Трампнинг тинчлик «режаси», Эроннинг санкцияларга жавоби ва Афғонистонда блокланган интернет – кун дайжести

Ўтган кун давомида жаҳонда рўй берган энг асосий воқеа ва янгиликлар шарҳи билан кундалик хабарномада таништирамиз.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Сулҳми ёки Ҳамасга ултиматум?

29 сентябрда АҚШ президенти Доналд Трамп Оқ уйда Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳуни қабул қилиб, Яқин Шарқда тинчлик «жуда яқин» эканини билдирди. У Исроилнинг Ғазодаги урушини тугатишга қаратилган 20 бандлик режасини тақдим этди. Ҳужжатни махсус элчи Стив Уиткофф ва Жаред Кушнер ишлаб чиққан.

Режага кўра, Ғазо «террор»дан холи ҳудудга айлантирилади, қайта ривожлантирилади ва вақтинча бетараф технократлар қўмитаси томонидан бошқарилади. Қўмитани Трампнинг ўзи назорат қилади. Урушга нуқта қўйиш учун Исроил келишилган чизиққа чекинади, ҳарбий ҳаракатлар тўхтайди. 72 соат ичида барча гаровдагилар қайтарилади, шундан сўнг Исроил 250 умрбод маҳбус ва 1700 ғазоликни озод қилади. Қурол топширган Ҳамас аъзоларига амнистия берилиши, истаганлари хорижга чиқиши мумкинлиги қайд этилган.

Ҳуманитар ёрдам БМТ ва Қизил ярим ой орқали киритилади, қурилиш ишлари махсус иқтисодий зона орқали амалга оширилади. Барча ҳарбий инфратузилмалар йўқ қилинади, Ғазо демилитаризацияси халқаро кузатувчилар назоратида кечади. Шунингдек, АҚШ ва араб давлатлари иштирокида Халқаро барқарорлаштириш кучлари тузилади. Бу тинчликпарвар кучлар Ғазога киритилиб, танлаб олинган Фаластин полициясини ўқитади. Исроил эса Ғазони аннексия қилмаслигига ва босқичма-босқич чекинишига ваъда беради.

Матбуот анжуманида Трамп режани «цивилизация тарихидаги буюк кун» деб атади, араб ва мусулмон давлатлари қўллаб-қувватлаганини айтди. Аммо Ҳамас ҳали расмий жавоб бермади, қуролсизланиш талабини рад этиб келмоқда. Нетаняҳу Исроил хавфсизлик чораларини сақлаб қолишини таъкидлади. Кўпчилик таҳлилчилар режани Ҳамас учун «тўлиқ таслим бўлиш» деб баҳолади. Фаластин маъмурияти эса ташаббусни олқишлаб, тўлиқ битим учун музокарага тайёрлигини билдирди.

Трампнинг айтишича, агар Ҳамас бу режага рози бўлмаса, Биби АҚШ томонидан тўлиқ қўлловни олади ва кучлироқ ҳарбий ҳаракатларга «яшил чироқ» ёқилади.

Эрон санкцияларга «қатъий» жавоб бермоқчи

Расмий Теҳрон БМТнинг Эрон ва унинг ядровий дастурига қарши санкциялари қайта тикланишига «қатъий жавоб беришга» тайёрлигини маълум қилди. «Эрон Ислом Республикаси ўз ҳуқуқлари ва миллий манфаатларини қатъий ҳимоя қилади, ўз халқи манфаатлари ва ҳуқуқларига қарши қаратилган ҳар қандай ҳаракатларга қатъий ва адекват жавоб беради», — дея маълум қилди Эрон Ташқи ишлар вазирлиги 28 сентябр, якшанба куни.

Вазирлик баёнотида, шунингдек, халқаро ҳамжамият БМТ санкцияларига қарши туришга чақирилган. Теҳрон уларнинг тикланишини «қонуний асоссиз ва қабул қилиб бўлмас ҳолат» деб ҳисоблайди.

БМТ Хавфсизлик кенгашининг Эронга қарши санкциялари 28 сентябрга ўтар кечаси тикланди. Бу чекловлар 2015 йилда Теҳрон ядровий дастури бўйича Қўшма кенг қамровли ҳаракатлар режаси қабул қилинганидан кейин тўхтатилган чекловлардир. Эрон ва 5+1 давлатлари - Буюк Британия, Германия, Хитой, Россия, АҚШ ва Франция ўртасида имзоланган келишув қоидаларидан бири, Теҳронда жиддий қоидабузарликлар аниқланган тақдирда БМТнинг расмий санкцияларини тиклашни назарда тутган.

2018 йилда, Доналд Трампнинг биринчи президентлик муддати давомида Қўшма Штатлар Эрон ўз мажбуриятларини бузганини иддао қилиб, янги санкциялар жорий этган ҳамда келишувдан бир томонлама чиққан эди.

Саакашвилига 3 миллион долларлик «жарима»

Тбилиси шаҳар суди Гуржистоннинг собиқ президенти Михаил Саакашвили ва Давлат махсус қўриқлаш хизмати собиқ раҳбари Теймураз Жанашияга мамлакат бюджетига қарийб 9 миллион лари — 3,3 миллион доллар миқдорида товон тўлаш мажбуриятини юклади.

2025 йил март ойида Тбилиси суди Саакашвилини катта миқдордаги бюджет маблағларини растрата қилишда айбдор деб топиб, 9 йилга озодликдан маҳрум қилди. Жанашияни эса мансаб ваколатини суиистеъмол қилганликда айбдор деб топди ва 300 минг лари миқдорида жаримага тортди.

Шундан сўнг, Гуржистон Адлия вазирлиги Саакашвили ва Жанашияга нисбатан 9 миллион лари миқдоридаги ўғирланган пулларни ундириш бўйича фуқаролик даъвосини қўзғатган эди.

Михаил Саакашвилининг адвокати Бека Басилай суд қарорини шарҳлар экан, суд тизими «ҳукмрон «Гуржистон орзуси» партияси асосчисининг кўрсатмаларига бўйсунишини» айтди.

«Саакашвили, масалан, Гуржистонда Доналд Трампни қабул қилгани ёки Васлав Гавел қабрига гул қўйгани учун харажатларни қоплаши кераклиги айтилмоқда. Бу нима дегани? Саакашвилининг иши бўйича танлаб олинган, сиёсий асосланган, мутлақо асоссиз қарорларни кўп кўрганмиз. Энди бунга молиявий таъқиб ҳам қўшилди», деди у.

Растрата ҳақидаги суд қароридан кўп ўтмай, Тбилисидаги суд Саакашвилини чегарани ноқонуний кесиб ўтишда айбдор деб топди ва тўрт ярим йилга озодликдан маҳрум қилди.

Саакашвилига чиқарилган барча ҳукмлар ҳисобга олинса, у 12 йил-у 6 ой, яъни 2034 йил 1 апрелгача қамоқда ўтириши керак бўлади.

Белгородда блэкаут

Украина қуролли кучларининг Белгород иссиқлик электр станциясига ҳамда бошқа энергетик инфратузилма объектларига ракета зарбаси оқибатида Белгороднинг бир қисми электр таъминотисиз қолди.

ИЭС бўйлаб зарба кечқурунги соат етти атрофида йўлланган. Натижада бутун районлар токсиз қолган, жумладан, кўчалардаги чироқлар ўчган, светофорлар ишлашдан тўхтаган, кўпчилик лифтларда қамалиб қолган.

Шунингдек, Белгород ИЭСдан электр оладиган шаҳар атрофидаги бир қанча аҳоли яшаш манзиллари, жумладан, Шебекино ва Старий Оскол ҳам светсиз қолган.

Кейинроқ губернатор Вячеслав Гладков электр узатишда захира схемаларига ўтилаётгани ва тахминан икки соатдан кейин электр таъминоти тикланишини айтиб чиқди. Аммо кўплаб районларда бутун тун бўйи свет ёнмаган. Насослар ўчиши туфайли сув таъминотида ҳам узилишлар рўй берган.

Шаҳарнинг айрим ҳудудларида эрталабдан дўконлар ишламади, светофорлар ишида узилишлар давом этди, айрим кўчаларда тартибга солувчилар ишлашига тўғри келди. Куннинг иккинчи ярмига келиб расмийлар истеъмолчиларнинг 90 фоизи учун электр таъминоти тикланганини маълум қилди.

Исроил Қатардан узр сўради

Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳу 28 сентябр куни Қатар бош вазири Муҳаммад бин Абдураҳмон Ол Сонийга қўнғироқ қилиб, Қатар суверенитетини бузгани ва 9 сентябр куни Исроилнинг Доҳага берган зарбаси оқибатида Қатар хавфсизлик хизмати ходими ҳалок бўлгани учун узр сўради. Бу ҳақда Ахios Исроилнинг уч нафар расмийсига таяниб хабар берди.

Исроил ва Қатар расмийлари бу ҳақда эълон қилмади. Ахios нашрининг таъкидлашича, «узр сўраш» Қатарнинг Ғазодаги урушни тўхтатиш ва гаровга олинганларни озод қилиш бўйича музокараларда Исроил ва Ҳамас ўртасидаги воситачилигини қайта тиклаш учун асосий шарт бўлган.

Қайд қилинишича, Нетаняҳунинг қўнғироғи унинг Вашингтонга расмий ташрифи чоғида амалга оширилган. Америка ва Исроил расмийларининг фикрича, Қатар воситачилигининг қайта тикланиши келишувга эришиш учун муҳим ҳисобланади.

9 сентябр куни Доҳага берилган зарба Ҳамас етакчиларига қаратилди, бунинг оқибатида асосан қуйи даражадаги амалдорлар ҳалок бўлди. Исроил расмийлари нишон «юқори мартабали террорчилар» бўлганини даъво қилмоқда, аммо операция жиддий дипломатик инқирозга олиб келганини тан олмоқда.

Бир қатор араб давлатлари Исроилнинг ҳаракатларини кескин қоралади.

Афғонистонда интернет блокланмоқда

Афғонистонда «Толибон» ҳукумати бир неча ҳафта олдин оптик толали интернет алоқаларини узишни бошлаганидан кейин, мамлакат бўйлаб телекоммуникацияларни тўлиқ ўчирди. BBC нашрининг ёзишича, ҳозир мамлакат «тўлиқ интернет узилиши»ни бошдан кечирмоқда.

Халқаро ахборот агентликлари Кобулдаги офислари билан алоқани йўқотганини айтмоқда. Мобил интернет ва сунъий йўлдош телевидениеси ҳам бутун Афғонистон бўйлаб жиддий издан чиққан.

«Толибон» бу узилишнинг расмий сабабини ҳали эълон қилгани йўқ. «Толибон» расмийси телекоммуникация узилиши «кейинги эълонгача» давом этишини айтди.

Дипломатик манбалар BBC'га интернетнинг узилиши бутун мамлакат бўйлаб банк тизимлари ва электрон тижоратга таъсир қилиши мумкинлигини билдирди.

Кобулдаги бир нечта одамнинг айтишича, уларнинг оптик толали интернети иш куни охирида, соат 17:00 атрофида тўхтаб қолган. Шу сабабли, кўплаб одамлар бунинг таъсирини фақат сешанба куни эрталаб, банк хизмати ва бошқа бизнеслар қайта ишга тушганда сезишлари кутилмоқда.

«Толибон» илгари интернетга муқобил йўл яратилишини айтган, аммо тафсилотларни бермаган.