Ulug‘bek Qosimxo‘jayev - ta'limni inqirozga eltgan sabablar, «umidchilar» va kadrlar siyosati haqida

16 mart kuni AOKAda xalq ta'limi tizimida malakali kadrlar tayyorlash masalalariga bag‘ishlangan matbuot anjumani o‘tkazildi. Kun.uz muxbiri tadbir spikerlaridan biri, O‘zbekistondagi maktablar uchun yangi avlod o‘qituvchilari va boshqaruv kadrlarni tayyorlashga ixtisoslashgan Toshkent xalqaro universiteti rektori Ulug‘bek Qosimxo‘jayev bilan intervyu uyushtirdi.

Sobiq «umidchi» intervyu davomida xalq ta'limi tizimi, unga kerakli kadrlar tayyorlash masalalari hamda «umidchilar» faoliyati haqida gapirdi.

{Yii::t(}

O'tkazib yuborish 6s

O'tkazib yuborish

— O‘zbek jamiyatida ta'lim tizimida qilingan xatolar, ta'lim berishdagi past sifat va bilimsiz kadrlar haqida ko‘p gapiriladi. Siz zamonaviy kadrlar tayyorlaydigan yangi universitet rektori, bu borada xorij tajribasini ko‘rgan kishi sifatida o‘sha xatoliklarni nimada ko‘rasiz?

— So‘rayotganingiz birgina bo‘g‘inda qilingan xatolar emas, bu tizimli muammolar. Xalq ta'limi tizimidagi muammolar natijasida jamiyatda yillar davomida o‘qituvchining hurmati tushib bordi. Endi bunga eltgan sabablar ham bor.

Bilasiz, kadr qayerda ishlash qulay bo‘lsa, shu yerga intiladi. U ishlash uchun noqulay, byurokratiya rivojlangan, tekshir-tekshirlar avjida, obodonlashtirish ishlariga tinimsiz jalb etiladigan ish joyidan, albatta, qochadi.

O‘qituvchi avvalo, tarbiyalovchi. Lekin tarbiyalovchining o‘ziga sharoit yaratilmas ekan, yaxshi kadrlar u yerga bormaydi. Ishlar oxir-oqibatda shu darajaga borib yetdiki, odamlar farzandining o‘qishi, bilim olishiga e'tiborsiz qaray boshladi.

Rivojlangan davlatlarda ham bolani tarbiya qilish, bilimli kadr sifatida yetishtirishda ota-onaning o‘rni katta. Ishni hech qachon maktabning o‘zi va o‘qituvchiga tashlab qo‘yish kerak emas. Uzluksiz ta'lim shu – uyda ham davom etishi kerak.

Hozir O‘zbekistonda katta lavozimlarda ishlaydigan insonlarni oling, Sherzod Shermatov, Ruslan Davletov, Sardor Umurzoqov... hammasi oddiy oiladan chiqqan. Bularni jipslashtiruvchi bitta omil bor. Ular o‘zlari ilmga, bilimga intilgan. Ilm topish uchun tanlovlar, «Umid» kabi jamg‘armalar orqali chet elda o‘qib kelgan.

Qish kunlaridan birida Pop tumanidan o‘tayotgandim. Tog‘ yo‘li. Hamma joy qor. Shu havoda bo‘yi 1 metrli yosh bolalar yelkasiga katta sumka ortvolib, taxminan 4-5 km masofadagi maktabga piyoda ketyapti. Ya'ni bu bolalardagi bilimga ishtiyoq. Ularda harakat bor. Lekin biz bu ishtiyoq so‘nib qolmasligi uchun ularga sharoit yaratib berishimiz kerak.

Biz ta'lim jarayonida bolaning ishtiyoqini unga imkoniyat yaratish orqali rivojlantirishimiz kerak.

Xo‘sh, yangi o‘quv jarayoni qanday bo‘lishi kerak? U an'anaviy tizimda bo‘lgani kabi 40-50ta bolani yig‘ib olib, faqat o‘qituvchi gapiradigan, o‘quvchiga imkoniyat berilmaydigan, o‘quvchiga bo‘r otadigan tizim bo‘lishi kerak emas.

2-3 sinf bola xohlaysizmi-yo‘qmi o‘yinni, yugurishni, to‘polon qilishni yaxshi ko‘radi. Shu yoshdagi bolalarni samarali boshqarish va bilim berishning ilmiy asoslangan yo‘llari bor.

Mening farzandlarim AQShda katta bo‘lgan. U yerdagi maktablarning 1-, 2-, 3-sinflarida parta degan narsa yo‘q. Bolalar yumshoq o‘tiradigan joylarda dars o‘tadi. Sinfxonada bolalarning uxlashi uchun ham sharoit qilingan.

Maktabga o‘quvchi o‘zi xohlab borishi kerak. Biz bolani faqat jim o‘tirish va yodlatishga o‘rgataversak, robotlarnigina tarbiyalaymiz.

— Davlat ta'limga kam mablag‘ ajratgani, shu kam mablag‘ ham noto‘g‘ri taqsimlangani ta'limdagi inqirozning sabablaridan biri bo‘lishi mumkinmi?

— Men bir muddat viloyat hokimligida ham ishladim. O‘sha paytlarda chekka joydagi dalaning bir chetida kollej qurish uchun 3 mln dollar pul ketgan. Vaholanki, butun viloyatning xalq ta'limi boshqarmasiga ham 3 mln dollar pul ajratilgan. Buning ichida butun viloyat o‘qituvchilarining oyligidan tortib, bino xarajatlari, ta'mirigacha bo‘lgan hamma mablag‘ bor edi.

Bu sohaga xususiy sektor kiritilmasa, budjet mablag‘lari qirqilaversa, nimani kutish kerak edi?

Kerak bo‘lsa, o‘sha mablag‘larni budjetdan ajratishda ham qancha o‘yinlar bo‘lardi. Budjet plyus ko‘rsatkich bilan chiqdi, degan hisobot uchun tizimda ajratilgan mablag‘larni istagancha o‘ynatishardi.

Chunki kuchishlatar tizim, armiyaning pulini kesib bo‘lmaydi. Eng osoni, yuvvoshi ijtimoiy soha, ta'lim tizimi edi. Bu faqat ta'limdagi emas, sog‘liqni saqlashda ham shunday inqiroz edi.

— Siz sobiq «Umid» jamg‘armasi yordami bilan chetda o‘qigan, keyinchalik qator yillar xorijda ishlagan kishisiz. Hozir O‘zbekistonga zamonaviy kadrlar tayyorlash uchun qaytgansiz. Ayting-chi, «umidchilar»ning O‘zbekistonga qaytmayotgani yoki qaytganda ham, yana tezda ketib qolishi bizdagi ish jarayoni yaxshi kadrlar uchun «qabriston» ekanligimi yoki ularning o‘zi noshukurmi?

— Bu yerda masalaning ikki tarafi bor. Men hozirgi tizimni «qabriston» demagan bo‘lardim. To‘g‘risini aytsam, 2016 yilgacha bo‘lgan tizim kadrlar uchun «qabriston» edi.

Mening O‘zbekistonga qaytganimning sababi ham shu: O‘zbekistonda 2016 yildan keyin o‘zgarishlar boshlandi. Bu jarayonda qaysidir ishlar to‘g‘ri, qaysidir noto‘g‘ri bo‘lgandir, lekin shunchaki tinchlik o‘sha qabristonda bo‘ladi.

Men o‘zim ham bir necha do‘stlarim bilan birga qaytdim. Dastlab 2018 yildan Turizm qo‘mitasi raisining birinchi o‘rinbosari sifatida ishladim. Ozmi-ko‘pmi o‘zgarishlar bo‘ldi. To‘g‘risi, hokimiyatdagi hech qaysi o‘zgarish osonlikcha bo‘lmaydi. 10, 20, 100 kishi bilan katta o‘zgarishlar qilib yuborish ham juda qiyin.

Hozir o‘sha siz aytgan «umidchi»lar – adliya vaziri, xalq ta'limi vaziri, investitsiyalar va tashqi savdo vaziri ham bor kuch bilan ishlayapti. Ularga ham oson emas.

O‘sha paytlarda «Umid» jamg‘armasi orqali chet elga o‘qishga ketganlarda yana davlatga qaytib, 5 yil ishlab berish bo‘yicha shartnoma bor edi. Ya'ni davlat ularning o‘qish pulini to‘lab beradi, kadr davlatga qaytib 5 yil ishlaydi. Aksariyatimiz o‘sha shartnoma bandlarini bajarib, davlatga ishlab berdik. Masalan, men 5 yil ishlab, qarzim bo‘lmagani uchun magistraturada o‘qishimni davom ettirish uchun yana chet elga ketganman. Ayrimlar hali ham davlat ishida faoliyat yurityapti, ayrimlar esa qaytib ketdi.

O‘tgan yili «umidchilar»ning katta konferensiyasi bo‘ldi. Unga 120 nafar chet eldagi vatandoshlarimiz keldi. Ularga lavozimlar taklif qilindi. Kimdir qabul qildi, kimdir yo‘q. Lekin buni noshukurlik demagan bo‘lardim. Chunki rivojlangan davlatlarda ham kadr tuzilgan qandaydir shartnomani bajarib bo‘ldimi, u xoli, erkin. Ular hayotining oxirigacha qul sifatida yollanmagan-ku.

Ilyos Safarov suhbatlashdi.