“Qizil parda” ortiga berkinayotgan hokimlar. Ochiqlik davri tugadimi?

“Qizillashayotgan” e-qaror

E-qaror elektron platformasida hokimlarning qaror va farmoyishlari, kengash qarorlari berib boriladi. 2022 yil so‘ngiga kelib, mazkur platformada ayrim hujjatlar yopiq shaklda aks eta boshladi. Ommadan yashirilgan hujjatlarga qizil yozuvda “ushbu hujjat shaxsga doir ma’lumotlar, vasiylik va homiylik yoki amaldagi qonunchilikka muvofiq boshqa turdagi foydalanishi cheklangan axborot mavjudligi tufayli yashiringan”ligi haqidagi izoh yozilmoqda.

Barcha hujjat shaffof va ochiq tarzda berib kelinayotgan platformada shu tariqa “qizil parda” paydo bo‘ldi. Bu hokimliklarga ana shu “parda” ortiga berkinish imkonini yaratdi. Avvaliga ayrim hujjatlar ommadan yashirilgan bo‘lsa, bugunga kelib platformaning sahifalari tobora “qizillashib” bormoqda.

Ushbu mavzu o‘tgan yil yakunida ham ko‘tarilgan, o‘shanda Adliya vazirligi holatga tushuntirish berib, qonunchilikka muvofiq hokimliklar tomonidan ayrim hollarda foydalanilishi cheklangan axborotlarni (mudofaa, xavfsizlik, shaxsga doir ma’lumotlar, vasiylik va homiylik hamda boshqalar) o‘z ichiga olgan qaror va farmoyishlar qabul qilinishini bildirgandi.

Biroq yashirilayotgan hujjatlarning barchasida ham foydalanilishi cheklangan axborot mavjudmi? Berkitilgan hujjatlar bo‘yicha ayrim tahlillarga to‘xtalib o‘tsak.

Hujjat yashirishda qaysi hudud “yetakchi”?

E-qaror platformasida hujjatlarni berkitib qo‘yish bo‘yicha Toshkent shahar hokimligi “bayroqdor” hisoblanadi. Yil boshidan 17 aprel kuniga qadar platformaga poytaxt hokimligining 417 ta hujjati joylashtirilgan. Shundan boshqalar ko‘ra olmasligi uchun 125 ta hujjatning (30 foiz) “yuziga qizil parda” tortib qo‘yilgan.

Bu borada keyingi pog‘onani 28,7 foiz hujjatni yashirgan Sirdaryo viloyati hokimligi egallagan. Mazkur hokimlik 271 ta hujjatdan 78 tasini berkitib qo‘ygan. 

“Yuqori uchlik”ni 26 foizlik “natija” bilan Farg‘ona viloyati yakunlagan. Vodiy viloyati 315 ta hujjatdan 82 tasini berkitgan. 

Navoiy viloyati hokimligini bu borada jamoatchilikka eng ochiq hokimlik deyish mumkin. Sababi mazkur viloyat hokimligi platformaga yil boshidan buyon 140 ta hujjat joylashtirgan va uning atigi 10 tasi berkitilgan. Bu jami hujjatning 7,1 foizini tashkil etadi.

Qashqadaryo viloyati hokimligi 259 ta hujjatdan 24 tasini (9,2 foiz) va Namangan viloyati hokimligi 242 ta hujjatdan 23 tasini (9,5 foiz) berkitgan. Bu boshqa hududlarga nisbatan ancha yaxshi natija. 

Bu holat qolgan hududlarda quyidagicha:

• Qoraqalpog‘iston Respublikasi Vazirlar Kengashi – 201 ta hujjatdan 49 tasi berkitilgan (24,3 foiz);
• Surxondaryo viloyati – 342 ta hujjatdan 76 tasi berkitilgan (22,2 foiz);
• Xorazm viloyati – 265 ta hujjatdan 52 tasi berkitilgan (19,6 foiz);
• Buxoro viloyati – 237 ta hujjatdan 46 tasi berkitilgan (19,4 foiz);
• Samarqand viloyati – 217 ta hujjatdan 41 tasi berkitilgan (18,8 foiz);
• Jizzax viloyati – 360 ta hujjatdan 67 tasi berkitilgan (18,6 foiz);
• Andijon viloyati – 195 ta hujjatdan 31 tasi berkitilgan (15,8 foiz);
• Toshkent viloyati – 301 ta hujjatdan 37 tasi berkitilgan (12,2 foiz).

“Sandiq” ichida nima bor?

Berkitilgan hujjatlarda nima aks etgani jamoatchilikka qiziq. Ularning bu shaklda “yopib” qo‘yilishi ko‘pchilikda shubha uyg‘ota boshladi. Negaki “qizil parda” ortidagi hujjatlarning barchasi ham izohda yozib qo‘yilgani kabi shaxsga doir ma’lumotlar, vasiylik va homiylik yoki amaldagi qonunchilikka muvofiq boshqa turdagi foydalanishi cheklangan axborot mavjudligi tufayli yashirilgani shubhali edi.

Yuqorida jamoatchilikka eng ochiq hokimlik, deya e’tirof etilgan Navoiy viloyati hokimligi misolida olib ko‘rsak.

Hokimlikning berkitgan 10 ta hujjatidan biri 2023 yil 25 mart kuni qabul qilingan 36-5-0-Q/23 – sonli hokim qarori hisoblanadi.

 Ammo mazkur qarorda hech qanday shaxsga doir ma’lumotlar, vasiylik va homiylik yoki amaldagi qonunchilikka muvofiq boshqa turdagi foydalanishi cheklangan axborot mavjud emas. Navoiy viloyati hokimining ushbu qarori viloyatda yangi tahrirdagi Konstitutsiya bo‘yicha targ‘ibot-tashviqot ishlarini tashkil etish chora-tadbirlari to‘g‘risida. 

Qarorda konstitutsiyaviy qonun loyihasini aholi orasida keng targ‘ib qilish bo‘yicha viloyat targ‘ibot guruhi tarkibi tasdiqlangan hamda viloyat, shahar va tuman tayanch targ‘ibot guruhlariga bir qator vazifalar belgilab berilgan xolos.

Mazkur qarorning nega ommadan yashirilgani bizga qorong‘i.

Eng shaffof hokimlikning yashirgan hujjati yashirilish izohiga mos kelmagan bir paytda, “bayroqdor” hokimliklar nimalarni xalq ko‘zidan nari tutayotganini tasavvur qilish qiyin emas.

Yashirilgan hujjatlardan jinoyat “isi” keladi

Berkitib qo‘yilgan qarorlarning aksariyati moliyaviy xarakterga ega. Shu sababli ommadan yashirilgan.

Masalan, xalq deputatlari Navoiy shahar kengashining 2022 yil 22 dekabrdagi VI-52-203-5-79-K/22 – sonli qarori platformada berkitib qo‘yilgan.

Aslida mazkur kengash qarorida Navoiy shahrida tashkil etilgan “Saxovat va ko‘mak” umumxalq harakati doirasida maxsus hisob raqamida yig‘ilgan mablag‘lardan maqsadli foydalanish to‘g‘risida gap boradi. Boshqa hokimliklarning mazkur turdagi qarori omma e’tiboridan yashirilmagan.

Yuqoridagi qarorda 225 nafar ko‘makka muhtoj fuqaroni moliyaviy qo‘llab-quvvatlash maqsadida ularning plastik kartalariga 532,7 mln so‘m mablag‘ni moddiy yordam sifatida ko‘chirib berish ko‘zda tutilgan.

Biroq shubhali ko‘ringan mazkur qaror huquqni muhofaza qiluvchi organlar tomonidan o‘rganib ko‘rilgan. Jumladan, viloyat IIB tomonidan o‘rganish o‘tkazilayotgan bir paytda fuqaro J.Savriddinov o‘zi uchun ajratilgan 22 mln so‘m moddiy yordam mablag‘ini bank orqali Navoiy shahar “Saxovat va ko‘mak” jamg‘armasiga qaytargan.

Tegishli organ tekshiruv o‘tkazayotgan bir paytda bunday harakat biroz shubha tug‘diradi: agar ehtiyojmandlar ro‘yxati adolatli tuzilgan bo‘lsa, nega olingan 22 mln so‘m pul ortga qaytarildi, degan savol o‘rtaga chiqadi.

Navoiy shahri hokimligi mas’ullari bunday “uslublar”ga ancha usta ko‘rinadi. Sababi oldinroq hokimlikning mansabdor shaxslari shahardagi MChJlardan birining rahbari bilan o‘zaro til biriktirib, katta miqdorda “Ayollar daftari” jamg‘armasi mablag‘larini talon-toroj qilganlik holati yuzasidan sud ishi ko‘rib chiqilgandi. Sud hukmida keltirilishicha, bu talon-torojlik ham mahalliy kengash qarori bilan “hujjatlashtirilgan”.

Mazkur holatlar hokimliklar hujjatlarni berkitish orqali o‘z qilmishlarini jamoatchilikdan yashiryapti, degan haqli fikrni yuzaga keltiradi.

Bu kabi yashirilgan shubhali qarorlar boshqa hududlarda ham yo‘q emas.

“Qizil parda” ko‘tarilishi kerak

“Qarorlarni asossiz tarzda yashirgani uchun hokimlarga hech qanday jazo oqibati yo‘q. Balki shuning uchun yashirilgan maqomdagi qarorlar soni va ulushi yana ortishni boshlagandir”, deb yozdi iqtisodchi Otabek Bakirov.

Hokimliklarning E-qaror platformasida xalq nigohidan “devor ortiga” berkinishi shaffoflik, oshkoralik haqida ko‘p gapirilayotgan bir paytda ortga qadam tashlashdir. Adliya vazirligi tomonidan “qizil parda” ko‘tarilishi hamda aynan qanday turdagi hujjat “yashiringan” maqomiga ega bo‘lishi aniq belgilab qo‘yilishi kerak. Yo‘qsa, tobora “qizarib” borayotgan platforma o‘z “bag‘riga” korrupsion, talon-torojlik holatlariga asos bo‘lgan hujjatlarni ham singdirib boraveradi.

Ruslan Saburov,
Kun.uz