Ногиронлар кўплаб муаммоларга дуч келишади. Улар орасида инфратузилманинг етишмаслиги, инклюзивликка кириш, иш топиш, жамиятдаги ўзибўларчилик ва камситилиш кабилар бор. Бундай муаммоларни бартараф қилиб, ногиронларнинг ҳаётини қандай яхшилаш мумкин? Ушбу саволларни ўз режалари билан ўртоқлашган самарқандлик мутасадди ва масъулларга бердик.
Сарвар Бобоназаров, Самарқанд вилояти қурилиш ва уй-жой коммунал хизмат кўрсатиш бош бошқармаси матбуот хизмати раҳбари:
Йил бошидан буён 15 минг объектда масъул шахслар томонидан қурилиш ишлари мониторинги олиб борилиб, 5 минг 467 та ёзма кўрсатма берилди. Натижада, мазкур ёзма кўрсатмаларга асосан аниқланган камчиликлар ўз вақтида бартараф этилмагани учун мансабдор шахсларга нисбатан 544 та маъмурий жарималар қўлланилди.
Бундай мониторинг ҳар ойда амалга оширилади. Объектни қабул қилиш бир нечта мезонни, жумладан ногиронлар учун зарур шарт-шароитларни баҳолашни ўз ичига олади.
Лойиҳаларни шаҳарсозлик стандартларига мувофиқ, ногирон ва беморлар эҳтиёжларини ҳисобга олган ҳолда мувофиқлаштириш — фаолиятимизнинг муҳим йўналишидир. Ушбу ҳужжатларни кўриб чиқиш жараёнида масъуллар пандус жойлашувининг белгиланган стандартларга мувофиқлигини текширади.
Таъкидлаш жоизки, объектларни фойдаланишга қабул қилиш ва қурилиш-монтаж ишлари якунланган объектдан фойдаланишга рухсат беришда II, III, IV тоифадаги объект тўғрисидаги хулоса бир нечта ташкилот — санитария-гигиена ва эпидемиология хизмати, Фавқулодда вазиятлар бошқармаси, шунингдек ногиронлар жамияти вакиллари томонидан текширилади. Ушбу ташкилотлар хулосани атроф-муҳит, замонавий талабга жавоб берувчи амалдаги меъёрий ҳужжатлар ижросини ҳисобга олган ҳолда беради. Қувонарлиси, Самарқандда янгиликларга пешвоз дастлабки қадамлар аллақачон қўйилган, аммо салмоқли натижаларга эришиш учун йиллар керак.
Умида: «Мен ўқиётган институтида имконияти чекланганлар учун махсус ҳаммом йўқ».
Энг муҳими:
• 15 мингта қурилиш объекти мониторинги олиб борилиб, 5467 та ёзма кўрсатма берилди;
• 544 та маъмурий жарима қўлланилди;
• Хулоса санитария-эпидемиология хизмати, Фавқулодда вазиятлар хизмати томонидан берилади.
Худжаҳон Фазлиддинов, Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги бўлими матбуот котиби.
Жорий йил бошида вилоятнинг барча шаҳар ва туманларида «Инсон» ижтимоий хизмат кўрсатиш марказлари фаолияти йўлга қўйилди. Эҳтиёжмандлар манзили рўйхати аллақачон шакллантирилган. Ногиронлар сони 105 мингдан ошади.
Жорий йилнинг ўтган даврида Самарқанд вилоятидаги «Инсон» марказлари томонидан 98 турдаги 25 мингга яқин ижтимоий хизмат кўрсатилди. Биз мададга муҳтожларга қўлдан келганча ёрдам беришга ҳаракат қиламиз.
Контингентимиз – бу ташқи ёрдамга муҳтож ногиронлардир. Биз ногиронлик нафақаларини тўлаш, ишга жойлаш, кам таъминланган оилаларга нафақалар бериш, реабилитация ускуналари, протез-ортопедия буюмлари билан таъминлаш каби турли ижтимоий хизматларни кўрсатишдан ташқари, ногиронга жисмоний ёрдам берамиз. Яъни, уларнинг уй юмушларига кўмаклашувчи, уларга ғамхўрлик қилувчи ижтимоий ёрдамчи-ишчи ажратилади. Вилоятда 242 нафар ижтимоий ишчи мавжуд бўлиб, улар биринчи тиббий ёрдам кўрсатиш бўйича махсус тайёргарликдан ўтиши шарт.
Жорий йилда аҳолини ижтимоий муҳофаза қилиш тизимига жорий этилган янгиликларга келсак, эндиликда эҳтиёжманд фуқаронинг ўзи ҳам «Инсон» маркази томонидан берилган ваучер орқали сифати сезиларли даражада яхшиланган, стандартга жавоб берувчи реабилитация воситаси ёки протез-ортопедия буюмини онлайн харид қилиши мумкин.
Президентнинг «Ижтимоий хизматлар кўрсатишни такомиллаштириш тўғрисида»ги қарорига мувофиқ, тазйиқ ва зўравонликдан жабр кўрган шахсларга «Инсон» марказида ижтимоий хизмат олмоқ учун ҳимоя ордени талаб этилмайди. Бундан ташқари Миллий ижтимоий ҳимоя агентлиги турли давлат ташкилотлари билан ҳамкорликда йил якунигача республика бўйича 20 мингдан ортиқ ногиронлиги бўлган шахсларни иш билан таъминлашга қаратилган иш олиб боради. Шу муносабат билан Ижтимоий ҳимоя миллий агентлиги ташаббуси билан vacancy.argos.uz порталида ногиронлиги бўлганлар учун махсус бўлим ташкил этилиб, унда доимий равишда янги бўш иш ўринлари пайдо бўлмоқда.
Энг муҳими:
• «Инсон» марказларида 98 турдаги 25 мингга яқин ижтимоий хизматлар кўрсатилди;
• Ижтимоий ёрдамчи-ишчи йўналишида – 242 нафар;
• vacancy.argos.uz порталида ногиронлиги бўлганлар учун иш қидириш махсус бўлими яратилди.
Озода, II гуруҳ ногирони: «Менга иш топиш жуда қийин, чунки маълумотим йўқ, жисмоний меҳнат тақиқланган».
Сардор Луқмонов, Ўзбекистон Республикаси Президенти ҳузуридаги Миллий ижтимоий ҳимоя агентлиги Самарқанд вилоят бошқармаси бошлиғи ўринбосари.
Ўтган йили Миллий ижтимоий ҳимоя агентлиги ва унинг қошида ижтимоий инспекция ташкил этилди. У фуқароларнинг ижтимоий ҳимояга бўлган ҳуқуқларини таъминлаш ва ҳудудларда ижтимоий хизмат сифатини тубдан яхшилаш мақсадида ишлаб чиқилган. Агар илгари ижтимоий ҳимоя фақат пул тарқатиш билан чегараланган бўлса, энди иш тизими одамларнинг қийин вазиятдан чиқиб, жамиятда ўз ўрнини эгаллашига ёрдам беради.
Самарқанд вилоят ижтимоий инспекцияси томонидан махсус ишчи гуруҳ ташкил этилиб, шу кунларда келгусида лойиҳа таклифларини ишлаб чиқиш мақсадида ҳаммабоплигидан келиб чиқиб қурилиш ва инфратузилма лойиҳаларини ўрганмоқда. Лойиҳани яқин йилларда амалга ошириш режалаштирилган. Ҳозиргача кўзи ожизлар учун махсус светофор, тактил йўлак учун модулли тўсиқлар, пандуслар ўрнатилиши юзасидан таклифлар берилди. Тажриба тариқасида Рудакий кўчасидаги «Инсон» ижтимоий хизмат кўрсатиш маркази ёнида қулай муҳит яратилди. У ерда пандус ва махсус светофор ўрнатилган.
Бундан ташқари, 2024-2026 йилларда Халқаро аэропорт ва жамоат транспортида тўсиқсиз муҳит яратишга мослаштириш бўйича манзилли дастур ишлаб чиқилди.
Яқин келажакда бутун республика бўйлаб объектларнинг қулай, шинам ва бекаму кўст бўлишини таъминловчи «Очиқ муҳит» дастури амалга оширилади.
Энг муҳими:
• Ишчи гуруҳ қурилиш майдончаларини ўрганади ва уларнинг ҳаммабоплигидан келиб чиқиб лойиҳа таклифларини ишлаб чиқади;
• Тажриба тариқасида Рўдакий кўчаси бўйлаб қулай муҳит яратилди;
• 2024-2026-йилларда «Очиқ муҳит» мақсадли дастури ишлаб чиқилди.
Умида: «Афсуски, бизнинг шаҳримизни қулай деб бўлмайди. Мен ҳали ҳам шаҳарни айланиб чиқишга қийналаман».
Бекзод Саипов, Самарқанд вилояти Бандликка кўмаклашиш ва қисқартириш бош бошқармаси бошлиғининг биринчи ўринбосари:
Аҳолини иш билан таъминлаш муаммоси долзарблигича қолмоқда, чунки жорий йилда квоталар сони беш баравар кўпайганига қарамай, ногиронлар ўзларига ёқадиган ишни топа олмайди.
Яхши янгилик шундаки, энди одамлар меҳнат биржасига бориши шарт эмас, чунки йил бошидан ижтимоий ҳимоя агентлиги кўмагида vacancy.argos.uz портали орқали иш қидиришнинг замонавий усули жорий этилди. Бу давлат идораларида бўш иш ўринларини топиш давлат веб-сайтидир. Янги йилдан бошлаб интерактив веб-сайтга ногиронлар учун бўш иш ўринларини қидириш функцияси қўшилди. Ҳозирги вақтда бўш иш ўринлари сони вилоят бўйлаб беш юздан ошади, бу рўйхат доимий равишда янгиланади.
Ушбу электрон платформа қоғоз ва ортиқча ёзишмалардан холи. Ишга кирмоқчи бўлган иш изловчи ҳужжатларни олиб, ташкилотларга югурмайди. Шунингдек, турли бўлимлардан кераксиз сертификатлар олишнинг ҳожати йўқ. Номзод ҳақидаги барча маълумотлар Ягона миллий меҳнат тизими орқали унинг аризасида автоматик тарзда акс эттирилади.
Корхоналарда шароит яратиш муаммоси мавжуд. Аксарият ногиронлар, агар улар учун қулай меҳнат шароитлари яратилса, ишга жойлаштирилиши мумкин, албатта. Бунинг учун ногиронлиги бўлган шахсларнинг бандлигини таъминлаш ва тизимли мониторингини олиб бориш, меҳнат ҳуқуқларини ҳимоя қилиш ва қўллаб-қувватлаш мақсадида уларни алоҳида ҳисобга олишни амалга ошириш зарур.
Иш берувчилар номзодни танлашда холис бўлиб, солиқ имтиёзлари ва преференцияларидан унумли фойдаланса, бандлик муаммосини ҳал этиш мумкин, деб ўйлайман. Иш билан таъминланган ногиронлар учун қулай жисмоний муҳит яратиш учун субсидиялар ажратилиши, шунингдек, 12 ой давомида 3 фоизли квотадан ортиқ ишга қабул қилинган ногиронларнинг иш ҳақи учун субсидиялар ажратилиши ҳақида барча иш берувчилар хабардор эмас.
Бундан ташқари, ногиронлиги бўлган ходим учун ҳар бир мослаштирилган иш жойига иш берувчи учун базавий ҳисоб миқдорининг 40 бараваригача миқдорда субсидиялар ажратилади.
Кўпгина иш берувчилар имтиёзларни билмай ишга қабул қилишдан бош тортади. Ваҳоланки, имтиёз ва субсидиялар тўғрисидаги маълумотларни кенг ёритиш, квота иш ўринларидан самарали фойдаланиш орқали ногиронларни ишга жойлаш борасида яхши натижаларга эришиш мумкин.
Энг муҳими:
• Онлайн ишга жойлашиш;
• Иш берувчилар ногирон ходимларни ёллаган тақдирда уларга субсидиялар мавжуд;
• Ҳар бир мослаштирилган иш жойи учун базавий ҳисоб миқдорининг 40 баробаригача пул маблағи ажратилади.
• Солиқ имтиёзлари.
Яхши томонга ўзгаришлар: Фирдасий кўчасида янги кўчма пандус.
Замира БАЛТАЕВА, журналист.
Суратлар муаллифники.
