Koronavirus mutatsiyaga uchrayapti. Vaksina yordam beradimi?

Shu kunlarda Buyuk Britaniyada aniqlangan koronavirusning mutatsiyaga uchragan shtammi, avvalgilariga qaraganda tezroq tarqalishi ma'lum bo‘ldi. Endigina tasdiqdan o‘tgan koronavirusga qarshi vaksinalarning foydasi tegadimi? Bu borada Germaniyaning Deutche Welle nashri tahliliy material tayyorladi.

Britaniyaning janubiy sarhadlarida aniqlangan koronavirusning yangi shtammi Qirollik Sog‘liqni saqlash vazirligi ma'lumotlariga ko‘ra kasallikning shu paytgacha ma'lum bo‘lgan turlariga nisbatan tezroq yuqadi. Shu kungacha minglab inson mutatsiyaga uchragan koronavirus yuqtirib olgani qayd etilgan.

Lekin Buyuk Britaniya Sog‘liqni saqlash vaziri Mett Henkokning fikricha, yangi shtamm eskilariga qaraganda xavfliroq degani emas.

«Koronavirusning yangi turi paydo bo‘lishini mamlakatda so‘nggi haftalarda kuzatilgan shikastlanishlar sonining keskin ortgani bilan izohlash mumkin», deya fikr bildirgan amaldor.

Mutatsiyaga uchragan virus paydo bo‘lishi ham aslida katta yangilik emas. Masalan, Xitoyda koronavirus ilk bor qayd etilgandan olti oycha muqaddam uning boshqa bir turi ham aniqlangandi. Yozda esa, Ispaniyada koronavirusning yangi ko‘rinishi aniqlanib, Yevropaning yarmiga tarqaldi. Chunki viruslar muttasil ravishda mutatsiyaga uchraydi. Lekin odatda ularning oqibatlari minimal darajada bo‘ladi.

Inson organizmi virus mutatsiyasiga qanday reaksiya qiladi?

Odatda inson organizmi antitanachalar ishlab chiqarib, mustaqil ravishda o‘zini himoyalay olish hamda infeksiya qo‘zg‘atuvchi manbani mahv etish va unga nisbatan immunitet hosil qilish qobiliyatiga ega. Biroq qo‘zg‘atuvchi manba mutatsiyaga uchrasa, organizmdagi antitanachalar virusning eski ko‘rinishi bilan kurashishgagina «dasturlab qo‘yilgan» bo‘lsa, antitanachalarning infeksiya bilan kurash samaradorligi sezilarli darajada kamayadi.

Aynan shuning uchun ham biz doim shamollash degan dardga mubtalo bo‘lamiz. Organizmimiz o‘tgan safar shamollaganimizdagi infeksiyalarga qarshi antitanachalar ishlab chiqaradi, yangisiga qarshi ularning kuchi yetmaydi. Baribir vahima qilish yaramaydi. Zero mutatsiya har doim ham virusni avvalgisidan ko‘ra kuchliroq qilib qo‘ymaydi. Ba'zan esa, hatto mutatsiya virusni kuchsizlantirib ham qo‘yadi.

Viruslar mutatsiyasi qanday ro‘y beradi?

Inson organizmi muayyan virusga qarshi antitanachalar ishlab chiqarib olganidan keyin, bu virus keyingi safar immun hujayralari uni «tanib qolmasliklari» uchun o‘z qobig‘ini o‘zgartirib oladi. Yashab qolish uchun virus tashqi proteinlarini o‘zgartirib, shtammlar hosil qiladi.

Virusning ko‘payishi uchun unga tashuvchining hujayralari zarur. Agar o‘sha hujayra virus izmida bo‘lsa, u hujayraning ichiga o‘z genetik ma'lumotlarini kiritadi. Shundan keyin shikastlangan tana hujayralari virusning millionlab nusxalarini yasab tashlaydi. Biroq bu jarayonda juda mayda xatoliklar ro‘y beradi va nusxalarning genetik kodlari o‘zgarib qoladi. Boshqacha qilib aytganda, virus mutatsiyaga uchraydi.

Nega virusning yangi ko‘rinishi tezroq tarqaladi?

Insonda COVID-19 o‘pka kasalligi rivojlanishiga sabab bo‘luvchi SARS-CoV-2 virusi boshqa RNK-viruslari turiga kiradi. Bu viruslar oyda bir marta mutatsiyaga uchraydi.

Virusning turli variantlari nega dunyoning turli nuqtalarida infeksiya tarqalishi turlicha bo‘lishi va u bilan kasallangan odamlarda har xil kechishi haqidagi savolga javob bo‘la oladi.

Buyuk Britaniyada aniqlangan koronavirus turida spayka oqsillari mutatsiyaga uchragan. Bunday genetik bo‘linish bo‘lganda mutatsiyaga uchragan virusda ikkita aminokislota yo‘q bo‘ladi. Ehtimol shuning uchun ham koronavirusning yangi versiyasi tezroq tarqalyapti.

Xuddi shunday holat yozda Janubi-sharqiy Osiyoda ham kuzatilgandi. O‘shanda tashqi ko‘rinishini o‘zgartirgan koronavirus bilan og‘rigan bemorlar kasallikni yengil o‘tkazishdi. Bu holatda mutatsiya virusni zaiflashtirib qo‘ygan.

Vaksina mutatsiyaga uchragan koronavirusga qarshi samara beradimi?

Buyuk Britaniya ommaviy vaksinatsiyani boshlagan G‘arbiy Yevropadagi ilk davlat bo‘ldi. Qirollikda qayd etilgan virusning yangi turi vaksina befoyda bo‘ladi degani emas. Shu kungacha yaratilgan barcha vaksinalar koronavirusning spaykali oqsillariga qarshi ma'lumotni kodlab qo‘yadi. Bunda vaksina mutatsiyaga uchragan virus bilan shikastlanganda ham inson immun tizimiga stimul bera oladi.

Baxtimizga, o‘z proteinlarini mavjud immun tizimini buzib kira oladigan darajada o‘zgartirishi uchun virus ko‘plab marta mutatsiyaga uchrashi kerak. Masalan, gripp viruslari shunaqa tez mutatsiyaga uchraydiki, unga qarshi vaksina samaradorligini saqlash uchun har mavsum boshida o‘zgartirilishi kerakligini ham bilamiz.

Shundan kelib chiqadigan bo‘lsak, koronavirusga qarshi vaksinalar kelajakda baribir qayta ishlanadi. Hozirda orttirilgan tajriba va sarflangan resurslar istiqbolda aholi uchun qimmat bo‘lmagan preparatlar ishlab chiqarilishiga umid qilsa bo‘ladi.