«Titan» batiskafi qoldiqlari «Titanik»dan 500 metr masofadan topildi. So‘nggi tafsilotlar

AQSh Sohil qo‘riqlash xizmati xabariga ko‘ra, Kanadaning Horizon Arctic kemasi tomonidan suvga tushirilgan Odysseus suvosti apparati 3800 metr chuqurlikda yotgan «Titanik» burnidan taxminan 500 metr masofada (1600 fut) batiskafning quyruq konusini, shuningdek korpusning boshqa qismlarini topgan.

Parchalarning holati halokatli vayrongarchilikdan darak bermoqda, ammo uning sababi noma’lum. Shuningdek, qurbonlarning jasadlarini topish mumkinligi ham aniq emas.

«Bu nihoyatda og‘ir sharoit», – deya ma’lum qildi Bostondagi matbuot anjumanida AQSh Sohil qo‘riqlash xizmati kontr-admirali Jon Moger.

«Titan»ga egalik qilgan OceanGate kompaniyasi ham ekipaj halok bo‘lganini tan olib bayonot bergan.

«Bu odamlar o‘ziga xos sarguzashtlar ruhi hamda jahon okeanlarini o‘rganish va himoya qilishga bo‘lgan chuqur ishtiyoq birlashtirgan haqiqiy tadqiqotchilar edi», – deyilgan bayonotda.

Wall Street Journal rasmiy manbaga asoslanib xabar berishicha, AQSh harbiy-dengiz kuchlarining dushman suvosti kemalarini qidirishga mo‘ljallangan maxfiy akustik aniqlash tizimi batiskaf suvga sho‘ng‘ishni boshlaganidan bir necha soat o‘tganidan keyin submarina portlashini qayd etgan. 

«AQSh harbiy-dengiz kuchlari akustik ma’lumotlarni tahlil qildi va aloqa uzilgan paytda «Titan» suvosti apparati ishlayotgan joyga yaqin nuqtada portlash bilan bog‘liq anomaliyani aniqladi», — degan WSJ muxbiriga AQSh dengiz floti vakili.

AQSh mudofaa vazirligidagi manbaga ko‘ra, «Titan» Polar Prince bilan aloqani yo‘qotgan vaqtda harbiy-dengiz floti avariya hududini eshita boshlagan. Ko‘p o‘tmay akustik tizim keyinchalik suvosti bo‘laklari topilgan hududda ikkita portlash ovozini yozib olgan.

Polar Prince tadqiqot kemasi «Titan»ni 110 yil muqaddam «Titanik» kemasi cho‘kib ketgan joyga yakshanbaga o‘tar kechasi olib borgandi.

Batiskaf tongda sho‘ng‘ishni boshlaydi, ammo suv yuzasidagilar missiya boshlanganidan 1 soat-u 45 daqiqa o‘tib u bilan aloqani yo‘qotadi.

Polar Prince ekipaji «Titan» bilan aloqa uzilib qolgani haqida AQSh Sohil qo‘riqlash xizmatini darhol xabardor qilmaydi: ularga taxminan sakkiz soat o‘tib xabar beriladi. Shundan keyin idoraning Bostondagi qo‘mondonlik markazida qidiruv amaliyotini muvofiqlashtirish boshlanadi, unda bir necha mamlakat vakillari ishtirok etadi.

Avvaliga batiskafni exolotlar (dengiz chuqurligini elektr akustik usul bilan o‘lchovchi asbob) bilan qidirishni boshlashadi, keyin esa voqea joyiga katta chuqurlikda ishlay oluvchi boshqaruvchisiz suvosti apparatlarini keltirishadi.

Sohil qo‘riqlash xizmati C-130 Hercules rusumli ikkita samolyotni suvosti apparatini suv yuzasidan qidirish uchun yuboradi, ularga Kanadaning suvosti sonarlari bilan jihozlangan C-130 va P8 samolyotlari qo‘shiladi.

Hududga gidroakustik buylar (suvosti kemalari signallarini ushlovchi suzgichlar) joylashtirildi.

Payshanba kuni batiskafni qidirish ishlari hal qiluvchi bosqichga kirdi, bu vaqtda bortdagi kislorod zaxirasi tugayotgandi.

AQSh Sohil qo‘riqlash xizmati qutqaruv amaliyoti ko‘lamini kengaytirib, qidirish ishlariga yana 10 ta kema va bir qancha suvosti qayiqlarini qo‘shadi.

Avvalroq exolotlar suvosti shovqinlari kelayotgan bir necha nuqtani qayd etishgandi, ammo bu joylardan birortasidan batiskaf topilmadi. Shunga qaramay, qidiruv amaliyoti ishtirokchilari shovqinlar qayd etilgan hududlarda sa’y-harakatlarni kuchaytirishgandi.

Suv tubida batiskaf qismlari ekani taxmin qilingan parchalar topilgach, qidiruv amaliyotini to‘xtatish ishlari boshlandi.

«Titan» bortida besh kishi, jumladan OceanGate asoschisi Stokton Rash bor edi. Uning rafiqasining ajdodlari «Titanik»da halok bo‘lishgan

Batiskaf bortida bo‘lganlar:

• 58 yoshli britaniyalik biznesmen va Action Group kompaniyasi asoschisi Hemish Harding
• 48 yoshli pokistonlik biznesmen Shahzoda Dovud va uning 19 yoshli o‘g‘li Sulaymon
• 61 yoshli Stokton Rash — OceanGate kompaniyasi asoschisi
• 77 yoshli fransuz tadqiqotchisi Pol-Anri Narjole. 

Hemish Harding — britaniyalik milliarder, qarorgohi BAAda joylashgan, aviatexnikalar sotuvi va ekspluatatsiyasi bilan shug‘ullanuvchi Action Aviation kompaniyasi asoschisi. Harding Ginness rekordlar kitobiga kiritilgan uchta yutuqqa erishgan. 2021 yilda u ikki o‘rinli batiskafda Mariana botig‘iga tushgan (11 000 metr chuqurlikda), u yerda 4 soat-u 15 daqiqa o‘tkazgan (bunday chuqurlikda eng ko‘p vaqt bo‘lish) va 4,6 kilometr masofa suzgan (bunday chuqurlikda eng uzoq masofa). 2019 yilda u amerikalik astronavt Terri Virs bilan Gulfstream samolyoti bortida ikki qutbni aylanib o‘tish tezligi bo‘yicha rekord o‘rnatadi. 2022 yilda u Jyeff Bezosning Blue Origin kompaniyasi New Shepard havo kemasida kosmosga ko‘tariladi.

O‘z o‘g‘li bilan birga suvosti apparati bortida bo‘lgan Shahzoda Dovud — Pokistondagi eng badavlat oilalardan birining vakili bo‘lgan. U Pokistonda tug‘ilgan, keyinroq Buyuk Britaniyaga kelib, Bukinghem universitetida huquqshunoslik bo‘yicha o‘qigan. U shuningdek Filadelfiya universitetida marketing sohasida magistr darajasini olgan.

Stokton Rash — okean tubiga ekspeditsiyani uyushtirgan OceanGate kompaniyasi asoschisi va ijrochi direktori. U suvosti apparatini boshqargan. The New York Times nashrining yozishicha, uning rafiqasi Vendi — 1912 yilda cho‘kib ketgan «Titanik»ning birinchi klassdagi yo‘lovchilari bo‘lgan Isidor Shtraus va uning rafiqasi Idaning nevarasi hisoblanadi. Ularning hayoti Jyeyms Kemeronning «Titanik» filmida mashhur sahna olinishiga turtki bergan: halokat paytida keksa er-xotin Shtrauslar ayollar va bolalarga ustuvorlik berilishi uchun qutqaruv qayig‘iga chiqishdan bosh tortgan va nomerga qaytib o‘limni kutishgan.

Pol-Anri Narjole — fransuz tadqiqotchisi, u «Titanik» cho‘kkan joyga 35 martadan ortiq sho‘ng‘igan. U bu joyga tadqiqotlarini 1986 yilda, Fransiya harbiy-dengiz flotidagi 22 yillik xizmatdan keyin boshlagan. Ekspeditsiyalar davomida u suv yuzasiga cho‘kkan kemadan besh mingdan ortiq buyumlarni, jumladan yo‘lovchilarning shaxsiy buyumlarini olib chiqqan. Bu ishlari tufayli u «Mister Titanik» laqabini olgandi.

Ekspertlar bir necha bor «Titan» foydalanish uchun xavfsiz emasligidan ogohlantirishgan

OceanGate kompaniyasi tasdiqlashicha, «Titan» «Titanik» qoldiqlari yotgan 3800 metr chuqurlikka bortdagi yo‘lovchilar bilan tusha oladigan va boshqariluvchi dunyodagi beshta suvosti apparatdan biri bo‘lgan.

2015 yildan buyon OceanGate xuddi shu kabi «Tsiklop» apparatidan foydalanadi, «Titan» esa sayyohlarni «Titanik» halokatga uchragan joyga olib tushish uchun maxsus yaratilgan. Apparat vazni 10 tonna atrofida bo‘lgan. U uglerod tolali korpus (devor qalinligi — taxminan 13 santimetr) va ikkita titan qoplamali yarimsharlardan (ulardan birida illyuminator bor) iborat silindr ko‘rinishida. «Titan» 4000 metrgacha chuqurlikka sho‘ng‘iy oladi, BBC News manbasi qayd etishicha, bu AQShning eng chuqur sho‘ng‘iy oladigan USS Dolphin suvosti kemasinikidan yuqoriroq ko‘rsatkich.

«Titan»ning uzunligi — 6,7 metr, kengligi — 2,8 metr, balandligi — 2,5 metr. Sho‘ng‘ish vaqtida ko‘rsatmalar suv sirtidagi kemadan keladi. Suvosti qayig‘i dastlab videoo‘yinlar uchun ishlab chiqarilgan va keyin takomillashtirilgan Logitech G F710 simsiz kontrolleri orqali boshqariladi.

The New York Times nashrining yozishicha, besh yil oldin OceanGate rahbariyatini «Titan» ekspluatatsiya uchun xavfsiz emasligi haqida ogohlantirishgandi. 2018 yil boshida, o‘shanda kompaniyada dengiz amaliyotlari bo‘yicha direktor lavozimida ishlagan Devid Lokrij tayyorlagan hisobotda qo‘shimcha sinovlar o‘tkazish zarurligi keltirilgan va «agar suvosti apparati ekstremal chuqurlikka yetib borsa, yo‘lovchilar uchun potensial xavf tug‘dirishi» qayd etilgandi. Shuningdek, Lokrij suvosti kemasining ko‘rish oynasi faqat 1300 metr chuqurlikda ishlash uchun sertifikatlanganini yozgan.

OceanGate rahbariyati esa bu hisobotdan ko‘p vaqt o‘tmay Lokrijni ishdan bo‘shatadi. Kompaniya uni maxfiy ma’lumotlarni oshkor etishda ayblab, sudga ham beradi. Sobiq xodimning o‘zi esa noqonuniy ishdan bo‘shatilganini da’vo qilib, sudga murojaat qilgan. 2018 yil oxiriga kelib, Lokrij va kompaniya kelishuvga erishadi.

O‘sha yilda Amerika dengiz texnologiyalari jamiyatining pilot tomonidan boshqariladigan suvosti kemalari qo‘mitasining 38 nafar a’zosi OceanGate rahbari Stokton Rashga suvosti kemasi xavfsiz emasligi to‘g‘risida ogohlantirish berilgan xat yo‘llashadi. Ekspertlar «Titan»ni ishlab chiqarish jarayoni, «Titanik» tomon rejalashtirilgan missiyalar va kompaniyaning xavfsizlikni baholashning standart usullaridan voz kechishga qaror qilgani va bu esa ehtimoliy «halokatli» muammolarga olib kelishi mumkinligidan «xavotir» bildirishgan. Maktub mualliflaridan biri Uill Konen The New York Times nashriga aytishicha, bu murojaatdan keyin OceanGate rahbari unga qo‘ng‘iroq qilgan va sanoat standartlari innovatsiyalarni ortga surayotganini aytgan.

OceanGate «Titanik» tomon ilk muvaffaqiyatli sho‘ng‘ish haqida ilk bor 2021 yilda xabar beradi. 2022 yilgi ekspeditsiyalardan biridan keyin kompaniya cho‘kib ketgan kema kadrlarini 8K sifatda e’lon qiladi. Bunday ekspeditsiyada ishtirok etish xususiy mijozlar uchun bir o‘ringa 250 ming dollar miqdorida baholangandi.