“Тонг отишини эмас, тезроқ ўлишни кутиб яшашяпти”: очлик ва уруш даҳшати ҳақида ғазоликлар ҳикояси

Ғазода уруш бошланганига 686 кундан ошди. Бу вақт оралиғида бомбардимонлар, очарчилик, талончилик ва тиббий ёрдам етишмовчилиги оқибатида 63 мингдан ортиқ одам ҳалок бўлди. Айни вақтда бўлмада миллионлаб инсонлар озиқ-овқат, тоза сув ва хавфсиз бошпанадан маҳрум ҳолда кун кечиряпти, болалар эса очликдан қийналиб, ривожланишдан тўхтаб қоляпти. Дорилар ва тиббий асбоб-ускуналар танқис, жароҳатланганларни даволаш учун шароит нолга тенг. Kun.uz мухбири уйига бомба тушиши оқибатида 8 нафар фарзанди ёниб кетган, 50 нафар қариндоши борбардимон пайтида бирданига вафот этган, портлаш вақтида эшитиш ва кўриш қобилиятидан айрилган ғазоликлар билан суҳбатлашди. Респондентлар урушнинг илк кунлари, нотинч вазиятда қандай ҳаёт кечиргани ва Ўзбекистонда уларга кўрсатилган ёрдам ҳақида гапириб берди

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Ғазо шаҳрининг марказида рафиқаси ва 6 нафар фарзанди билан фаровон яшаган Маҳмуд Наим уруш бошланганидан кейин даҳшатли кунларга гувоҳ бўлди. Урушнинг дастлабки кунларида у жойлашган ҳудуд нисбатан тинч бўлган бўлса-да, кейинроқ унинг маҳалласига ҳам бомбалар ёғила бошлади. Портлаш вақтида Маҳмуд Наим ертўлага қочишга улгурмай, оғир жароҳат олди, қулоқлари эшитмай қолиб, оёқ ва белининг ички томони жиддий шикастланди. Шифохонада даволаниш вақтида ҳам уруш таҳдидлари давом этди, охир-оқибат у аввал Мисрга, сўнгра Ўзбекистонга жўнаб, бир неча ой давомида соғлиғини тиклашга мажбур бўлди.

Маҳмуд Наим Ҳабуш:

“Ғазо марказидаги гавжум ҳудудда яшардим. Уруш бошланишидан олдинги ҳаётим фаровон бўлган: бозор ва супермаркетларда савдо қилар, тадбиркорларга хомашё етказиб берардим. 5 хонали уйим бор, оиламнинг ризқи бут, ҳаммаси гўзал эди. У ерда рафиқам ва 6 нафар фарзандим билан истиқомат қилардик.

Урушнинг дастлабки 10 кунини яхши эслайман. Ўша кунларда бизнинг ҳудуд нисбатан тинчроқ эди, ҳали бомба бизгача етиб келмаган, бомбардимонлар авжига чиқмаганди. Аммо шунга қарамай, кўплаб ишхоналар ёпилган, ҳаёт аста-секин тўхтаб борарди.

Эсимда, бир куни дўконга бордим ва қўлимдаги бор пулимга оилам учун озиқ-овқат маҳсулотларини сотиб олдим. Йўлда жуда эҳтиёткорлик билан қайтардим. У ердаги кўнгилни хира қилувчи манзара ҳануз ёдимдан чиқмайди: жони узилган, лекин ҳали кўмилмаган мурдалар йўлакларда ястаниб ётарди. Ҳавода ҳам, кўчада ҳам ўлик ҳиди анқиб турарди.

Урушнинг 11-куни эса биз учун даҳшатли бурилиш бўлди. Ўша куни маҳалламизга биринчи марта бомбалар ёғилди. Одатда, бундай ҳолатда ғазоликларнинг жон сақлаш йўли уйларининг тагидаги ертўлага яшириниб олиш бўлади. Бомбардимон овози эшитила бошлагач шошилиб, ҳовлимиздаги нарсаларни йиғиштирдим-у, уйга ташидим. Лекин… лекин ўзим бомба ёнимга келиб тушгунча ертўлага қочишга улгурмадим... бутун бошли маҳалламиз портлаб кетди…. Қулоқларим бомба овозидан битиб, эшитмай қолдим… оёғим ва белим ички томондан жиддий жароҳат олди. Кўз ўнгимда осмон ёрилди, ер ларзага келди… бомбанинг бир бўлаги бошимга тегиб, ҳушимдан кетдим. Шундан кейин нималар бўлганини яхши эслолмайман.

Кўзимни очганимда аллақачон шифохонада эдим. Мени Ғазонинг машҳур “Аш-Шифо” касалхонасига жойлаштиришди. У ерда бир неча кун даволандим. Аммо кўп ўтмай, Исроил аскарлари шифохонани қуршаб олишди. Таҳдидлар, босимлар бошланди. Шифохона мудири ёнимга келиб: “Агар шу ерда қолсангиз, кейинги ҳаётингиз ногиронликда ўтади. Сизни Европага, тиббий хизмат яхшироқ кўрсатиладиган жойга юборишимиз керак”, деди.

Аммо афсуслар бўлсинки, Европанинг эшиклари биз учун ёпиқ эди. Охирги имконият сифатида мен Миср чегарасига йўл олдим. У ерда мени узоқ даволашди. Бир неча ой давомида кучли оғриқлар билан яшаб, аста-секин оёққа тура бошладим. Соғайганимдан сўнг, шифохонадан чиқиб, оддий бир меҳмонхонага жойлашдим.

Орадан кўп ўтмай, Миср Соғлиқни сақлаш вазирлигидан вакиллар келиб: “Сизнинг олдингизда бир қанча мамлакатларга чиқиш имконияти бор, қайси бирини танлайсиз?” деб сўрашди. Рўйхатда Ўзбекистон ҳам бор эди. Интернетдан мамлакатингиз ҳақидаги маълумотларни изладим. Бу юрт аҳолисининг асосий қисми мусулмонлигини билганимдан сўнг, “демак, у ерда мен ўзимни бегонадек ҳис қилмайман, қадриятларимга мос одамлар орасида куч кечираман”, деган мақсадда Ўзбекистонга юборишларини сўрадим”, – дейди у.

12 нафар фарзандни дунёга келтирган Фотима Салоҳ уруш бошланиши билан барча нарсасини йўқотди. Уйига бомба тушиб, ҳовлиси, машинаси, дорихонаси вайрон бўлади. Энг оғир азоб эса фарзандларидан айрилиш эди: унинг саккиз нафар дилбанди ва уч нафар набираси портлашда вафот этади. Ҳар куни у уларнинг йўқлигини эслаб йиғлашини таъкидлайди.

Абу Мажда Атайя:

“Ғазонинг шимолида жойлашган Шайх Радвонда яшардик. 7 октябр куни бизга “Уйингизни тарк этинглар”, деб дронлардан хат ташлашди. Мажбур бўлиб бошқа ўғлимнинг уйига бордим. Уч ойча шу ерда яшадик. Очарчилик бошланди. Ҳар куни бомба, бомба, бомба... Эрталабдан кечгача фақат портлаш овози. Овқат бўлса ердик, бўлмаса оч қоринга ухлардик. Ҳатто кимдир биздан овқат сўраб келса ҳам, “йўқ” дейишга мажбур бўлардик. Акс ҳолда ўзимиз оч қолиб кетардик.

Бир кун яшаётган уйимизни портлатишди. Мен четроқда эдим. Фарзандларим эса уйнинг нариги бурчагида. Ўшанда уларнинг 8 нафари бирваракайига вафот этди. Портлашдан кейин ҳамма ҳар тарафга сочилиб кетди: кимдир чалажон бўлиб, танаси яраланганди, кимдир жойида ўлди. Тиббий ёрдам жуда кеч келди... 10 дақиқага етмай ҳаммалари жон таслим қилишди. Ҳовлимиз, машинамиз, дорихонамиз бирданига портлаб кетди… бир зумда ҳамма нарсамиз кулга айланди. Уч нафар набирамдан ҳам айрилдим. Иккинчи қизимнинг атиги 9 ойлик чақалоғи бор эди... яна бир ўғлим эндигина икки марта университетга боришга улгурганди… эҳ, ҳар куни йиғлайман... фарзандларимни соғиниб яшаяпман. Улар ўлди... улар билан мен ҳам бирга ўлдим, танам тирик холос. Уларнинг ҳаммаси энди йўқ...

Фарзандларим беш кун кўзим олдида ҳовлида ҳаттоки оқ сурпга ўралмаган ҳолда ётишди. Ҳар куни эрталаб туриб, йиғлаб-йиғлаб ичкарига кириб кетардим. Беш кун ёрдам келишини кутдим… лекин ҳеч кимдан нажот топилмади. Кейин амакиси ўша жойни тозалаб, ерни ковлаб, ҳаммасини бир жойга кўмди. Шунга мажбур бўлдик, бошқа иложимиз йўқ эди. Кўчага чиқиш мумкин эмас, йўлакларда ҳам ўликлар ётарди.

Ҳар сафар бомба тушганда овозига қулоғимиз шанғиллаб, битиб қоларди. Бир кун бизнинг яшаш жойимизга яқинроқ ҳудудда портлади. Овоз шунчалик баланд эдики, қулоғим кар бўлиб қолди, белим қотиб, тишларим ҳам тўкилиб тушди. Тиббий ёрдам деярли бўлмади. Чегара очилганда, тиббий ёрдамга муҳтожликни тасдиқловчи ҳужжат билан Ғазодан чиқиб кетдим”, – дейди Мажда Абу Атайя.

Респондентларнинг айтишича, Ғазода айни вақтда одамлар очлик ва талончилик авжига чиққан шароитда яшамоқда. Гуманитар ёрдам етиб келса ҳам талончилар озиқ-овқат ва ресурсларни куч ишлатиб тортиб олади, натижа кўп маҳсулот оддий фуқароларгача етиб бормайди. Шу сабабли нон ва уннинг нархи мисли кўрилмаган даражада ошган: бир дона нон $30, бир кило ун эса $100 дан қиммат бўлиб кетган, дейди улар.

Фотима Салоҳ:

“Биз урушда “жаҳаннамдан ҳам баттар” кунларни кўрдик. Пайти келиб, очликдан ердаги ўсимликларни ҳам едик. Энг ёмон ҳолат – кечқурун ҳаммамиз ухлаганимизда қўрқувдан уйқу бўлмаслиги эди. Чунки кўз ўнгимизда болаларни отиб ташлашарди, одамларни пичоқлашарди. Қўлида охирги нонини еб ўтирган одамдан емишини тортиб олиб, ўлдиришарди. Уйларимизга бомба ташланарди. Дарахт, барг, ўт – нима бўлса ҳам одамлар очликдан шуларни еб кун кўрарди. Ҳозир у ерда на дарахт, на барг, на ўт қолган. Яшиллик бомбалар таъсирида йўқолиб кетган.

Шуларни эслашнинг ўзи қийин, гапириб бериш ундан ҳам қийин… Бизнинг бир нечта уйимиз бор эди, ҳозир ҳеч бири йўқ. Шаҳарда на мактаб, на боғча, на марказни кўрасиз – ҳаммаси вайрон қилинди. Болаларнинг келажагини, ҳаётини тортиб олишди. Бу – биз учун энг оғир дард. Ўша пайтларда биз деярли тириклайин ўлдик.

Ҳозир у ердагилар қандай яшаётганини тасаввур ҳам қила олмайсизлар. Улар яшашни эмас, ўлишни орзу қилишади. Шаҳид бўлиб кетишни исташади. Очликдан ўлиш энг оғир азоб. У азобларни бу ерда ўтириб тасвирлаб бериш жуда қийин”, – дейди у.

Маҳмуд Наим Ҳабуш:

“Ижтимоий тармоқларда Ғазо ҳақида ёзилаётган хабарларни деярли ўқимасликка ҳаракат қиламан. Чунки бу мен учун чидаб бўлмас даражада оғир. Ўша ерда, яъни уйимизда, уруш ўчоғида аёлим ва уч нафар фарзандим қолган. Уларни ўйлаш юрагимни ўйиб юборади. Кўзимни юмсам ҳам, очсам ҳам фақат бир савол айланади: “ҳозир улар тирикмикан? Бомбалар остида қандай кун кечиряптикан?” Ҳаа… шундай изтироблар билан тонг оттираман. Баъзан бутунлай ухлай олмайман, шунинг учун ётишдан олдин уйқу дориси ичаман. Балки узоқроқ ухласам, бир неча соатга бўлса ҳам дардимни унутарман, юрагимдаги оғирлик енгиллашар деган мақсадда.

Хабарларни кўрмайман, янгиликларни ўқимайман. Фақат оиламдан келадиган қисқа қўнғироқларга умид билан яшайман. Ғазода интернет жуда ёмон ишлайди, кўпинча 2–3 кунда бир марта зўрға улана оламан. У ҳам узоққа чўзилмайди, атиги 5-10 дақиқа атрофида. У ерда одамларга интернетни кунига 20 дақиқагача беришади. Ўша қисқа лаҳзаларда болаларимнинг овозини эшитишга омад кулса улгураман, бўлмаса, дардимни ичимга ютиб, кутишда давом этаман.

Ҳозирги кунда Ғазода оч қолиш энг катта муаммолардан бирига айланди. У ерда айни вақтда жон сақлаётган одамларнинг қўлидан келадиган ягона нарса — кутиш. Кимдандир ёрдам кутиш, тақдиридан яхшилик кутиш... Баъзида аскарлар гуманитар ёрдам олиб келиб беришади. Аммо кўчалардаги қуролли гуруҳлар, очликдан девонавор бўлиб қолган одамлар, айниқса, талончилар гуманитар ёрдамни оддий фуқаролар қўлидан йўлда юлволиб олиб қўйишади – хоҳласа уриб, хоҳласа ўлдириб….Шунинг учун хонадонларгача озиқ-овқат ҳар доим етиб бормайди.

Болалар сув ёки бир парча нон увоғини еб ухлашга мажбур. Бу манзарани тасаввур қилсам, томоғимдан ҳеч нарса ўтмайди. Баъзан бир қошиқ ҳам овқат еёлмай ўтириб қоламан, ўйласам, томоғимга суяк тиқилгандек бўлаверади… Танам бу ерда, аммо бутун борлиғим, ҳаёлим, ақлим ва қалбим — Ғазода. Оила аъзоларимнинг очликдан қийналаётгани, қўрқув ва изтиробда яшаётгани мени ҳар куни ич-ичимдан парчалайди.

Чодирларда яшаётган одамлар талончиларнинг қўлига тушиб қолмаслик учун ер остидан жой қазиб олишган. Улар келаётганини кўришса, ҳамма тезда ер тагига тушиб кетади, кетгандан кейин чиқишади.

Мародиёрлар оддий халқнинг нони бўладими, уними ёки озроқ хомашёси, ейдиган нима топса ҳаммасини куч билан тортиб олади. Хоҳласа уради, хоҳласа ўлдиради. Кейин ўша олиб қўйилган маҳсулотларни жуда қиммат нархда сотади. Ҳозир Фаластинда оддий ноннинг нархи мисли кўрилмаган даражада баланд бўлиб кетган.

Одамлар очликдан қийналиб ётибди, талончилар эса бундан пул қилмоқда. Энг оғриқли жойи шундаки, халқнинг охирги луқмаси ҳам таланмоқда, инсон ҳаёти эса қадрсиз”, – дейди Маҳмуд Наим.

2024 йилнинг декабр ойида 100 нафар фаластинлик Рафаҳдан Ўзбекистонга эвакуация қилинди. Сўнгра улар даволаниш ва соғлиқларини қайта тиклаш учун реабилитация марказлари, шифохоналарга жойлаштирилди. Респондентлар уларга яратилган шароит ва кўрсатилган эътибор борасида ҳам ўз фикрлари билан бўлишди.

Маҳмуд Наим Ҳабуш:

“Бу ерга келганимизда халқингиз бизни катта ҳурмат ва меҳр билан кутиб олишди. Саломатлигимизни тиклаш учун муолажалар қилишди. Тиббий хизматлар сифати яхши экан. Мен учун Ўзбекистон хавфсиз бошпана бўлди. Бу ерни жуда яхши кўраман. Бутун халқингизга чин дилдан миннатдорчилик билдираман. Имконим бўлганида, албатта, оиламни ҳам шу ерга олиб келиб, яшаган бўлардим. Афсуски, ҳозир бунинг иложи йўқ. Мен Ўзбекистонга фақат яхшилик ва тинчлик тилайман. Ўзбекистон раҳбари, доктор Фарида ҳамда Фаластиннинг Ўзбекистондаги элчихонасига фақат раҳмат айтаман. Уларнинг кўрсатган эътибори ва ёрдамини ҳеч қачон унутмайман”, – дейди Маҳмуд Наим.

Фотима Салоҳ:

“Шу кунгача нима бўлган бўлса ҳам, ҳаммасига шукур деймиз. Ҳозир тириклигимизнинг ўзи катта неъмат. Қизимни даволашга ёрдам берганларнинг барчасига раҳмат айтаман. Яқинда ҳозир яшаб турган сиҳатгоҳимиздан чиқиб кетамиз. Бизга уй, болаларимизга таълим ваъда қилишди. Керагидан ортиқ ёрдам оляпмиз. Бизни ҳам руҳан, ҳам жисмонан парвариш қилишади, овқат беришади, кийимларимизни ювиб беришади, хоналаримизни тозалашади. Қисқаси, комфорт шароитда яшаяпмиз. Мен, 6 та болам учун алоҳида 2 хонали жой беришган. Одамлар – саховатпеша. Кийимлар беришди. Кўплаб совғалар ва ширинликлар тақдим этишди. Хусусан, президентнинг қизи менга телефон ҳадя қилди. Барча ўзбекистонликлардан миннатдорман”, – дейди у.

Эслатиб ўтамиз, фаластинлик меҳмонларнинг жамиятимизга мослаша олишларига янада яхшироқ кўмак бериш мақсадида жорий йилнинг 14 август куни бу йўналишда алоҳида чора-тадбирлардан иборат президент фармони қабул қилинди. Ҳужжатда оғир ҳаётий вазиятга тушиб қолган бир гуруҳ фаластинликларга манзилли ёрдам кўрсатиш кўзда тутилган. Хусусан, уларга ижтимоий ва тиббий хизматлар, таълим олиш ва ишга жойлашиш каби имкониятлар берилиши белгиланган.

Интервюни тўлиқ ҳолда Kun.uz’нинг YouTube’даги саҳифасида томоша қилишингиз мумкин.

Журналист: Диёрахон Набижонова

Оператор ва монтаж устаси: Абдуллоҳ Ҳасанов