Африкани эгаллаётган “Z” авлод намойишлари, пойтахтини кўчирмоқчи бўлган Эрон ва Трампга жавоб қайтарган Путин – кун дайжести

Ўтган кун давомида жаҳонда рўй берган энг асосий воқеа ва янгиликлар шарҳи билан кундалик хабарномада таништирамиз.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Исроил флотилиянинг барча кемаларини тўхтатди

2 октябрга келиб Исроил армияси Ғазога ёрдам олиб кетаётган тахминан 40 та кеманинг деярли барчасини тўхтатди ва уларда бўлган 450 дан ортиқ хорижий фаолларни ҳибсга олди. Бунинг ортидан халқаро майдонда қоралаш ва норозилик намойишларига дуч келди.

Кемалардан жонли эфир олиб борилган кадрларда қуролланган исроиллик аскарлар кема бортига чиқаётгани, йўловчилар эса қутқарув жилетлари кийиб, қўлларини кўтарган ҳолда ўтиргани кўрсатилди. Исроил ташқи ишлар вазирлиги тарқатган видеода эса энг машҳур йўловчи — Грета Тунберг аскарлар қуршовида кема палубасида ўтиргани акс этган.

Ташкилотчиларга кўра, флотнинг яна бир кемаси — Маринетте эса ҳамон Ғазо томонга сузиб бормоқда. Исроил томони у ҳам яқинлашганда қўлга олинишини билдирди.

Фаластинни қўллаб-қувватловчи намойишчилар Европа, Осиё ва Америка қитъасининг ўнлаб катта шаҳарларида кўчага чиқишди.

Исроил ташқи ишлар вазирлиги баёнотида флотилиядан қўлга олинганларнинг барчаси Ашдод портига олиб чиқилгани, «ҳаммаси хавфсиз ва соғлом» экани билдирилди.

Туркия президенти Ражаб Тоййиб Эрдўған Исроил тажовузини танқид қилиб, бу Исроил ҳукумати тинчлик умидини ўстириш ниятида эмаслигини кўрсатади, деди.

Анадолу нашрига кўра, Истанбул бош прокуратураси кемаларда ҳибсга олинган 24 нафар туркияликка оид тергов ишини бошлади. Жанубий Африка президенти Кирил Рамафоса флотилияда собиқ президент Нелсон Манделанинг набираси ҳам борлиги учун фуқароларни зудлик билан озод қилишга чақирди.

Ҳамас ҳам ўз баёнотида фаолларни қўллаб-қувватлаб, Исроилнинг флотилияни тўхтатишини «жиноят» деб атади ва жамоатчиликни норозилик намойишларига чорлади.

Путин Трампга жавоб қайтарди

Владимир Путин «Валдай» халқаро мунозара клуби йиғилишида нутқ сўзлаб, АҚШ президенти Доналд Трампнинг Россия «қоғоз йўлбарс» экани ҳақидаги баёнотига жавоб қайтарди ва Америка етакчиси томонидан берилган тавсиф нотўғри эканини айтди.

«Мен айтдим-ку, Россия бу йиллар давомида Украина билан эмас, балки деярли барча НАТО аъзолари билан урушмоқда. Агар биз НАТО блоки билан урушаётган бўлсак ва шу билан бирга олдинга ишонч билан силжиётган бўлсак, у ҳолда НАТО ҳақида нима дейиш мумкин? У нимани англатади?» деди Путин.

У бундай гапларга хотиржам муносабатда эканини таъкидлаб, улар «истеҳзо билан» айтилган бўлиши мумкинлигини тахмин қилди.

«Мана, у ҳамсуҳбатига: «бу қоғоз йўлбарс-ку», деди. Хўш, кейин нима бўлади? Унда боринглар ва қоғоз йўлбарсни бир ёқли қилинглар... Лекин кўряпсизми, ҳаммаси бошқача кечмоқда», деди Путин.

Бундан ташқари, Путин Россия билан «ўчакишмоқчи» бўлганларни огоҳлантирди. «Россия ҳеч қачон заифлик кўрсатмайди, агар кимдир у билан «ўчакишмоқчи» бўлса, жавоб олади. Агар кимдадир ҳарбий соҳада биз билан тенглашиш истаги пайдо бўлса, марҳамат, ўзини синаб кўрсин», деди у.

Бу сўзлар Путиннинг Доналд Трамп баёнотига биринчи оммавий муносабати бўлди. 23 сентябр куни Америка етакчиси Truth Social ижтимоий тармоғида Украина ўзининг барча ҳудудларини қайтариб олишга қодир, чунки Россия жиддий иқтисодий муаммоларга эга «қоғоз йўлбарс» бўлиб чиқди, деб ёзган эди.

OpenAI дунёдаги энг қиммат компания бўлиб чиқди

Chat GPT яратувчиси бўлган OpenAI дунёдаги энг қиммат хусусий компанияга айланди. Унинг қиймати 500 миллиард долларга баҳоланмоқда.

Компаниянинг собиқ ва ҳозирги ходимлари инвесторларга тахминан 6,6 миллиард долларлик акцияларни сотган. Дастлаб акцияларни тахминан 10,3 миллиард долларга сотишга рухсат берган, бироқ кўпчилик бизнеснинг истиқболига ишонч билдирган ҳолда бундай қилмасликка қарор қилган.

Илгари компания тахминан 300 миллиард долларга баҳоланган эди. Акцияларни сотиш натижасида унинг қиймати Илон Маскнинг SpaceX компанияси қийматидан ошиб кетди. SpaceX тахминан 400 миллиард долларга баҳоланган бўлиб, ҳозир у рўйхатда иккинчи ўринда турибди. Учинчи ўринда эса TikTok эгаси бўлган Хитойнинг ByteDance компанияси ўрин олган.

Bloomberg’нинг таъкидлашича, OpenAI қийматининг ошиши сунъий интеллект соҳасидаги технология етакчилари атрофидаги «инвестицион қизиқиш» ни кўрсатади. Хусусан, сентябр охирида чип ишлаб чиқарувчи Nvidia OpenAI’га тахминан 100 миллиард доллар миқдорида сармоя киритишини ва компанияга маълумот марказлари учун чиплар етказиб беришини эълон қилган.

Эрон пойтахтини кўчирмоқчи

Эрон президенти Масъуд Пизишкиён мамлакат пойтахтини Теҳрондан жанубга кўчиришдан бошқа чораси қолмаганини билдирди. Сабаб — шаҳарнинг ҳаддан ташқари кенгайиши, етарли сув таъминотининг йўқлиги ва тобора кучайиб бораётган ер чўкиши таҳдиди.

Масъуднинг айтишича, у бу таклифни ўтган йили олий диний раҳбар Оятуллоҳ Али Хоманаий билан муҳокама қилган. Таклиф қаттиқ танқидларга учраган бўлса-да, президент ресурслар инқирози шунчалик чуқурлашганини таъкидладики, энди Эрон пойтахтни кўчиришга мажбур.

«Бу ҳудуд Форс кўрфази қирғоқларида жойлашган ва очиқ сув йўлларига тўғридан тўғри чиқиш имконини беради. Савдо ва иқтисодий алоқаларни ривожлантириш учун улкан салоҳият бор», деди президент Дубайнинг қарши томонида жойлашган Ҳормозгон вилоятига ташрифи чоғида.

Унинг сўзларига кўра, Эронни ҳозир қийнаётган муаммолар ривожланиш йўлини Форс кўрфазига буришни талаб қилмоқда. «Теҳрон, Караж ва Қазвин сув инқирозига юз тутмоқда ва бу муаммони оддий йўл билан ҳал қилиб бўлмайди», деди у.

Теҳрон бугун 10 миллиондан ортиқ аҳолига эга ва бутун Эрон сув таъминотининг қарийб 25 фоизини истеъмол қилади. Авваллари Теҳрон сувининг 70 фоизи тўғонлардан, 30 фоизи эса ер ости манбаларидан олинарди. Лекин паст ёғингарчилик ва буғланишнинг ортиши натижасида тўғонлардан олинадиган сув қисқариб, босим ер ости сувларига тушмоқда.

Z авлод намойишлари

Африканинг турли ҳудудлари — Ҳинд океанидан тортиб Саҳрои Кабиргача 28 ёшдан кичик «Z авлоди» вакиллари йиллар давомида ҳукуматларнинг самарасиз бошқарувига қарши кўчаларга чиқмоқда.

Хусусан, Мадагаскарда сув ва электр танқислигига қарши бир ҳафтадан кам давом этган норозиликлардан сўнг, президент Андри Ражуэлина душанба куни телевидениедан чиқиб ҳукуматни тарқатиб юборишини эълон қилди.

Аммо намойишлар давом этмоқда. Кўпчилик Ражуэлинанинг ўзи ҳам истеъфога чиқишини талаб қилмоқда. Ҳукуматнинг зўравон муносабати ёшларни янада қатъиятли қилган. Олдинги намойишларда камида 22 киши ўлдирилгани тасдиқланди, БМТ хавфсизлик кучларини ҳаддан ташқари куч ишлатишда айблади.

Непалдан ташқари, Осиёнинг бошқа давлатларида ҳам ёшлар бошчилигидаги намойишлар бўлди: Филиппинда коррупцияга қарши, Индонезияда сиёсатчиларнинг имтиёзларига қарши. Европада ҳам бундай тўлқин сезилди — Сербияда бу йил темирйўл станцияси қулаши ва ҳукуматдаги коррупция ортидан йирик норозилик намойишлари бўлиб ўтди.

Африкада Мадагаскар ёлғиз эмас. Кения шарқий қирғоғида ўтган йилдан бери молиявий қонун лойиҳасига қарши Ген Z намойишлари давом этмоқда.

Шимолий Африкада эса Марокашда ўнлаб шаҳарларда юзлаб минглаб ёшлар кўчаларга чиқиб, сўнгги йилларда энг йирик ҳукуматга қарши митингларни ўтказмоқда. Улар соғлиқни сақлаш ва таълим ислоҳотларини талаб қилмоқда, ҳукуматнинг 2030 йилги ФИФА Жаҳон чемпионатига тайёргарлик учун стадионларга сарф қилаётган маблағини танқид қилмоқда.