Qashqadaryodagi noqonuniy kooperatsiyaga majburlangan fermerlar: hokimlik ularni qanday muammolarga ro‘para qildi?

Qarshi tuman ma'muriy sudida paxta-to‘qimachilikka ixtisoslashgan «SULTON TEX GROUP» klasterining tuman hokimligi bilan sudlashuv jarayoni nihoyasiga yetdi. Sud klasterning da'volarini qisman qanoatlantirdi.

Hokimlik tumandagi 500dan ziyod fermerlarga klaster bilan ishlashni taqiqlab, sud qarori bilan noqonuniy tuzilgan deb topilgan «SILVER FIBER AGRO KOOPERATSIYASI» MChJ (27 aprelda tuman DXMdan ro‘yxatdan o‘tgan) bilan shartnoma tuzishga majburlagach, fermerlarning katta qismi qiyinchiliklarga duchor bo‘lishgan.

O‘z-o‘zidan, «SILVER FIBER AGRO KOOPERATSIYASI» MChJning birorta texnikasi yo‘q, fermerlarga paxta parvarishidagi agrotexnik tadbirlarda yordam bera olmaydi, fermerlar ishlar kechikayotganidan shikoyat qilishmoqda.

Boz ustiga, ularning plastik kartochkalaridagi pullari hokimlikdagi rahbarlarning buyrug‘i bilan noqonuniy tuzilgan «SILVER FIBER AGRO KOOPERATSIYASI» MChJ hisob raqamiga o‘tkazib yuborilmoqda.

Qarshi tumanidagi bir qator fermerlar paxtani kultivatsiya qilish uchun texnika topolmayotganidan, paxta parvarishidagi agrotexnik tadbirlar bajarilmay qolayotganidan shikoyat qilishmoqda.

Fermerlarning juda ko‘pchiligi tuman hokimligi ko‘ziga yomon ko‘rinib qolish va yeridan ajralib qolishdan cho‘chishgani uchun intervyuga rozilik bermay turishibdi.

Kun.uz muxbiri Shuhrat Shokirjonov Qarshi tumanidagi jur'atliroq fermerlardan ayrimlari bilan suhbatlashdi.

«Klaster bilan shartnomamni buzishga hech kimning haqi yo‘q»

«Anzirat» fermer xo‘jaligida 7 gektar maydonda paxta yetishtirayotgan Anzirat Qobilova advokat bilan gaplashilganda, u yil boshida klaster bilan tuzgan shartnomasi bo‘yicha ishlashda davom etishga qaror qilganini bildirib o‘tdi.

«1998 yildan buyon fermerlik qilaman. 60 yoshga kirdim. Umrimning 22 yili dalada o‘tdi. Klaster tuzilganida boshida biz tushunmasdan juda cho‘chidik, lekin bir yil ishlab bildikki, juda yaxshi ish tashkil qilingan ekan. Hamma texnikalari bor ekan. Biz faqat dalada ishladik. Dori, kultivatsiya, yoqilg‘i, o‘g‘it, kimyoviy moddalar doim tayyor.

Biz yil boshida klaster bilan shartnoma imzolaganmiz. Ikki yuridik shaxsning shartnomasini buzishga hech kimning haqqi yo‘q. Biror joyga klaster ustidan shikoyat qilganimiz yo‘q. Ikki tashkilot o‘zlarining muammolari tufayli bizlarni sarson qilishi yaxshi emas.

Bu yil dehqonchilik uchun juda og‘ir yil keldi. Klaster bilan ishlagani qo‘yishmayapti. Kooperatsiya bilan ishlashning ma'nosi nima, bilmayapman. 10 kishilik komissiya boradi, ko‘radi, lekin birorta yordam yo‘q.

Texnika yo‘q. Katta «Charog‘il» hududida 1ta MMTP, birorta texnikasi yo‘q. Men naqd pulga xususiy traktorchilarga yalinib kultivatsiya qildirishim kerak. Unga solyarka topib berishim kerak. Pulni qayerdan topib beraman ularga? Bank naqd pul bermasa.

Mana hozir kimyoviy dori sepishim kerak. Texnika yo‘q. 7 gektar joyimga 6 kundan beri odam ishlatyapman. Texnika so‘rasam, «texnika ko‘p-ku», deyishadi. Ko‘plikka ko‘p, barisi shaxsiy bo‘lgach, men qayerdan pul topib beraman ularga?

Mening yil boshida tuzgan shartnomamni hech kim bekor qilgani yo‘q. Advokatim bilan maslahatlashdim. Klaster bilan shartnomam o‘z kuchida ekan. Suddan boshqa chetdan biror kishi shartnomamni bekor qilish huquqiga ega emas ekan», dedi A.Qobilova.

«Hamma narsa yana izidan chiqib ketdi»

«Parizoda Ro‘ziqulova» fermer xo‘jaligi raisi Bekzod Farmonov 56 gektar yerining 32 gektariga paxta ekkan.

«Shuncha yildan beri fermerlik bilan shug‘ullanib kelamiz, o‘tgan mavsum ilk bor klaster bilan ishladik, birinchi yildayoq farqini sezdik. Hamma sohada tartib-intizom bo‘luvdi. Poraxo‘rlik, tamagirlik batamom yo‘q bo‘ldi. Eng asosiysi — hamma fermerlar bir nazarda ko‘rilib, bir xil ish olib borilayotgan edi. Prezidentimiz aytganidek qilib ishlayotgan edik. Klaster ishi to‘xtatilgach, hamma soha g‘ala-g‘ovur bo‘lib ketdi. Bank sohasini olasizmi, yo boshqa sohani so‘raysizmi.

Misol uchun, bankda azaldan shunday bo‘lib kelgan: o‘zimizning hisobraqamimizdagi pulimizni pul bermasak ololmas edik. Pul bermasak, ilojsiz sarson bo‘lib yuraverar edik. Olayotgan pulimizning 10-20 foizidan kechib qo‘limizga pul ushlardik. Hattoki ish haqlarimizni ham.

Hozir g‘allaning ish haqlariniyam shu yo‘sinda oldim. Hozir chopiqchilarga beriladigan pulni naqd pulda berishlari kerak, bizga chek yozdiradi, vedomost blanka qildiradi, lekin plastik kartochkaga tashlab berishmoqda. Hamma hujjat naqd pul olish uchun tayyorlangan bo‘lsa ham. Klaster mana shu narsalargacha tartibga olgan edi. Endi yana qaytadan haqsizlik boshlandi. Hamma narsa yana izidan chiqib ketdi», — deydi Bekzod Farmonov.

«Klasterdan norozi bo‘lishga haqqim yo‘q»

«Ostonov Shohjahon Talantovich» fermer xo‘jaligi raisi, 1999 yildan buyon fermerlik qilib kelayotgan Manzura Berdiyorova 23 gektar yerda oilaviy mehnat qilib kelmoqda. Bu yil 11,5 gektarga chigit qadagan. O‘tgan yili «SULTON TEX GROUP» klasteri bilan ishlab, rejani 105 foizga bajargan.

«Paxtamni 2 marta buzib ekdim. So‘nggi marta 17 may kuni qayta ekdim. Yaxshi unib chiqmadi. Tumandagi agronom va mutaxassislar bilan maslahat qildik. Sug‘orib ko‘ring deyishdi. Sug‘organimdan keyin chigit chirib ketdi. Akrom Oripov ham kelib ko‘rib, nima qilsak ekan, deb qoldi. Men 22 yildan beri paxta ekaman. «Iyun oyiga o‘tdimi, endi paxta bo‘lmaydi», dedim. Nima qilishni bilmay turibmiz. 20 sentner ham hosil olib bo‘lmaydi.

Klaster bilan o‘tgan mavsum ishladik. Juda minnatdorman Nurbekjondan (Nurbek Ergashev – klaster rahbari). Vaqtida yerimni haydab berdi. Seyalka, o‘g‘it, solyarkalardan kechiktirmay yordam qilib turdi «SULTON TEX». Mening tumandagi rahbarlarga ham e'tirozim yo‘q. Lekin Nurbekka nisbatan ham hurmatim baland. U halol bola. O‘zimni traktorimda balloni yo‘q edi. Traktorimga ham, tirkamalarga ham yangi ballon olib kelib berdi. Pullarimning hammasini tiyin-tiyingacha tashlab berdi. 49 million so‘m soliqdan qarzim bor edi, uni ham tashlab berdi. Nurbekdan qanday norozi bo‘lay? Men norozi emasman undan.

Kooperatsiyasi nima ekanini bilmayman. O‘zimning texnikalarim bilan ishlayapman», — dedi Manzura Berdiyorova.

«Hokimda bir qarich til bor, ammo texnika yo‘q»

Qarshi tumanida mehnat qilayotgan fermerlar bular haqida Daryo.uz muxbiri Otabek Qo‘ldoshevga ham gapirib berishgan. Masalan, fermer Zoir Turdiqulovning aytishicha, 12 gektar maydonga ekilgan paxtasi ayni kunda texnikaga muhtoj. Biroq na yangi tuzilgan kooperatsiya yordam beroladi, na hokim.

«O‘tgan yili klaster bilan ishlab, uning yangi texnikalariga ishongan holda 76 sxema bo‘yicha paxta ekkandik. Klaster bilan ishlamaysizlar, kooperatsiya tuzildi, deb majburiy tarzda shartnoma imzolatishdi. Bugungi kunga kelib esa biz fermerlar jabr ko‘ryapmiz. Klaster barcha texnikalarini olib ketgan. Kooperatsiyada esa na texnika bor va na ishga yaroqli biror xodim.

Kooperatsiya faqat shartnoma tuzishni biladi, xolos. Unga egalik qilayotgan esa hokim. Tortishadigan, sudlashadigan – rahbarlar, ammo ularni deb paxtamizning agrotexnik tadbirlari bajarilmay qolmoqda», — deydi Zoir Turdiqulov.

«Ali Ahmad Hilol» fermer xo‘jaligi rahbari Zoir Turdiqulovning ma'lumot berishicha, fermer tomonidan bajarilishi lozim bo‘lgan chopiq va yagana ishlari bajarib bo‘lingan. Faqatgina texnika bo‘lsa va kultivatsiya ishlari bajarilsa, bas.

«Hokimda bir qarich til bor, ammo texnika yo‘q. Biz fermerlar texnika so‘rayapmiz, hokim o‘rinbosari Akrom Aripov esa texnikani qo‘lda yasab olinglar, deydi. Yasadik ham, lekin bu yetarli natijani bermayapti. O‘zimiz yasagan texnika yerga besh santimetr ham botmayapti. Holbuki, texnika kultivatsiya ishlarini bajarishi uchun 30-35 sm chuqurlikka botishi kerak. Xullas, hokimiyat va klaster sudlashish bilan ovora. Jabrini tortayotgan esa biz fermerlar».

Fermerning aytishicha, kooperatsiya bilan shartnoma tuzmagan fermerning yeri tortib olinishi bilan qo‘rqitilgan.

«Kooperatsiya bilan shartnoma tuzmagan fermerning yeri tortib olinadi, deyishdi. Olishdi ham. Haqqini talab qiladigan, haqiqatni gapiradigan fermerlarning yeri tortib olinib, gung, soqov, haqini talab qilmaydigan fermerlarga berildi. Qanchadan qancha yer qolib ham ketdi. Hozirgacha ekin ekilmay, qarovsiz yotibdi», — deydi Zoir Turdiqulov.

«Dalalar kultivatsiyasiz qolib ketdi»

«Salimov Abdujabbor» fermer xo‘jaligi rahbari Alim Yo‘ldoshevning ma'lumot berishicha, 20 gektar maydonga ekilgan paxtasi haligacha kultivatsiya qilinmagan.

«Klasterga ishonib, uning texnikalari yordamida 76 sxema bo‘yicha paxta ekkan edik. Bugungi kunga kelib esa birov ahvolimiz bilan qiziqmayapti, — deydi Alim Yo‘ldoshev. — Paxtaning agrotexnik tadbirlari kechikyapti. Hokim o‘rinbosaridan yordam so‘radik, ammo natija yo‘q. Shartnoma qilgan bo‘lsang, texnikani ham top, deydi. Tuman bo‘yicha 76 sxemada ekilgan paxtani kultivatsiya qiladigan texnika yo‘q. Kooperatsiya esa shartnoma tuzish uchungina kelib ketgandi. Unda na texnika bor, na rahbar».

Fermerlar 76 sxema bo‘yicha paxta ekilganini klaster imkoniyati bilan izohlamoqda.

«76 sxema bo‘yicha ekilgan paxtani terim mashinalarida terib olish imkoniyati bor, terim puli arzon bo‘ladi, deyishgani uchun shunday ekkandik. Bugungi kunda esa qiyin ahvolda qolyapmiz», — deydi fermerlar.

Fermerlarning aytishicha, kooperatsiya bilan ishlay boshlaganidan so‘ng nafaqat texnikada, balki o‘g‘it olishda ham muammoga duch kelinmoqda.

«Uch kundan beri o‘g‘itga boraman, ammo ololmayman. Hokimiyatga chiqsak, muammo emas, beradi, deyishadi. O‘g‘it uchun berilgan Humo kartamdagi 14 million so‘m pulni esa kooperatsiyaga o‘tkazib yuborishibdi. Pulini allaqachon olishsa-da, o‘g‘it berishmagan», — deydi Alim Yo‘ldoshev.

«O‘g‘it topolmay sarsonman»

«Kaliy o‘g‘itini topolmay sarsonman. O‘g‘it uchun borsam, kaliy yo‘q, deyishdi. Keyin fermerlardan birida bor ekan, almashib turaylik, deb oldim», — deydi «Ayubjon-Dinara» fermer xo‘jaligi rahbari Yunus Haqberdiyev.

«Qo‘shib yozish yana avj oldi»

«O‘roqova Gulchehra Nosirovna» fermer xo‘jaligi rahbari Gulchehra Nosirovaning aytishicha, fermerlarga o‘g‘it berayotgan mas'ullar qo‘shib yozishni odat qilgan.

«O‘g‘it olib kelishga borsak, o‘sha yerda o‘tirgan mas'ullar 100 kilo qo‘shib yozadi. Masalan, 5 tonna o‘g‘it olsak, 5 tonna 100 kilo qilib yozishadi. Kooperatsiya yangi tuzilgan bo‘lsa-da, o‘g‘it berishga mas'ullar – eski «bo‘rilar». Klasterning esa egasi bor edi, har bir holat nazoratda ushlab turilardi. Bunaqa talon-toroj qilishmasdi», — deydi Gulchehra O‘roqova.

«Pulimiz ruxsatsiz kooperatsiyaga o‘tkazilmoqda»

Alim Yo‘ldoshevning aytishicha, hokim topshirig‘iga ko‘ra fermerlarning shaxsiy plastik kartasidagi pullar ularning ruxsatisiz kooperatsiyaga o‘tkazib yuborilgan.

«Bolta aka degan bank xodimidan «plastik kartamdagi pul qani?» deb so‘rasam, hokim topshirig‘i bilan fermerlarning plastik kartasidagi pullar kooperatsiyaga o‘tkazib berilganligini aytdi, — deydi Alim Yo‘ldoshev. — Eng ajablanarlisi, fermerga paxta uchun kredit berishadi-yu, pulni fermer ruxsatisiz o‘zgalar sarf qilishadi. Bizdan umuman so‘rab ham o‘tirishmaydi. Ammo hokim topshirig‘i bilan sarf qilingan o‘sha pullarni oxirida biz to‘laymiz. Xullas, pul bizning nomimizga chiqadi, tasarruf qiluvchilar boshqa bo‘ladi».

«Chopiq va yaganaga mablag‘ kam ajratilmoqda»

«Munavvarbonu» fermer xo‘jaligi rahbari Gulyara Cho‘lliyevaning aytishicha, kooperatsiya chopiq va yagana ishlari uchun kam mablag‘ ajratmoqda.

«Kooperatsiya bilan majburan shartnoma imzolatishgani yetmagandek, chopiq uchun gektariga 100 ming so‘mdan berishyapti. Biz esa gektariga 300-400 ming so‘mdan xarajat qilyapmiz. Berilgan pul yetmayapti», — deydi Gulyara Cho‘lliyeva.

«Ayubjon-Dinara» fermer xo‘jaligi rahbari Yunus Haqberdiyevning aytishicha, kooperatsiya o‘z vazifasini bajarishga qodir emas.

«Kooperatsiya nafaqat chopiq uchun kam pul beryapti, eng asosiy ishi texnika masalasida ham yordam berolmayapti. O‘tgan yili traktor sotib olgandim. Eskiligi uchun ish bermayapti. Dalaga chiqqan traktor hech qancha ish bajarmay, dalaning o‘zida buzilib qolyapti. Ishlar esa qolib ketyapti», — deydi Yunus Haqberdiyev.

«Klaster davrida traktorlarimiz buzilsa yoki yordam kerak bo‘lsa, o‘z vaqtida dalaga olib kelishardi. Biz daladan chiqmay ishlardik. Hozir esa dalaga kirishga vaqt yo‘q. Goh traktorga ehtiyot qism olib kelishga, goh yoqilg‘iga, o‘g‘itga deb ko‘chadan beri kelmay qoldik. Dala ishlari esa qolib ketyapti», — deydi «Munavvarbonu» fermer xo‘jaligi rahbari Gulyara Cho‘lliyeva.

«Yoqilg‘ini ham yetkaza olishmayapti»

«Matniyoz Bahodir» fermer xo‘jaligi rahbari Islom Norqulovning aytishicha, chopiqqa kam pul berilishidan tashqari fermerlarga yetarli darajada yoqilg‘i ham berilmayapti.

«Kuniga 30 litr solyarka berishyapti. Texnikalarimiz bu solyarka bilan hech qancha vaqt ishlamaydi. Yetarlicha beringlar desak, tugab qoldi, ertaga beramiz, deyishadi. Dala ishlari kutib turmaydi-ku?! O‘tayotgan har bir kun fermerlar uchun g‘animat».

«Boy fermerlar qiynalayotgani yo‘q»

«G‘iyos Islom» fermer xo‘jaligi rahbari Islom Jumayev fermerlarning chopiq uchun kam pul berilyapti, degan gaplarini rad etdi.

«Kooperatsiya paxta chopig‘i uchun gektariga 200 ming so‘mdan ko‘p pul beryapti, — deydi Islom Jumayev. — Chopiq uchun pul bo‘yicha menda muammo bo‘lmadi. Texnika borasida esa kooperatsiyaga ishim tushmadi. Chunki o‘zimning texnikalarim yetarli.

«Klaster bilan ishlashda davom etmoqdaman»

Tumandagi «Agro gold» fermer xo‘jaligi rahbari Bekzod Toshev kooperatsiya bilan shartnoma tuzilgan bo‘lsa-da, haligacha klaster bilan ishlayotganini aytmoqda.

«Kooperatsiyada faqat muhr va tamg‘a bor. Boshqa hech narsa yo‘q. Kooperatsiya bilan mening fermer xo‘jaligimning farqi yo‘q. Unda bor muhr menda ham bor. Har ikkalamizda ham texnika yo‘q. Shunday ekan, kooperatsiya bilan ishlashdan foyda yo‘q. Pulga bo‘lsa-da, kelishib klaster texnikalaridan foydalanyapmiz», — deydi Bekzod Toshev.

Fermer kooperatsiyaning ish faoliyatiga shubha bilan qaramoqda.

«Kooperatsiya xodimlari vazifasi va qiladigan ishlarini haligacha tushunib yetmagan ko‘rinadi. Men bilan shartnoma tuzish uchun ikki nafar xodimi dalamga keldi, savollarimga javob olmoqchi bo‘lib, muammolarni aytdim. Ammo o‘zlari ham hali tushunib yetmagan ekan, «aka bizga oylik to‘lashyapti, biz ishlayapmiz», deyishdi. Ammo xodimlar vazifasi nimadan iborat ekanligini haligacha bilishmaydi», — deydi fermer Bekzod Toshev.