Eltech-Lab энергосамарадорлик синовларини ўтказа олмади. Товарлар ярим йил божхонада қолиб кетган

Гап нимада?

Kun.uz жорий йилнинг феврал ойида маиший техникалар импортида янги талаб киритилиб, энергосамарадорлик тестларини ўтказиш мажбурий бўлгани ҳақида ёзганди. Февралдан Ўзбекистонга олиб кириладиган совиткич, музлаткич ва кондиционерлар энергосамарадорлик бўйича синовдан ўтказила бошланди. Бу синов баённомасини олмасдан туриб, уларга мувофиқлик сертификати берилмайди ва товарни Ўзбекистонда сотиш мумкин бўлмайди.

Бундай талаб 2019 йилдаги президент қарорига асосан кучга кирган. Унга мувофиқ, 2022 йил 1 январдан бошлаб илгари фойдаланишда бўлган генератор ускуналари, кучланишни пасайтирувчи трансформаторлар, электр двигателлар, шунингдек, энергия самарадорлиги “B” ва ундан қуйи тоифадаги энергия сарфловчи маиший электр приборларини Ўзбекистон Республикаси ҳудудига олиб кириш тақиқланган. Бу тоифага 18 турдаги маиший техникалар киради. Синов лабораторияларини ишга тушириш катта маблағ талаб қилгани боис бу тартиб амалда 2024 йил бошидан кучга кирган ва дастлабки босқичда совиткич, музлаткич ва кондиционерлар энергосамарадорлик тестларидан ўтказила бошланган.

Таҳририятга мурожаат қилган импортчилар синов баённомасини олиш қимматга тушаётгани ҳақида айтганди. Бунга сабаб энергосамарадорлик бўйича фақат битта корхона – “Ўзэлтехсаноат” уюшмаси ҳузуридаги “Eltech-Lab” МЧЖ синов баённомасини бераётганди. Шу туфайли совиткич ва музлаткичлар олиб кирувчи 30 дан зиёд импортёрлар навбати келишини кутаётганди.

Тадбиркорлар ярим йил кутишга мажбур бўлган

Kun.uz'га маълум бўлишича, “Eltech-Lab” феврал ойида ўтказишни бошлаган синов тестлари натижасини май ойига қадар ҳам тақдим эта олмаган.

“Ўзэлтехсаноат” уюшмасининг баёнот беришича, жорий йилнинг иккинчи чорагидан бошлаб, уюшма ҳузуридаги “Eltech-Lab” МЧЖда энергосамарадорлик бўйича (совиткич, музлаткич ва кондиционер) синов жараёнлари тўхтатилган.

“9 турдаги товарни тестдан ўтказиш учун ариза берганман. Май ойигача Eltech-Lab кутиб туринг, навбатингиз келмади деб, ишни чўзиб юрди. Сертификат ололмай югуриб юрганимда Eltech-Lab'дан ташқари UzTest лабораторияси ҳам очилди. Eltech-Lab'дан май ойининг охирида пулимни қайтариб олиб UzTest'га олиб бордим ва жавобини ўтган ҳафта олдик. UzTest 2 ойда тест натижаларини чиқариб берди”, – дейди Kun.uz билан суҳбатлашган импортчи тадбиркор.

Унинг сўзларига кўра, бу орада солиқ органи тадбиркорни судга берган.

“Тошкент шаҳар солиқ бошқармасининг даъвосига асосан Тошкент туманлараро иқтисодий суди фирмамга нисбатан “Ташқи савдо операциялари амалга оширилиши мониторингини олиб бориш ва назорат қилиш тартиби тўғрисида”ги низомга асосан 174 163 320,75 сўм жарима санкцияси ундириш тўғрисида ажрим чиқарди. Солиқ органи менга “товарга пул чиқариб, товар олиб кирмагансан” деган айбни қўйди. Аммо судга товарим божхона омборида тургани, чегарадан ўтгани, лекин сертификат баҳона божхона расмийлаштирувидан ўтказишнинг иложи бўлмаганини айтдим. Лекин суд аргументларимни қабул қилмади. Ишни апелляцияга бердим, бир ой ичида иш қайта кўрилади. Синов UzTest'га ўтганидан кейин 2 турдаги товаримни божхона расмийлаштирувидан ўтказдим, лекин агар иш апелляцияда кўрилгунча, ҳаммасини ўтказа олмасам, бу рейтингимга салбий таъсир қилади”, – дейди у.

Kun.uz суҳбатлашган яна бир тадбиркор феврал ойидан бери бошқа бирорта ҳам товар олиб кира олмаганини айтади. Бошқа импортчи эса 10 минг дона товар олиб кириб, божхона расмийлаштирувидан ўтказа олмагани учун реэкспорт қилиб товарларини қайтариб олиб чиқиб кетишга мажбур бўлганини таъкидлади.

“Президентнинг тадбиркорлар билан очиқ мулоқотидан олдин Савдо-саноат палатаси ўтказган тадбиркорлар билан учрашувда неча марта бориб шу муаммони кўтардик, лекин ижобий ҳал қилиб беришгани йўқ”, – дейди тадбиркорлар.

Импортчилар маиший техника импортини қийинлаштириш аслида давлат манфаатларига тўғри келмаслигини айтмоқда. Чунки улар катта миқдорда ҚҚС ва божхона тўловларини тўлаб, шу вақтгача қонуний йўл билан товар олиб кирган.

“Энди бу солиқлар ҳам йўқ. Камига шу вақтгача қонуний ишлаган тадбиркорлар солиқ тўламай, ноқонуний йўллар билан импорт қилишни бошлади. Биз расмий ишласак, ўзимизга яхши, онлайн маркетплейсларда сотамиз. Лекин қонуний йўл билан олиб киришнинг иложи бўлмаганидан кейин импортчилар мажбур бўляпти”, – дейди бир импортчи тадбиркор.

Eltech-Lab эплай олмади, энергосамарадорлик тестларини ўтказишни UzTest бошлади

Маълум бўлишича, 2024 йил май ойидан бошлаб, Техник жиҳатдан тартибга солиш агентлиги ҳузуридаги Ўзбекистон илмий синов ва сифат назорат маркази (“UzTest”) Жанубий Корея Республикасининг 2 млн 300 минг доллар миқдоридаги гранд маблағлари ҳисобига электротехника маҳсулотларининг энергосамарадорлик синовларини ўтказа бошлади.

Агентликнинг дастлабки режаларига кўра, бу лаборатория ишга тушиши билан республикада бу йўналишдаги иккита синов лабораторияси бўлиши (биринчиси – “Элтехсаноат” қошидаги “Eltech-Lab”, иккинчиси – агентлик қошидаги “UzTest”), натижада маиший техникалар импортида навбатлар камайиб, энергосамардорлик бўйича синовларни ўтказиш муддати қисқариши керак эди.

Амалда эса “Eltech-Lab” “UzTest”нинг синов лабораторияси ишга тушгунга қадар синовларни ўтказа олмаган ва импортёрларнинг аризаларини ёпа олмаган. “UzTest” давлат муассасаси бўлим бошлиғи Музаффар Хайриддинов Kun.uz'га берган изоҳида бу жараённи қуйидагича тушунтирди.

“UzTest” ДМ синов мажмуасида синов жараёнлари узоғи 1 ой вақт оляпти. Чунки ҳозирги ҳолатда “Eltech-Lab” МЧЖ аризаларини қабул қилиб синовдан ўтказмаган маиший техникалар йиғилиб қолган.

Ҳозирги кунда синов лабараториялари сони 2 тани ташкил этади. Бири – марказ қошидаги синов мажмуасида ташкил этилган лаборатория, иккинчиси – марказ ва “Технопарк” МЧЖ ҳамкорлигида очилган, “Технопарк”да жойлашган лаборатория.

“Eltech-Lab” МЧЖ қабул қилган барча аризалар “UzTest” ДМ синов мажмуаси томонидан тўлиқ амалга ошириб бўлинди.

“UzTest” ДМ синов мажмуаси мутахассислари ушбу соҳа бўйича Жанубий Корея Республикасида малака ошириб қайтишган. Мисол учун, уларда ҳам мутахассислар бор, лекин улар синовлар бўйича берилган саволларга жавоб бера олмаган ва синов жараёнларини амалга ошира олишмади. Биз уларга айрим жараёнларни нотўғри амалга ошираётганини исботлаб бердик, натижада “Eltech-Lab” энергосамардорлик синовларини ўтказа олмаслигини тан олди ва бу синовлардан воз кечди. “Технопарк” МЧЖ ҳам “Eltech-Lab” билан ишламаслигини айтди ва лабораториясини “UzTest” ДМга берди”, дейди у.

Хайриддинов “UzTest”даги энергосамарадорлик синовлари май ойининг бошларида йўлга қўйилгани, маиший техникаларнинг турлари кесимидаги нархлар uztest.uz сайтига жойланганини айтди (ушбу материални чоп этиш вақтида сайтга киришнинг имкони бўлмай турибди). Тадбиркорларнинг нархлар “Eltech-Lab”дан фарқ қилмаслиги ва қимматлиги ҳақидаги шикоятларига у шундай жавоб берди:

 “Бизнинг лаборатория учун ҳам харажат қилинган, бундан ташқари “Технопарк”нинг лабораторияси учун ижара тўлаймиз. “UzTest” ДМ сайтида барча нархлар келтирилган. Биз давлат ташкилоти бўлганимиз учун калкуляциямиз очиқ манбада бор”.

Давлат муассасаси вакили янги лабораторияда ҳам ҳозирча “Eltech-Lab”даги каби фақат музлаткич, совуткич ва кондиционерлар энергосамарадорлик синовларидан ўтказилаётгани, кейинроқ бошқа маҳсулотлар ҳам қамраб олинишини билдирди. Бўлим бошлиғи навбатлар қачон қисқариши, тест натижалари натижаларининг чиқиш муддатини қисқартириш ҳақидаги саволга шундай жавоб берди:

“Куз келяпти, мавсум тугайди, кейинги мавсумгача ҳаммаси жойига тушади. Ёз учун кондиционерлар олиб келмоқчи бўлган тадбиркорлар ҳаракатини қишдан бошлайди. Навбат ҳам камайиб қолади. Тўғри, 1-2 кунда текширишнинг иложи йўқ, камида 3 ҳафта вақт талаб қилинади. Энергосамарадорликдан ташқари, бошқа параметрлар ҳам бор – буларни ҳам синовдан ўтказиш керак, лекин стандардларда белгиланган вақтдан кечиктирилмайди”.

Музаффар Хайриддиновнинг таъкидлашича, энергосамарадорлик синовлари ўтказилганда носоз техникалар ҳам аниқланган. Тадбиркорларга “A” тоифага тушмайдиган маиший техникаларни олиб кирмаслик юзасидан тушунтириш берилган.

“Импортёрларнинг хорижий ҳамкорларига ҳам синов натижаларини кўрсатиб исботлаб беряпмиз. Баъзи ишлаб чиқарувчилар ёрлиққа энергосамарадорликни “А” тоифа деб кўрсатиб қўяди, лекин синовдан ўтказилганда, “B” ёки “C” тоифа бўлиб чиқади.

Бундан буёғига бу ўтмайди. Энди бизга бундай маиший техникаларни юборишдан олдин “Ўзбекистонга бу ўтмайди, текшириши мумкин, компания обрўсига путур етиши мумкин” деб ўйлаб кўради.

Биринчи марта бўлгани учун божхонада турган товарларни қайтармаяпмиз, кейинги ҳолатларда бундай техникалар киритилмаслигини тадбиркорларга тушунтиряпмиз. Ҳозирча кўп тадбиркорлар тушуняпти, хориждаги ишлаб чиқарувчилар бу давлатда текширилмайди деб, “A” тоифага кирмайдиган техникаларни ҳам ўтказиб юборган. Олдин хоҳлаган нарсасини бизга сотарди, лекин энди бундай қила олмайди”, – деди у.

Аввалроқ тадбиркорлар бир хил маркали товар янги партияда келса, қайта синовдан ўтказилиши кераклигидан норози бўлганди. Kun.uz'нинг бу борадаги саволига жавобан “UzTest” ҳозирча ҳар бир янги партия текширилиши, кейинроқ онлайн реестр ишга туширилиб, илгари сертификат берилган ва энергосамарадорлик синовидан ўтган бир хил маркадаги маиший техникалар қайта текширилмаслигини маълум қилди.

“Ҳозирча қайта текширишга тўғри келяпти. Масалан, Samsung музлаткичини олсак, у битта давлатда бир хил заводдан чиқмайди, Хитойда ҳам, Қозоғистонда ҳам чиқади. Реестрни ишга туширганимиздан кейин ҳар хил заводларда ишлаб чиқарилган брендлар маҳсулотларини тизимлаштириш имконимиз бўлади”, – деди Музаффар Хайриддинов.

Нотариф чекловлар фонида: Маиший техника импорти кескин қисқарди

Божхона қўмитаси Ўзбекистонга энг кўп импорт бўлаётган товарларга оид маълумотлар базасини ишга туширди. Kun.uz очиқланган маълумотларни ўрганган ҳолда, айрим турдаги электротехника маҳсулотларининг импорти сезиларли миқдорда камайганига эътибор қаратди.

Маълум бўлишича, 2024 йилнинг январ-июл ойларида 556,8 млн долларлик электротехника маҳсулотлари импорт қилинган. Бу гуруҳдаги товарлар импорти ўтган йилга нисбатан 1,7 фоизга қисқарган.

Хусусан, ўтган йилнинг дастлабки 7 ойида 43,8 млн долларлик 281 минг 193 дона кондиционер олиб кирилган бўлса, жорий йилнинг шу даврида бу кўрсаткич қиймат жиҳатдан 14,8 млн долларга, миқдор жиҳатдан 137 минг 297 донагача камайган. Миқдорий қисқариш 51,2 фоизни ташкил қилган.

Совиткич ва музлаткичлар импорти эса 35,4 фоизга: 185 минг 426 донадан 119 минг 805 донагача қисқарган.

Январ-июл ойларида Ўзбекистонга 128 минг 690 дона микротўлқинли печ импорт қилинган бўлиб, бу – ўтган йилнинг мос даври (147 минг 821 дона)га нисбатан 19 минг 131 донага кам. Қисқариш – 13 фоиз.

Шунингдек, бу даврда дазмол импорти 45,8 фоизга (597 минг 387 донадан 323 минг 440 донага), телевизор импорти 43,3 фоизга (153 минг 125 донадан 86 минг 771 донага) камайган.

Айни пайтда, кир ювиш машиналари импорти 16,5 фоизга (159 минг 626 донадан 186 минг 64 донагача), электр сув иситкичлари олиб кириш эса 2,2 фоизга (87 минг 234 донадан 89 минг 160 донача) ошган.

Маиший техника импорти қисқариши 2024 йил 1 февралдан бошлаб Ўзбекистонга 13 турдаги маиший техника олиб киришда ишлаб чиқарувчининг ваколатли вакили ёки расмий дилерлари бўлиш талаби қўйилгани, шу билан бирга энергосамарадорлик тестлари билан боғлиқ бўлиши мумкин.

Kun.uz Eltech-Lab энергосамарадорлик тестларини ўтказишни тўхтатгани, бунгача тадбиркорлар бир нерча ой кутишга мажбур бўлиб вақт ва маблағ йўқотгани юзасидан “Ўзэлтехсаноат” уюшмасига бир қатор саволларни юборди.

Бундан ташқари, 2024 йил 10 январда қабул қилинган 15-сонли президент қарорига мувофиқ, “Eltech-Lab” МЧЖда синов лабораториясини жиҳозлаш учун давлат бюджетидан 25 млрд сўм ажратилиши кўзда тутилган. Бу маблағлар тақдири нима бўлгани борасида ҳам таҳририят уюшмага сўров юборди.

Мадина Очилова,
Kun.uz