S&P агентлиги “Ўзбекнефтгаз”нинг кредит рейтингини “B+”га тушириб, бу рейтингнинг келгусидаги ўзгариши бўйича прогнозни “барқарор”дан “салбий”га ўзгартирди. Бунга GTL заводининг тўлиқ қувватда ишламаётгани ва газ нархи эркинлаштирилмагани фонида компаниянинг қарз юки ошаётгани, корпоратив бошқарувда муаммо борлиги ва давлат қўлловининг эҳтимоли пасаяётгани сабаб бўлган.
S&P Global Ratings агентлиги Ўзбекистоннинг энг йирик компанияларидан бири – “Ўзбекнефтгаз”нинг кредит рейтингини октябр ойи охирида “BB-“дан “B+”га туширган эди. Бу молиявий рисклар ортганини англатади.
Ноябр охирига келиб эса, агентлик компаниянинг рейтинги бўйича прогнозни “барқарор”дан “салбий”га туширди. Яъни “Ўзбекнефтгаз”нинг кредит рейтинги келгусида яна ҳам пастлаши эҳтимоли юқори.
Шундай бўлса-да, компаниянинг кредиторлар олдидаги қарзни тўлаш имконияти сақланиб қолаётгани келтириб ўтилган.
“Газдан суюқ ёнилғи ишлаб чиқарувчи “Uzbekistan GTL” МЧЖнинг белгиланган муддатдан узоқ вақтда ишга туширилгани, фоизлар бўйича юқори харажатлар ва мамлакатдаги газ захиралари билан боғлиқ умумий хавотирлар туфайли кредит кўрсаткичларининг сезиларли яхшиланиши даргумон ва ноаниқ. Биз FFO 12 фоиздан ошишини кутмаяпмиз. Uzbekistan GTL'ни тўлиқ ишга тушириш яна икки-уч йилга чўзилади. Бу кутилганидан секинроқ, чунки хомашё билан таъминлаш бироз чекланган бўлиши мумкин. Бунинг сабаби шундаки, Ўзбекистон иқтисодиёти ўсишини қўллаб-қувватлаш учун қўшимча газ етказиб бериш линияларини изламоқда”, – дейилади S&P'нинг октябр ойи учун тайёрлаган ҳисоботида.
Таҳлилчиларнинг базавий сценарийсига кўра, “Ўзбекнефтгаз”нинг EBITDA кўрсаткичи 2023 йил учун прогноз қилинган 10,5−11,5 трлн сўм ва 2022 йил учун прогноз қилинган 9,1 трлн сўмдан сезиларли даражада яхшиланиб, 2024 йилда 14−16 трлн сўм, 2025 йилда эса 15−17 трлн сўм бўлиши кутилмоқда. Бироқ, бу миқдор, айниқса қиш ойларида, мамлакатда газ мавжудлигига қараб сезиларли даражада ўзгариши мумкин.
Заводда 2022−2023 йиллар қишидаги каби жиддий танқислик кутилмаётган бўлса-да, бундай сценарий юзага келиш эҳтимоли ҳам йўқ эмас. Компаниянинг қарз юки ҳам 2023 йилда икки баравар кўпайиб, 5 трлн сўмга етиши кутилмоқда, чунки умумий қарзнинг 73 фоизи ўзгарувчан фоиз ставкаларида жалб қилинган.
Таъкидланишича, Ўзбекистон учун барқарор газ таъминоти муҳим аҳамиятга эга, чунки маҳаллий ишлаб чиқариш ҳажмининг қисқариши ва истеъмолнинг ортиши мамлакатни кейинги бир неча йил ичида соф экспортчидан соф импортчига айлантириши мумкин.
Ишлаб чиқариш ва истеъмол баланси ўртасидаги тафовут ёмонлашган
Сўнгги йилларда Ўзбекистонда газ қазиб олиш ва истеъмол қилиш баланси ёмонлашган. Хусусан, охирги 10 йил ичида ички газ қазиб олиш 2012 йилдаги 63 млрд куб метрдан 2022 йилда қарийб 53,8 млрд куб метргача камайди. Бу жараён жорий йилда ҳам давом этган. Жумладан, 2023 йилнинг биринчи ярмида бу кўрсаткич 23,6 млрд куб метрни ташкил этди ва ўтган йилнинг мос даврига нисбатан 9,6 фоизга камайди.
Ўз навбатида “Ўзбекнефтгаз”нинг ишлаб чиқариш ҳажми 2017 йилдан ҳозирга қадар 39 млрд куб метрдан 32 млрд куб метргача қисқарган. Истеъмол эса ошишда давом этмоқда. Масалан, сўнгги йилларда йиллик истеъмол ўртача 43−46 млрд куб метрдан 2022 йилда 48 млрд куб метргача кўпайди. Ҳукумат 2030 йилга бориб Ўзбекистонда газ истеъмоли 65 млрд куб метргача ошишини кутмоқда, бу эса мамлакатни газнинг соф импортчисига айлантириши мумкин.
Мутахассислар Uzbekistan GTL, “Шўртан газ-кимё мажмуаси” ва МТО газ-кимё мажмуаси қувватларини кенгайтириш яқин йилларда газ истеъмол ҳажмини 5 млрд куб метрдан кўпроққа ошириши мумкинлигини прогноз қилган. Мазкур объектларга газ етказиб беришнинг қисқариши “Ўзбекнефтгаз”нинг молиявий кўрсаткичларига сезиларли даражада салбий таъсир кўрсатиши таъкидланган.
Катта ҳажмдаги харажатлар
“Ўзбекнефтгаз”нинг қарз мажбуриятлари йилига қарийб 550 млн доллар. Шунингдек, табиий газ қазиб олишни йилига 32−33 млрд кубометр даражасида ушлаб туриш учун ҳам техник хизмат кўрсатиш харажатлари ортиб бормоқда. Келгуси ҳар бир йил учун бу харажатларга 8,5−12,5 трлн сўм ажратиш лозим бўлади, шундан 65−75 фоизи техник хизмат кўрсатишга тўғри келади.
S&P экспертлари компания ўз ёндашувини ўзгартирмаса ва молиялаштириш ҳамда қайта молиялаштиришни проактив тарзда таъминлашга ўтмаса, ликвидлиги кейинги бир неча йил ичида босим остида қолиши мумкинлигини билдирган.
Прогнознинг ёмонлашиши
S&P'нинг ноябрь ойидаги ҳисоботида эса “Ўзбекнефтгаз” битим шартлари бўйича айрим мажбуриятларини ўз вақтида бажармагани ва давлат томонидан қўллаб-қувватланиш эҳтимоли камайгани сабабли рейтинг прогнози “салбий”га ўзгартирилди.
Қайд этилишича, жорий йилнинг биринчи ярмидаги молиявий ҳисоботларига кўра, “Ўзбекнефтгаз” молиявий мажбуриятларидан (ковенантлар) айримларини бажармаган ва бунинг учун ҳисобот санасигача кредиторлардан вақтинчалик розилик (вейвер) олмаган, бу эса дефолтга олиб келиши мумкин эди. Кредиторлардан рухсат ҳисобот санаси ўтганидан кейин олинган ва якунда дефолт рўй бермаган. Мутахассисларга кўра, “Ўзбекнефтгаз” кредиторлардан ўз вақтида вервер олмагани ички назорат тизимидаги камчиликлардан дарак беради.
Ички назорат тизимининг заифликлари ҳисобот ва ташқи алоқаларга салбий таъсир кўрсатаётгани сабабли S&P “Ўзбекнефтгаз” менежменти ва корпоратив бошқаруви баҳосини “мақбул”дан “заиф”га ўзгартирди.
Бундан ташқари, компаниянинг Ўзбекистон иқтисодиётидаги роли камайиб кетаётганига урғу берилган бўлиб, бу мамлакат газ импортчисига айланиб бораётгани билан изоҳланган. Шу сабабли агентлик компаниянинг ўз вақтида ва етарли даражада давлат ёрдамини олиш эҳтимоли ҳақидаги баҳосини “жуда юқори”дан “юқори”га туширган, иқтисодиётдаги ролини эса “фавқулодда муҳим”дан “жуда муҳим”га қайта кўриб чиқади.
“Ўзбекистонда газ тақчиллиги муаммосини ҳал қилинмагунча “Ўзбекнефтгаз”нинг йирик лойиҳалари тўлиқ қувватга чиқа олмайди, бу эса компаниянинг иқтисодиётдаги аҳамиятини пасайтиради ва энг йирик солиқ тўловчилар учлигига киришига имкон бермайди”, дейилади ҳисоботда.
Таҳлилчиларга кўра, ҳукумат етарли даражада молиявий ресурслар тақдим этмай туриб, “Ўзбекнефтгаз”га йирик лойиҳаларга сармоя киритишни давом эттириш бўйича кўрсатма бериб келади. Хусусан, қиймати 3 млрд доллардан ортиқ бўлган Uzbekistan GTL қурилиши ва “Шўртан газ-кимё комплекси”ни кенгайтириш бўйича 2 млрд долларлик лойиҳа. Бироқ, бозорни либераллаштириш амалга ошмади, газ нархи 1000 куб метр учун 28 доллардан 36 долларгачагина кўтарилди, бу кўпчилик қўшни давлатлардаги ички нархлардан анча паст. Шунингдек, Uzbekistan GTL кутилган фойдани келтирмаяпти. Бу ҳукумат мамлакатга етарли миқдорда газ импортини таъминлай олмагани билан боғлиқ бўлиши мумкин. Мазкур омиллар компания қарзларни тўлаш имконини бериши кўзда тутилганди.
“Ҳозирда “Ўзбекнефтгаз”нинг ҳар қандай янги қарз маблағлари бўйича лойиҳаларни амалга ошириш имконияти ниҳоятда паст. Компаниянинг катта қарзи ва чекланган ликвидлигига қарамай, ҳукумат томонидан талаб қилинадиган дивиденд тўловларининг ошиши ҳам кредит сифатига босим ўтказиши мумкин”, дея қайд этган S&P экспертлари.
