Angliyada bo‘lajak shifokorlar qanday o‘qitiladi? King’s College London'ga sayohat

Tibbiyot ta'limi ilg‘or mamlakatlar haqida gap ketganda ko‘plab davlatlarni sanab o‘tish mumkin. Ammo fakt shuki, ta'limning boshqa yo‘nalishlari qatori meditsinada ham AQSh va Buyuk Britaniya universitetlariga yetadigani ko‘p emas.

Nufuzli QS World University Rankings reytingining amaldagi talqiniga ko‘ra, dunyodagi eng yaxshi 20ta tibbiyot OTMdan 16tasi AQSh va Buyuk Britaniyada joylashgan.

Londondagi Qirol kolleji – King’s College ham ana shu kuchli yigirmatalikdagi universitetlardan biri. Biz Buyuk Britaniyaga safarimiz mobaynida ushbu kollejda bo‘lib, u yerda tibbiyot yo‘nalishida tahsil olayotgan Anvarjon Muhammadaminov bilan suhbatlashdik.

Anvarjon ayni paytda 4-kursni tamomlagan, bir yildan so‘ng tibbiyot bakalavri diplomini oladi. U asrlardan buyon tibbiyotdan ta'lim berib keladigan mashhur kollejdagi ta'lim jarayonlari haqida hikoya qilib berdi.

Anvarjonning aytishicha, Qirol kollejining Tibbiyot fakulteti – Angliyadagi eng uzoq tarixga ega ta'lim maskanlaridan biri. Ma'lumotlarga ko‘ra, fakultet asoslari 1173 yilda ta'lim beriluvchi gospital sifatida ochilgan shifoxonaga borib taqaladi. Muassasa 1550 yilga kelib, rasman tibbiyot oliygohi (medical school) maqomini olgan.

Fakultet shaharning tarixiy markazida, London ko‘prigi yaqinida joylashgan ekan. Oliygohning uzoq o‘tmishga ega ekani bir qarashdayoq ko‘zga tashlanadi: o‘rta asrlar Angliyasiga monand arxitekturaviy uslubdagi binolar ohori to‘kilgan bo‘lsa-da, o‘z jozibasini yo‘qotmagan va hamon foydalanishda.

Kampus bo‘ylab yurar ekansiz, bir nechta haykallar, soya-salqin xiyobon va chim ustida dars bilan mashg‘ul yoki shunchaki suhbatlashib o‘tirgan ko‘plab talabalarni uchratasiz (Britaniyada pandemiya tarqalishidan avval bo‘lib qaytgan edik). Anvarjon bilan fakultetning talabalar bilan to‘la kutubxonasi, ma'ruza zallari va seminar xonalarida bo‘lib, zamonaviy universitetdagi akademik hayot muhitiga guvoh bo‘ldik: turli millat va irqqa mansub, majburiy formasiz, yelkasiga ryukzak ortgan, qo‘lida gadjetlardan tashqari bir nechtalab kitoblar olib yurgan yoshlar, texnologik jihozlangan dars xonalari...

«Angliyada tibbiyot sohasida o‘qiydigan o‘zbekistonliklar juda ham kam»

Qirol kolleji (ochilishiga vasiylik qilgan qirol Georg IV sharafiga shunday nomlanadi) – Buyuk Britaniyada tibbiyot yo‘nalishida o‘qish istagidagi abituriyentlar eng ko‘p hujjat topshiradigan oliygoh. Tabiiyki, unga o‘qishga kirish boshqa universitetlar talabasi bo‘lishdan ko‘ra ancha qiyinroq.

«Angliyada 6-7 yildan beri yashayotgan bo‘lsam, biror marta doktorlik sohasida o‘qiyotgan o‘zbekistonlik studentlarni uchratmadim. Men tanigan ko‘p tengdoshlarim bu yerda biznes, iqtisod, dasturlash kabi yo‘nalishlarda o‘qishyapti.

Buning bir nechta sabablari bor. Avvalo, bu yerda ham tibbiyot oliygohiga o‘qishga kirish qiyin. Men o‘zim o‘qiyotgan joyga har yili 5,5 ming kishi hujjat topshiradi va faqatgina 350ga yaqin talaba o‘qishga qabul qilinadi.

Angliyada tibbiyot yo‘nalishida o‘qish uchun alohida UKCAT (United Kingdom Clinical Aptitude Test) degan imtihonni topshirish kerak, undan o‘tish judayam qiyin.

Bundan tashqari, har bir abituriyent nega shifokor bo‘lish uchun o‘qimoqchiligi, nega aynan shu kasbni tanlayotgani haqida erkin insho (personal statement) yozishi kerak. Undan keyin oxirida og‘zaki suhbat ham qilinadi va aynan shu bosqich, menimcha, eng murakkabi.

O‘zbekistondan medik-talabalar kamligiga kontrakt narxi muhim sabablardan biri. Tibbiyot yo‘nalishida kontrakt boshqa sohalarga qaraganda bir necha barobarga qimmat yuradi. Yaxshi tibbiyot oliygohlarida o‘qish qiymati yiliga 30 mingdan 50 ming funtgacha. King’s College'da 35-40 ming funt sterling atrofida. Stipendiya berilmaydi.

O‘qishni tamomlashimga bir yil qoldi. Niyatim – ortopediya va travmatologiya bo‘yicha yetuk jarroh bo‘lib yetishish», – deydi Anvarjon Muhammadaminov.

«Amaliyotga va bemorlar bilan qanday muomala qilishni o‘rgatishga katta e'tibor beriladi»

— Bu yerda bitiruvchi doktor sifatida ishlay boshlaganida unga amaliyotda nimalar kerak bo‘lsa, ana shularni o‘rgatishga katta urg‘u beriladi. Anatomiyaning qaysi joyi kerak bo‘ladi, u farmakologiyadan nimalarni bilishi kerak, ana shularga qarab, amaliyotda qo‘l keladigan bilimlar qunt bilan, chuqur o‘rgatiladi.

Undan tashqari, bu yerda bo‘lajak shifokorlarga muomala madaniyatini ham singdirishga alohida e'tibor qaratiladi. Esimda, birinchi kursdan beri haftasiga kamida 2-3ta darsda faqatgina odamlar bilan muomala qilish, bemor bilan gaplashish o‘rgatiladi.

Buning uchun maxsus tayyorlangan aktyorlar olib kelinadi: ular patsiyent rolida, talaba esa shifokor o‘rnida bo‘ladi. Qiyin vaziyatlarda, masalan, kimgadir saraton tashxisi qo‘yilgan bo‘lsa, unga buni qanday qilib aytish kerak? Buni eshitib kimdir yig‘lasa, kimdir esa senga jahl qilsa, sening bunga reaksiyang qanaqa bo‘ladi, vaziyatdan qanday chiqib ketasan? Konsultatsiyaga kelgan bemor bilan qanday muomala qilish kerak? Ana shularni o‘rgatishadi.

«Talabalar ilmiy faoliyatga rag‘batlantiriladi»

— Anatomiyani o‘qitishga juda katta urg‘u beriladi. Birinchi kursda «Cadaver dissection» o‘tiladi, ya'ni jasadni yorib ko‘rish. Anatomiyani o‘rgatish uchun bir nechta studentdan iborat guruhga bitta jasad beriladi, ular butun o‘quv yili davomida leksiyada o‘rgatilgan anatomiyani amalda qo‘llab, jasadni kesib ko‘rish orqali, tana tuzilishini imkon qadar to‘liq o‘rganib chiqadi.

Menimcha, yaxshi shifokor bo‘lib yetishish uchun tibbiyot ta'limidagi bu amaliyot katta foyda beradi.

Bundan tashqari, talabalarning ilmiy ish qilishiga alohida e'tibor qaratiladi. Har bir talaba 2-kursdan boshlab o‘ziga biriktirilgan professor-o‘qituvchi bilan ilmiy ish olib boradi. Men o‘zim 2ta maqola chiqarganman, uchinchisini jurnalga endi yubordim, ma'qullansa, nashrdan chiqadi.

Faqat men emas, har bir talaba xuddi shunday maqolalar yozishga rag‘batlantiriladi. Bu keyinchalik doktor bo‘lganda ilmiy ish qilishda mutaxassisning o‘ziga ishonchini oshiradi.

«Amaliyot o‘tash uchun Amerikaga bormoqchiman»

— Kollejimizda tibbiyot bo‘yicha o‘qiyotgan talabalar 5-kursda, yakuniy imtihonlar tugaganidan keyin, kollejimiz tomonidan ikki oy muddatga dunyodagi eng yetakchi shifoxonalarga amaliyot uchun yuboriladi.

Qayerga borishni o‘zing tanlashing mumkin. Avstraliya, Yangi Zelandiya, Fransiya, Germaniya, Yaponiya, Kanadaga borishni rejalashtirilayotgan o‘rtoqlarim bor. Men esa Amerikani tanlaganman. Ikki oy AQShdagi Jons Hopkins kasalxonasida amaliyot o‘tash niyatim bor.

Talabalarga bo‘sh vaqtida ishlashga ruxsat beriladi. Ayniqsa, doktor bo‘lmoqchi bo‘lganlarni o‘qish davomida tibbiy birodar yoki hamshira bo‘lib ishlashga rag‘batlantirishadi, bu borada yordam ham berishadi.

Leksiya zallarida har bir ma'ruza videotasvirga tushiriladi. Buning afzal tarafi – student imtihonga tayyorlanayotgan paytda o‘tib ketgan leksiyalarni yana boshqatdan ko‘rish imkoni bo‘ladi. Bundan tashqari, biror sabab bilan qaysidir ma'ruzani o‘tkazib yuborgan bo‘lsang, videodan ko‘rib olishing mumkin.

Qolaversa, leksiyalar davomida monitorda ko‘rsatilgan slaydlar darhol talabalarning onlayn platformasiga yuklanadi. Natijada har bir student ularni ko‘chirib olib, qayta o‘rganib chiqa oladi.

«Angliyada shifokor o‘zi istagandek dori yozib bera olmaydi»

— O‘zbekistonda bitta kasallik bilan beshta doktorga borsang, ular senga besh xil dori yozib beradi. Angliyada esa NICE degan alohida davlat tashkiloti bor. Bu yerda har bir yo‘nalishning eng yaxshi mutaxassislari tanlab olinib, ular tomonidan kasalliklar bo‘yicha davolash protokollari ishlab chiqiladi.

Ushbu protokollar internetda joylanib, barcha shifokorlarga tarqatiladi. Davolovchi shifokorlar ana shu standartlar asosida ish ko‘rishi kerak. Standartdan chetga chiqqan doktorlarning litsenziyasi olib qo‘yilishi mumkin, bunga juda jiddiy qaraladi.

Shuning hisobiga bemor Londondagi shifokorga boradimi, Manchester yoki boshqa kichikroq shahardagi doktorgami – farqi yo‘q, unga bir xil «lecheniye» yozib beriladi.