«Dunyo savdosini qutqargan qahramon». Misrlik ekskavatorchi «Ever given»ni sayozlikdan chiqarish uchun 5 kun 21 soatdan ishladi

Dunyo iqtisodiyotidagi asosiy arteriyalardan biri bo‘lgan Suvaysh kanali «Ever given» kemasi sayozlikka turib qolishi sabab 6 kun yopiq turdi. Kanal orqali harakatni to‘liq to‘xtatib qo‘ygan «Evergreen» transport kompaniyasiga tegishli dunyodagi eng yirik konteyner tashuvchilardan birini sayozlikdan chiqarib olish misrlik Abdulla Abduljavodning chekiga tushgandi...

O‘sha paytda atrofda boshqa ekskavatorlar bo‘lmagani uchun u kuniga 21 soatdan ishladi. Abdulla kichkinagina ekskavatorida tushliksiz, tanaffussiz tuproq qazidi, sutkasiga 3 soatdan uxlay oldi, xolos.

Abdulla Abduljavodning aytishicha, kemaning haybatidan cho‘chigan boshqa ekskavatorchilar bu ishdan bosh tortishgan. Chunki tuproq qazib olinayotgan paytda kema bir tomonga og‘ib ketishi, undagi konteynerlar ekskavatorlarning ustiga qulashi ehtimoli yuqori edi. Bir necha kun o‘tibgina boshqa ekskavatorchilar yordamga kelgan.

Bu paytga kelib qirg‘oqqa taqalib qolgan kema burni ostidan minglab tonna tuproq qazib chiqarilgan edi. Yordamga kelgan ekskavatorchilar faqatgina qazib olingan qum uyumlarini sarishta qilish bilan shug‘ullanishgan. Besh kunlik mashaqqatli mehnatdan so‘ng 400 metr uzunlikdagi «Ever Given» kemasi sayozlikdan qo‘zg‘aldi va Misr iqtisodi uchun juda muhim bo‘lgan Suvaysh kanalida kemalar harakati tiklandi.

Voqea tarixi

23 mart kuni «Evergreen» transport kompaniyasining konteyner tashuvchi yirik kemasi Suvayshda sayozlikka o‘tirib qolib, kanal orqali harakatni to‘liq to‘xtatib qo‘yadi. Suv sig‘imdorligi 200 ming tonnani tashkil qiluvchi kema kanalga ko‘ndalang turib qolgach, ikki tomonlama harakatni to‘sib qo‘ydi. Bortida 18 mingdan ortiq og‘ir konteynerlar bo‘lgan kemani burishga urinishlar besamar ketdi, buksirlarning kemani siljitishga harakatlari natija bermadi.

Kema 2018 yilda Yaponiyaning «Imabari Shipbuilding» kemasozlik kompaniyasi tomonidan qurilgan bo‘lib, uning uzunligi 400 metr, eni 58,8 metrga teng. Kema 20 100 dona standart dengiz konteynerlarini (uzunligi 6,1 metr, eni 2,44 metr va balandligi 2,59 metrli) tashishga mo‘ljallangan. Haybatli «Ever given» 199,5 ming tonna yukni tashiy oladi.

Xitoydan Niderlandiyaning Rotterdam portiga borayotgan konteyner tashuvchi O‘rta Yer dengizi va Qizil dengizni bog‘lovchi kanalda kemalar qatnovini to‘liq to‘xtatib qo‘ygani ortidan 24 soat ichida Brent markali neftning narxi 5,77 foizga, WTI neftining narxi esa 5,14 foizga qimmatladi. Hodisa tufayli Suvaysh kanalida 300dan ortiq kemadan iborat tirbandlik paydo bo‘ldi.

Dastavval kemani sayozlikdan chiqarib olish uchun turli usullar sinab ko‘rilishi, masalan, kemani buksirlar bilan tortish, chuqurlikka tortish va kema burni tagidagi qumni olish samara bermagan taqdirda kemadagi konteynerlarni tushirish, neft va suvni olish rejalashtirildi. Biroq so‘nggi reja bo‘yicha ish ko‘rishga to‘g‘ri kelsa, jarayon bir necha hafta davom etishi mumkinligi ma'lum qilingan, bu esa jahon iqtisodi uchun xavotirli holat edi.

27 mart kuni kechqurun konteyner tashuvchini ilk marta bir necha metrga siljitishga erishildi. Bu hodisa ro‘y berganida buksirlarning kemalari quvonchdan bir vaqtda sirenalarini chalishdi.

29 mart kuni tongda – kanal to‘silib qolganidan olti kun o‘tgach, «Ever given» sayozlikdan to‘liq chiqarildi va kanalning tor qismini tark etdi. Kanal ma'muriyati rahbari Usoma Robi besh yuzga yaqin kemalardan iborat tirbandlikdan xalos bo‘lish uchun uch yarim kungacha muddat kerak bo‘lishi mumkinligini ta'kidlagandi.

Lloyd’s List kompaniyasi Ever Given konteyner tashuvchi kemasining Suvaysh kanali orqali harakatlanishni to‘xtatib qo‘yishi jahon savdosiga soatiga 400 mln dollarga tushayotganini hisoblab chiqdi. Ushbu summa har kuni kanal orqali kemalarda olib o‘tiladigan tovarlar narxiga asoslangan. Qayd etilishicha, g‘arbiy yo‘nalishda kuniga 5,1 mlrd dollarlik, sharqiy yo‘nalishda esa 4,5 mlrd dollarlik tovar olib o‘tiladi.

Suvaysh kanali ma'muriyati 1 mlrd dollarga yaqin zarar ko‘rganini ma'lum qilgan. Suvaysh kanalini bir haftaga to‘sib qo‘ygan kema egasi bo‘lgan transport kompaniyasi ko‘rilgan zararni ish sudgacha yetib bormasidan to‘lab berish harakatida ekani aytilgandi.

«Allianz» sug‘urta kompaniyasi kanalning bir hafta davomida to‘silishidan jahon savdosi ko‘rgan zararni 6-10 mlrd dollarga baholagan. The Loadstar ma'lumotlariga ko‘ra, hodisa oqibatida kanal oldida turib qolgan kemalarning operatsion xarajatlari konteyner tashuvchi kemalar uchun kuniga 3,25 mln dollarni, tankerlar uchun 500 ming dollarni tashkil qilgan. Ayrim manbalarda kanal to‘silib qolishi oqibatida har kuni jahon iqtisodiyotiga yetkazilgan zarar miqdori 9 mlrd dollardan ortiqni tashkil etgani yozildi.

Kemaning sayozlikka chiqib qolishiga dastlab kuchli shamol, keyin esa kapitanning xatosi sabab bo‘lgani haqida ma'lumot berildi.

Suvaysh kanali Misrning shimoli-sharqiy qismida joylashgan shlyuzsiz dengiz kanali hisoblanadi. U Atlantika va Hind okeanlari o‘rtasidagi eng qisqa suv yo‘li (Afrikani aylanib o‘tishni 8-15 ming kilometrga qisqartiradi) bo‘lib, Osiyo bilan Afrika o‘rtasidagi shartli geografik chegara deb qabul qilingan. Afrikani Osiyodan ajratib turuvchi ushbu kanal orqali jahon savdosining 12 foizga yaqini o‘tadi. Suyultirilgan tabiiy gaz, xom va tozalangan neft kabi energiya manbalarining 5-10 foizi aynan Suvaysh orqali tashiladi. Kanal trafigining qolgan qismi asosan iste'mol tovarlaridan iborat.

Kanal kema qatnovi uchun 1869 yil 17 noyabrda ochilgan. Uzunligi 161 km (kanalning chiqishdagi davomi bilan esa 173 km), kengligi sirtida 120–150 metr, tubida esa 45–60 metrni tashkil etadi. Kemalar kanalni o‘rtacha 11-12 soatda suzib o‘tadi.

Jahon savdosini qutqarib qolgan noma'lum qahramon

Business Insider nashri jahon savdosini qutqarib qolgan, biroq hech kimga taniqli bo‘lmagan noma'lum qahramon bilan suhbat uyushtirdi. U – misrlik 28 yoshli ekskavatorchi Abdulla Abduljavod.

23 mart kuni u odatdagidek soat yettida ishga chiqqan, biroq ishxonasining darvozalari yopiq edi. Oradan yarim soat o‘tgach, Suvaysh kanalini to‘sib qo‘ygan kema haqida eshitib qoladi. Shu voqea tufayli zudlik bilan unga kanal qirg‘og‘iga yetib kelish haqida topshiriq berilgan. Sakkiz yillik ish tajribasiga ega ekskavatorchi o‘zining kichkinagina mashinasidan 500 barobar kattalikdagi kemaning burni sayozlikka chuqur botib qolganini ko‘rgan.

«O‘sha kuni ishlamasam kerak deb o‘ylagandim», deya eslaydi Abdulla Abduljavod intervyusida. Biroq buning aksi o‘laroq u keyingi besh kun davomida tinimsiz ishlashiga to‘g‘ri kelgan. Rahbari uning yordamiga muhtoj ekanini aytganida rad eta olmagan. «Hoziroq mashinaga o‘tirib bu yerga yetib kelishingiz kerak. Chunki kemaga eng yaqin joydagi yagona ekskavatorchisiz. Bu juda g‘aroyib tuyg‘u», deydi Abdulla.

Ish yakuniga yetib, vazifa uddalangach, u va hamkasblari o‘zlarini kuchli charchoqdan chalajon odamday his qilishgan. «Garchi 5 kunlik og‘ir mehnatdan so‘ng o‘larday charchagan bo‘lsam-da, vatanim uchun nimadir qila olganimdan faxrlanaman, bunaqasi hayotda bir marta bo‘lishi mumkin», deya yigitning so‘zlarini keltirmoqda Business Insider.

28 yashar ekskavatorchining jurnalistlarga aytishicha, qilgan mehnatlari uchun u haligacha rag‘batlantirilmagan. «Menga bu ish topshirilganda qo‘rqdim, ammo o‘zimni ayab o‘tirganim yo‘q. Endi esa rahbarim menga oshirilgan miqdorda ish haqi to‘lab bermayapti», deydi Abdulla Abduljavod.

Dunyo matbuoti misrlik ekskavatorchini jahon savdosini qutqarib qolgan qahramon sifatida olqishlamoqda.