Bugun jahonda hojatxona kuni: insoniyat toza suv, kanalizatsiya va xavfsiz gigiyenaga qachon erishadi?

Hojatxonangizdagi unitaz qanday ko‘rinishda? Shu, ko‘pchilik qatori oddiy, oq chinnidan yasalgan bo‘lsa kerak, a? Kimlardir tilla unitazga ham oshufta. Hozir o‘zbeklar orasida chachagen qo‘yish urfga aylandi. Bu ham yaxshi.

Lekin shunisi aniqki, hamon juda ko‘p insonlar «dalaga chopadi» va ko‘pchilikning hojatxonasi hali ham uydan tashqarida joylashgan. Uyda unitazning mavjud bo‘lishi hozir ko‘pchilikka tabiiy holdek tuyular, lekin Yer aholisining deyarli yarmida (uch yarim milliard kishidan ortiq) bunday moslama mavjud emas. Dunyo bo‘ylab milliarddan ortiq odam o‘z hojatini ochiq osmon ostida chiqaradi, ya'ni eng oddiy hojatxonaga ham ega emas;

Hozir gap Afrika yoki Janubi-sharqiy Osiyodagi qashshoq mamlakatlar haqidagina ketmayapti. «Rosstat» ma'lumotlariga ko‘ra, har beshinchi rossiyalik oilada kanalizatsiya mavjud emas.

O‘zbekistonda ham markaziy kanalizatsiya tarmog‘i bor shaharlarni barmoq bilan sanasa bo‘ladi.

Xavfsiz hojatxona nima uchun juda muhim?

Albatta, unitazdan foydalanish uchun vodoprovod suvi, kanalizatsiya tarmog‘i ham kerak. Lekin juda ko‘pchilik oila suvni hamon quduqlar va ariqlardan olib foydalanadi.

Bir o‘ylab ko‘ring, siz o‘qigan maktabda hojatxona qanday edi? Ichkaridami yoki tashqarida? Chunki hozir juda ko‘p maktablarda qishda isitiladigan hojatxona yo‘q. Bolalar ko‘chadagi hojatxonaga chiqishadi — o‘sha teshikli va qo‘lansa xonachaga. Hattoki qishda ham.

2021 yilning may oyida Domestos kompaniyasi Rossiyada eng yomon maktab hojatxonasi tanlovini e'lon qildi. Javob tariqasida kelib tushgan yuzlab fotosuratlardan xarita tuzish mumkin.

Yomon sanitar sharoitlar kasalliklar tarqalishiga olib keladi. Chunki 80 foizdan ortiq yuqumli va virusli kasalliklar qo‘l bilan teginish, ya'ni yuvilmagan qo‘llar orqali yuqadi.

Hozir pandemiyasi kuzatilayotgan COVID-19 ham ana shunday kasalliklar sirasiga kiradi.

Ikkinchidan, ular ichimlik suvi manbalarining ifloslanishiga olib keladi. Ko‘cha hojatxonalari yoki nosoz kanalizatsiyadan sizib chiqayotgan najosatlar yer osti suvlariga kelib qo‘shiladi. Bu ham kasalliklarga olib keladi.

BMT ma'lumotlariga ko‘ra, sayyora aholisining chorak qismidan ko‘prog‘i — 2 mlrdga yaqin kishi iste'mol uchun najas bilan ifloslangan suv manbalaridan foydalanadi.

Har kuni besh yoshgacha bo‘lgan 700 nafardan ortiq bola ichburug‘ (diareya)dan vafot etadi. Bunga ichish uchun yaroqli bo‘lmagan suvdan foydalanish, antisanitariya va gigiyena qoidalariga amal qilmaslik sabab bo‘ladi.

Xavfsiz hojatxonalar gender tenglik va teng imkoniyatlar nuqtayi nazaridan ham juda muhim. Xavfsiz sanitariyaga yetisha olmaskan, xotin-qizlar hayz va homiladorlik chog‘ida gigiyena, jismoniy va aqliy imkoniyatlari cheklangan odamlar esa moslashmagan hojatxonalarda o‘z salohiyatini to‘liq amalga oshira olmaydi.

Muammoni qancha muddatda bartaraf qilsa bo‘ladi?

Buning uchun xavfsiz sanitariyadan foydalanish imkoniyati bo‘lishi lozim. Lekin bu ishni shoshilinch muddatlarda amalga oshirish qanchalik real?

2020 yilda Rossiya Shahar iqtisodiyoti instituti «Novaya gazeta» so‘roviga asosan hisoblab chiqdi. Unga ko‘ra, investitsiyaning joriy sur'atlarida Rossiyada eskirgan kanalizatsiya tarmoqlarini modernizatsiya qilish uchun 175 yil talab etilar ekan.

Bizda ham shaharlarda biotualetlar qurish, odamlar orasida hojatxonalardan foydalanish madaniyatini oshirish ishlarini yanada kengroq targ‘ib qilish kerak.

Bu borada suvni tejash va undan oqilona foydalanish kabi masalalar ham o‘rtaga chiqadi. Jamoat hojatxonasi qanday bo‘lishi haqida avval ham yozgan edik.

Bu ishlar bir-ikki yil avval katta shijoat bilan boshlangan edi. Tan olish kerak, ayrim o‘zgarishlar bo‘ldi, lekin yana hammasi o‘z holiga tashlab qo‘yilgandek.

«Ziyorat turizmini rivojlantirish uchun muhim rol o‘ynaydigan tahoratxonalar masalasini hal etish faqatgina Turizmni rivojlantirish qo‘mitasiga bog‘liq emas. Bu borada mahalliy hokimliklar ham o‘z mas'uliyatini oshirishi lozim», — deya ta'kidlagan edi Senat raisi Tanzila Norboyeva.

Turizm va sport vazirligi O‘zbekistonda 2020 yil 1 sentyabrdan boshlab talab darajasidagi sanitariya-gigiyena xonalari bo‘lmagan yoqilg‘i va gaz quyish shoxobchalarining faoliyat ko‘rsatishiga yo‘l qo‘ymasligi e'lon qilgan edi.

Gulzoda Rahimova tayyorladi.