Трампнинг савдо уруши. Бу жаҳон иқтисодиётини таназзулга олиб келадими?

Кетма-кет уч жаҳон молия бозорларида кескин пасайиш давом этди. Бу АҚШ президенти Доналд Трампнинг Қўшма Штатларнинг аксарият савдо ҳамкорларига нисбатан жорий қилган мисли кўрилмаган тарифлари фонида юз беряпти. Инвесторлар глобал рецессияни келтириб чиқариши мумкин бўлган кенг қамровли савдо уруши истиқболидан тобора кўпроқ асабийлаша бошлашди.

Уларнинг таъкидлашича, тарифлар ишлаб чиқариш харажатларининг ошиши, ишончнинг пасайиши, бозор ўзгарувчанлиги ва таъминот занжири узилишлари туфайли иқтисодий ўсишига жиддий таъсир кўрсатиши мумкин.

Жаҳон иқтисодиёти таназзулга учраши мумкинми?

JP Morgan глобал турғунлик эҳтимоли йил охирига бориб 60 фоизни ташкил этади, деб ҳисоблаяпти. Трампнинг кенг қамровли тарифлари эълон қилинишидан олдин бу кўрсаткич 40 фоизни ташкил этаётганди.

Deutsche Bank ҳам Трампнинг янги тарифлари «2025 йил ва келгуси ўн йилликлар учун улкан глобал оқибатларга олиб келиши» мумкинлигидан огоҳлантирди.

Осиё бозори Европадан кўра кўпроқ зарар кўрди. Юқори божлар Ветнам, Тайван ва Индонезия каби давлатларни Вашингтон билан янги савдо битимларини тузишга ундаяпти.

Ҳозиргача Хитой АҚШ импортига жавоб тарифларини эълон қилган ягона йирик иқтисодиётдир. Пекин 10 апрелдан бошлаб АҚШдан импорт қилинадиган барча товарларга 34 фоизлик қўшимча божлар жорий қилади. Шунингдек, 4 апрелдан бошлаб ўрта ва оғир нодир ер элементлари, жумладан, самарий, гадолиний, тербий, диспрозий, лютеций, скандий ва иттрийнинг АҚШга экспорти назоратга олинган.

Бунга жавобан Трамп Хитой томонидан АҚШ божларига жавоб сифатида қабул қилинган сўнгги тариф чоралари бекор этилмаса, Хитойга нисбатан қўшимча 50 фоизлик божлар жорий этилиши билан таҳдид қилди.

АҚШга экспорт қилиш учун 26 фоиз йиғимга дучор бўлган Ҳиндистон эса Трамп тарифларига жавоб қайтаришни режалаштирмаяпти, деб хабар берди Reuters исмини ошкор этмаган ҳинд расмийсига таяниб.

Расмий Деҳли АҚШ импортига баъзи тарифларни пасайтирди. Ҳиндистон феврал ойида Бош вазир Нарендра Модининг Оқ уйга ташрифи чоғида Вашингтон билан янги савдо келишувига эришмоқчи бўлган илк давлатлардан бири ҳам бўлганди.

Чоршанба кунидан бошлаб Европа Иттифоқидан АҚШга импорт 20 фоизлик йиғимларга дуч келади. ЕИ молия вазирлари душанба куни Люксембургда йиғилиб, Трампнинг алюминий ва пўлатга нисбатан илгари киритган 25 фоизлик божларига жавобан тахминан 26 миллиард евро янги йиғимлар тўғрисида келишиб олишди.

Европа Комиссияси президенти, Урсула фон дер Ляйен якшанба куни Брюссел «ўз манфаатларини мутаносиб қарши чоралар билан ҳимоя қилишга тайёрлигини» айтди. Аммо у Европа Иттифоқи АҚШ билан музокаралар олиб бориши мумкинлигига ҳам ишора қилди.

Нидерландиянинг энг йирик банкларидан бири бўлган ABN Amro ўтган ҳафта Европа Иттифоқига аъзо давлатлар учун иқтисодий истиқболларни икки баравар қисқартирди ва блокнинг чораклик ўсиши «нолга тенг бўлишини» прогноз қилди.

Ўз навбатида, якшанба куни Трампнинг икки маслаҳатчиси АҚШ ОАВларига 50 дан ортиқ давлат Вашингтон билан янги савдо битимларини имзолаш учун алоқага киришганини айтганидан сўнг баъзи ижобий янгиликлар пайдо бўлди.

Capital Economics’дан Пол Ашвортнинг фикрича, Трамп ўзининг ҳаддан ташқари кескин юриш қилганини тез орада тушунади. У Трампнинг баъзи мамлакатлар учун тарифларни пасайтиришига ишоняпти.

Шу билан бирга, JPMorgan Chase бош директори акциядорларга ёзган йиллик мактубида «бу муаммо қанчалик тез ҳал этилса, шунча яхши бўлади, чунки баъзи салбий таъсирлар вақт ўтиши билан тўпланиб боради ва уларни қайтариш қийин бўлади», дея таъкидлаган.

Янги тарифлар АҚШ иқтисодиётига қандай таъсир қилади?

АҚШ иқтисодиёти COVID-19 пандемияси тугаганидан кейин йилига ўртача 3 фоизлик ўсиш қайд этиб келаётганди. Morningstar тадқиқот маркази таҳлилларига кўра, мамлакат Трампнинг тарифлари туфайли «иқтисодий фалокат»га дуч келади.

S&P Global АҚШнинг рецессияга учраш эҳтимолини март ойидаги 25 фоиздан 35 фоизгача оширди. Шу билан бирга, Goldman Sachs АҚШнинг келгуси йилдаги рецессия эҳтимолини 45 фоиз дея баҳолаяпти. Barclays вa UBS ҳам АҚШ иқтисодиёти келгуси бир неча ой ичида қисқариши мумкинлигидан огоҳлантирди.

Moody's Analytics компаниясининг Осиё-Тинч океани минтақаси бўйича бош иқтисодчиси Стив Кокрайн душанба куни АҚШ «жуда тез» рецессияга тушиб қолиши ва бу «анча узоқ» бўлиши мумкинлигини айтди.

Буюк Британияда жойлашган Иқтисодий тадқиқотлар уйи АҚШда инфляцияси 5 фоиздан ошиши мумкинлиги ва агар АҚШ Конгресси ўз вақтида молиявий рағбатлантириш чораларини кўрмаса турғунлик янада ёмонлашиши мумкинлигидан огоҳлантирди.

АҚШ Федерал захира тизими раҳбари Жером Пауэлл ҳам ўтган ҳафта тарифлар АҚШда инфляциянинг ошишига ва ўсиш секинлашишига олиб келиши мумкинлигини таъкидлади. У, шунингдек, ишсизликнинг кўтарилиш хавфини ҳам эслатиб ўтди.

Тарифларнинг Хитойга таъсири

Трампнинг тарифлари, биринчи навбатда, Хитой экспортини қисқартириб, бозорда сезиларли ўзгарувчанликни келтириб чиқариши мумкин. Расмий Пекин вазиятни юмшатиш учун монетар ва фискал чораларни қўллаши кутиляпти.

Душанба куни Хитой Ташқи ишлар вазирлиги Трампнинг тарифларини «иқтисодий зўравонлик» ва «халқаро савдо қоидаларига зид» дея танқид қилиб, АҚШни савдо зиддиятларини ўзаро манфаатли йўл билан ҳал қилишга чақирди.

Ташқи ишлар вазирлиги матбуот котиби Лин Тсзян Хитой раҳбари Си Жинпинг савдо урушини ҳал қилиш учун Трамп билан музокаралар олиб бориши ёки бормаслигини айтишдан бош тортди. Трамп эса АҚШнинг Хитой билан билан ўзаро савдо тақчиллиги ҳал қилинмагунча расмий Пекин билан келишувдан воз кечган.

Goldman Sachs якшанба кунги ҳисоботида, Трампнинг тарифлари эълон қилинишидан олдин Хитой учун ўсиш прогнозини оширишни режалаштирганини маълум қилди. Goldman’га кўра, янги йиғимлар бу йил Хитой ялпи ички маҳсулоти ўсишини камида 0,7 фоиз пунктга пасайтиради.

Kaiyuan Securities’га кўра, тарифлар Хитойнинг АҚШга экспортини қарийб учдан бирига, умумий экспортни эса 4,5 фоиздан кўпроққа камайтиради ва иқтисодий ўсишни 1,3 фоиз пунктга чеклайди.

Deutsche Bank’нинг қайд этишича охирги ўттиз йил ичида Хитойнинг глобал маҳсулотлар етказиб беришдаги улуши 5 фоиздан 32 фоизгача ўсган ҳолда АҚШда ишлаб чиқарилган маҳсулотлар экспорти учдан бирдан 15 фоизга камайган.

 Хитой Савдо вазирлиги маълумотларига кўра, 2024 йилда АҚШ Хитойга 144,6 миллиард долларлик маҳсулот экспорт қилган ва импорт ҳажми 439,7 миллиард долларни ташкил этган.