ҳамкорлик йўлларини биргаликда ўрганиш мақсадида ташкил этилган саммитга хуш келибсиз», деди у қутлов сўзида.
«Дунё барқарор Марказий Осиёга муҳтож. Марказий Осиё давлатларининг суверенитети, хавфсизлиги, мустақиллиги ва ҳудудий яхлитлиги ҳимоя қилиниши керак; Уларнинг халқи танлаган тараққиёт йўлини ҳурмат қилиш керак; уларнинг тинчлик, тотувлик ва осойишталик йўлидаги саъй-ҳаракатларини қўллаб-қувватлаш керак».
«Дунёга фаровон Марказий Осиё керак. Бу жаҳон иқтисодиётининг тикланишига ҳам кучли туртки беради. Дунёга баркамол Марказий Осиё керак. Ўрта осиё халқларида айтилишича, «Биродарлик ҳар қандай хазинадан қимматлидир». Этник низолар, диний низолар ва маданий бегоналашув минтақани белгиловчи хусусият эмас. Аксинча, ҳамжиҳатлик, инклюзивлик ва ҳамжиҳатлик Марказий Осиё халқининг интилишларидир. Худбин сиёсий манфаатларни кўзлаш у ёқда турсин, минтақада нифоқни уруғлантиришга ёки қарама-қаршиликни қўзғатишга ҳеч кимнинг ҳаққи йўқ. Дунё аҳил Марказий Осиёга муҳтож. Ноёб географик афзалликларга эга бўлган Марказий Осиё Евроосиёнинг муҳим боғловчи марказига айланиш ва дунёда товар айирбошлаш, цивилизациялар ўзаро таъсири ва илм-фан ва технология ривожига ўзига хос ҳисса қўшиш учун шароит ва имкониятларга эга», деди Си.
«Ўтган йилги саммитда биз Хитой-Марказий Осиё ҳамжамияти бўйича қарашларимизни эълон қилдик. Бу янги даврда халқларимизнинг туб манфаатлари ва порлоқ келажаги йўлида қилинган тарихий танлов бўлди.
Ушбу ҳамжамиятни қуришда биз тўрт тамойилга содиқ қолишимиз керак.
Биринчидан, ўзаро ёрдам. Ўзаро стратегик ишончни чуқурлаштириш, суверенитет, мустақиллик, миллий қадр-қиммат, узоқ муддатли ривожланиш каби асосий манфаатларимизга дахлдор масалаларда бир-биримизни доимо сўзсиз ва қатъий қўллаб-қувватлашимиз муҳим.
Иккинчидан, умумий ривожланиш. Биз ҳамкорликнинг иқтисодиёт, савдо, саноат салоҳияти, энергетика ва транспорт каби анъанавий йўналишларидаги салоҳиятимизни тўлиқ очишимиз керак. Молия, қишлоқ хўжалиги, қашшоқликни қисқартириш, яшил ва кам углеродли ривожланиш, тиббий хизмат, соғлиқни сақлаш ва рақамли инновацияларда ўсишнинг янги драйверларини яратишимиз керак.
Учинчидан, универсал хавфсизлик. Биз Глобал хавфсизлик ташаббуси асосида ҳаракат қилишимиз ва минтақа давлатларининг ички ишларига аралашиш ёки рангли инқилобларни қўзғатишга ташқи уринишларга қатъий қарши туришимиз муҳим. Биз терроризм, сепаратизм ва экстремизм каби уч кучга нисбатан муросасиз муносабатда бўлиб, минтақадаги хавфсизлик муаммоларини ҳал қилишга интилишимиз керак.
Тўртинчидан, абадий дўстлик. Глобал цивилизация ташаббусини ҳаётга татбиқ этиш, анъанавий дўстлигимизни давом эттириш муҳим. Биз бошқарув соҳасидаги тажриба алмашиш, маданий ўзаро таълимни чуқурлаштириш, Хитой ва Марказий Осиё халқлари ўртасидаги абадий дўстлик пойдеворини мустаҳкамлаш учун кўпроқ ҳаракат қилишимиз керак», деди Си.
Хитой раҳбари иқтисодий ҳамкорлик масаларига ҳам тўхталиб, бу борадаги чора-тадбирларни санаб ўтди.
«Биринчидан, биз институционал ўзгаришларни амалга оширимиз керак. Хитой, шунингдек, мамлакатларимиз ўртасида ҳар томонлама ўзаро манфаатли ҳамкорлик учун платформа бўладиган саноат ва сармоя, қишлоқ хўжалиги, транспорт, фавқулодда вазиятларда ҳаракат қилиш, таълим, сиёсий партиялар бўйича учрашув ва мулоқот механизмларини яратишни таклиф қилмоқда.
Иккинчидан, иқтисодий ва савдо алоқаларини кенгайтириш керак. Хитой савдони ривожлантириш чораларини кўради, икки томонлама сармоявий шартномаларни янгилайди. Хитой ва Марказий Осиё давлатлари ўртасидаги барча чегара пунктларида қишлоқ хўжалиги ва бошқа маҳсулотларни соддалаштирилган тартибда божхона расмийлаштируви учун «яшил йўлаклар»ни очади.
Учинчидан, биз транспорт алоқаларини чуқурлаштиришимиз керак. Хитой трансчегаравий юк ташиш ҳажмини оширишни, транскаспий халқаро транспорт коридорини ривожлантиришни қўллаб-қувватлайди. Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон автомобиль йўли ва Хитой-Тожикистон-Ўзбекистон автомобиль йўлининг ташиш имкониятини оширишга, Хитой-Қирғизистон-Ўзбекистон темир йўли бўйича маслаҳатлашувларга чақиради.
Тўртинчидан, биз энергетика соҳасидаги ҳамкорликни кенгайтиришимиз керак. Биз Хитой-Марказий Осиё газ қувурининг тўртинчи линияси қурилишини тезлаштиришимиз, нефть ва газ савдосини кенгайтиришимиз, энергетика саноати занжирлари бўйлаб ҳамкорликни давом эттиришимиз, янги энергия ва атом энергиясидан тинч мақсадларда фойдаланиш бўйича ҳамкорликни кучайтиришимиз керак.
Бешинчидан, биз яшил инновацияларни илгари суришимиз керак. Хитой Марказий Осиё давлатлари билан шўр-ишқорли ерларни яхшилаш ва улардан фойдаланиш, сувни тежайдиган суғориш тизимини ривожлантириш, Орол денгизининг экологик инқирозини енгиш каби соҳаларда ҳамкорлик қилади.
Олтинчидан, ривожланиш учун имкониятларни оширишимиз керак. Хитой фан ва технология орқали қашшоқликни камайтириш бўйича Хитой-Марказий Осиё махсус ҳамкорлик дастурини ишлаб чиқади, «Хитой-Марказий Осиё технологияси ва малакасини ошириш схемасини» амалга оширади. Ҳамкорлигимиз ва Марказий Осиё тараққиётини мустаҳкамлаш учун Марказий Осиё мамлакатларига жами 26 миллиард юань миқдорида молиявий ёрдам ва грант ажратади.
Еттинчидан, цивилизациялар ўртасидаги мулоқотни кучайтиришимиз керак. Хитой Марказий Осиё давлатларини «Маданий ипак йўли» дастурида иштирок этишга таклиф қилади ва Марказий Осиёда кўпроқ анъанавий тиббиёт марказларини ташкил этади. Хитой Марказий Осиё мамлакатлари учун ҳукумат стипендияларини тақдим этишда давом этади ва уларнинг университетларини Ипак йўли университетлар альянсига қўшилишида қўллаб-қувватлайди. Биз «Хитой-Марказий Осиё маданий ва туризм пойтахти» дастурини ишга туширамиз, Марказий Осиёда маданий туризм учун махсус поездлар қатновини очамиз.
Саккизинчидан, биз минтақада тинчликни сақлашимиз керак. Хитой Марказий Осиё мамлакатларига ҳуқуқ-тартибот, хавфсизлик ва мудофаа соҳасида салоҳиятни оширишда ёрдам беришга, минтақавий хавфсизликни ҳимоя қилиш ва терроризмга қарши курашиш бўйича мустақил саъй-ҳаракатларини қўллаб-қувватлашга ҳамда киберхавфсизликни ривожлантиришда улар билан ҳамкорлик қилишга тайёр», деди Си.
