Fransiya o‘z fuqarolarini Nigerdan evakuatsiya qila boshladi. Mamlakatda fuqarolar urushi boshlanishi mumkin

Bortida yevropaliklar bo‘lgan birinchi samolyot allaqachon Nigerdan qaytib, 262 kishini Parijga olib kelgan.

Germaniya o‘z fuqarolariga Fransiya taklifidan foydalanishni, uning samolyotlarida ortga qaytishni maslahat bergan.

Mamlakat hukumatiga radikal guruhlarga qarshi kurashda yordam bergan xalqaro kuchlar tarkibiga kiruvchi mingga yaqin fransuz askari ham Nigerda joylashgan. Hozircha Fransiya ularni olib chiqmoqchi emas.

Afrikaning ushbu davlatida Fransiyaning 600 ga yaqin va Germaniyaning yuzga yaqin fuqarosi istiqomat qiladi.

Italiya Tashqi ishlar vazirligi Niger poytaxti Niameyda to‘qson nafar italiyalik borligi, butun mamlakat bo‘ylab esa ularning soni besh yuzga yaqinligi, ularning aksariyati harbiy xizmatchilar ekanini ma’lum qildi. Ispaniya ham o‘z fuqarolarini evakuatsiya qilishga tayyorlanmoqda.

Fransiya hukumati, shuningdek, Nigerga fuqarolik reyslari to‘xtatilgani va odamlar, agar xohlasa ham, mamlakatdan mustaqil ravishda chiqib keta olmasligi sababli o‘z fuqarolarini evakuatsiya qilishga qaror qilganini ta’kidladi.

Fransiyaning yadroviy yonilg‘i ishlab chiqaruvchi Orano kompaniyasi hozircha Nigerdagi faoliyatini davom ettirishini ma’lum qildi. Nigerda qazib olinuvchi uran uning barcha mahsulotlarining taxminan 10 foizini tashkil qiladi. Fransiya fuqarolarining evakuatsiya qilinishi kompaniya faoliyatiga ta’sir qilmasligi kerak, chunki xodimlarning aksariyati Nigeriya fuqarolari.

Xabarlarga ko‘ra, so‘nggi kunlarda Niameyda vaziyat nisbatan tinchligicha qolmoqda.

Fransiyaga qarshi namoyishlar

31 iyul kuni davlat to‘ntarishning yuzlab tarafdorlari Niameydagi Fransiya elchixonasi oldida to‘plangandi. Ular «Yo‘qolsin Fransiya!» deya baqirib, Fransiya bayrog‘ini yoqdi va Fransiya elchixonasini toshbo‘ron qildi, keyin esa bino devorlariga o‘t qo‘ydi.

Politsiya ularni ko‘zdan yosh oqizuvchi gaz yordamidagina tarqatishga muvaffaq bo‘ldi.

To‘ntarish tarafdorlarining bir qismi «Yashasin Rossiya!» va «Yashasin Putin!» deya hayqirgan.

Bu esa Fransiyaning sobiq mustamlakasi ham harbiy to‘ntarishdan so‘ng qo‘shni Mali va Burkina-Fasoda hokimiyat harbiylar qo‘lida o‘tgandan keyin sodir bo‘lgani kabi Rossiya tomon yuz burishi mumkinligi haqidagi xavotirlarni yana bir bor tasdiqladi.

30 iyul kuni Yevropa Ittifoqi va Fransiya Nigerga ko‘rsatilayotgan barcha moliyaviy yordam to‘xtatilishini va xavfsizlik sohasidagi hamkorlik bas qilinishini e’lon qildi.

Yevropa Ittifoqi tashqi siyosati boshqarmasi rahbari Xosep Borrel YeI harbiy to‘ntarish natijasida hokimiyat tepasiga kelgan Nigerning yangi hukumatini tan olmasligi va tan olmoqchi ham emasligini ma’lum qildi. Uning so‘zlariga ko‘ra, Muhammad Bazum darhol ozod qilinishi kerak bo‘lgan «Nigerning yagona qonuniy prezidenti bo‘lib qoladi».

Chet el aralashuvi va ehtimoliy fuqarolar urushi

30 iyul kuni G‘arbiy Afrika mintaqaviy bloki — ECOWAS (G‘arbiy Afrika davlatlarining iqtisodiy hamjamiyati) mamlakatlari yetakchilari mintaqadagi navbatdagi harbiy to‘ntarishdan keyin ko‘rilishi mumkin bo‘lgan choralarni muhokama qilish uchun Nigerga qo‘shni Nigeriyada shoshilinch sammitga yig‘ildi. Oldinroq harbiylar Mali va Burkina-Fasoda ham hokimiyatni egallab olgandi.

Ular agar qonuniy prezident Muhammad Bazum bir hafta ichida lavozimiga qayta tiklanmasa, mamlakatga qo‘shin kiritish bilan tahdid qildi.

Dushanba kuni Chad prezidenti Mahamat Idriss Debi Nigerga ECOWAS nomidan vositachilik qilish uchun keldi. U hokimiyatdan ag‘darilgan prezident bilan birga suratga tushgan.

Burkina-Faso va Malida davlat to‘ntarishi orqali hokimiyatga kelgan xuntalar, G‘arbiy Afrika davlatlari rahbarlari tomonidan qo‘yilgan ultimatumga javoban, agar ECOWAS harbiy aralashuvni boshlashga qaror qilsa, ular blokni tark etib, sharqiy qo‘shnisini himoya qilishini ma’lum qildi. Ularning so‘zlariga ko‘ra, bunday aralashuv mintaqada falokat va umumiy beqarorlikka olib keladi.

Ammo shuni ta’kidlash kerakki, Burkina-Faso va Mali, shuningdek, Gvineyaning ECOWAS’ga a’zoligi ularda sodir bo‘lgan harbiy to‘ntarishlardan so‘ng to‘xtatilgan edi.

ECOWAS a’zolari ularning qonuniy hukumatiga yordam berish uchun allaqachon o‘z qo‘shinlarini blokning boshqa mamlakatlariga yuborgan.

Masalan, 2017 yilda Gambiya prezidenti Yahyo Jamme saylovda raqibi Adam Barrouga mag‘lub bo‘lgach, hokimiyatni topshirishdan bosh tortganida, G‘arbiy Afrika mamlakatlari harbiy kuchlari bu yerdagi voqealarga aralashgandi.

Senegal va Nigeriya qo‘shinlari mamlakatga kiritilgandan so‘ng, Yahyo oxir-oqibat taslim bo‘ldi va unga boshpana bergan Ekvatorial Gvineyaga surgunga jo‘nadi.

Va 2022 yili ECOWAS muvaffaqiyatsiz davlat to‘ntarishiga urinishidan keyin Gvineya-Bisau hukumatini qo‘llab-quvvatlash uchun u yerga qo‘shin yubordi.

Nigerning shimoliy qo‘shnisi Jazoir har qanday ehtimoliy harbiy aralashuvga nisbatan ehtiyotkor bo‘lishga chaqirib, bu «hozirgi inqirozni kuchaytirishi»ni ma’lum qildi.

Mali va Burkina-Faso o‘z sobiq ittifoqchilarining Nigerda qonuniy hokimiyatni tiklashga urinishlariga qarshilik ko‘rsatish uchun qo‘shin yuborishga tayyor ekani mintaqadagi vaziyat keskin ravishda beqarorlashishi mumkinligini anglatadi — bundan tashqari, mintaqada jihodchi guruhlar ham faol bo‘lib, ular bu tartibsizlikdan foydalanmay qolmaydi.

Radikal guruhlar bilan kurash, xavfsizlik va Rossiya

O‘tgan haftadagi to‘ntarishdan oldin Niger Saheldagi (Sahel — Afrikadagi tropik savanna mintaqasi bo‘lib, u 12 ta davlat, jumladan Mali, Niger, Burkina-Faso va Chad hududlariga cho‘zilgan, mintaqada 300 million kishi istiqomat qiladi) ekstremizmga qarshi kurashda G‘arbning asosiy ittifoqchisi edi. Bu mamlakatda Fransiyaning ham, AQShning ham harbiy bazalari mavjud.

CNN ma’lumotlariga ko‘ra, amerikalik harbiylarga hukumat nima qilish kerakligi to‘g‘risida qaror qabul qilgunga qadar bazani tark etmaslik buyurilgan. Agar AQSh to‘ntarishchilar hokimiyatda qolishi mumkin degan qarorga kelsa, Vashington mamlakatga moliyaviy va xavfsizlik yordamini to‘xtatadi.

Mali harbiy rahbariyati 2021 yilda Rossiyaning «Vagner» kompaniyasi bilan hamkorlik qilishga qaror qilganidan so‘ng, Fransiya o‘zining mintaqaviy aksilterror operatsiyalari markazini aynan Nigerga ko‘chirgandi.

Ayni paytda boshqaruvni qo‘lga kiritgan harbiy xunta Fransiyani hokimiyatdan ag‘darilgan prezident Muhammad Bazumni lavozimiga qayta tiklash uchun harbiy aralashuvni rejalashtirayotganlikda aybladi.

To‘ntarishchilar vakillari milliy televideniye orqali Fransiya go‘yoki «Niger ishlariga harbiy aralashuv yo‘llari va vositalari»ni qidirayotganini aytdi.

Bunga javoban Fransiya tashqi ishlar vaziri Ketrin Kolonna Parij ehtimoliy harbiy aralashuv haqida hatto o‘ylab ham ko‘rmaganini ma’lum qildi.

«Bu noto‘g‘ri», degan Kolonna 31 iyul kuni kechqurun BFMTV yangiliklar kanaliga bergan intervyusida. U hali ham Nigerning demokratik yo‘l bilan saylangan prezidentini hokimiyatga qaytarish mumkinligini qo‘shimcha qilgan. «Bu zarur, chunki beqarorlik Niger va uning qo‘shnilari uchun xavfli», deya ta’kidlagan Fransiya TIV rahbari.

Uning fikricha, rasmiy Rossiya tomonidan qoralangan, ammo «Vagner» rahbari Yevgeniy Prigojin tomonidan olqishlagan ushbu davlat to‘ntarishi Rossiya uchun yangi imkoniyatlarni ochadi.

«Mening Nigerda hamma Rossiya bayrog‘ini yostig‘i ostiga qo‘yib uxlayotganiga ishonchim komil emas. Ammo Rossiya bu vaziyatdan foydalanishga harakat qilishi mumkin. Bu mintaqaning boshqa mamlakatlarida sodir bo‘ldi. Bu mening taxminim», deya qo‘shimcha qilgan Kolonna.

Shunga o‘xshash fikrni AQSh Davlat departamenti matbuot kotibi Metyu Miller ham aytgan.

«Biz bu to‘ntarish ortida Rossiya turgani borasida hech qanday dalil ko‘rmadik, lekin, albatta, Afrikaning bu yoki boshqa davlatidagi beqarorlikdan foydalanish Rossiyaning ham, «Vagner»ning ham xarakteriga mos», degan Miller.

«Yaxshi variantlar yo‘q»

BBC nashrining xavfsizlik bo‘yicha muxbir Frenk Gardner sharhi

Kelajakda Niger uchun yaxshi variantlar yo‘q. Aftidan, G‘arb bu yerdagi strategik aksilterror bazalarini yo‘qotadi va ECOWAS’ning harbiy aralashuvi deyarli fuqarolar urushiga olib keladi.

Fransiya fuqarolarining hozirgi evakuatsiyasidan so‘ng, AQSh va Fransiya harbiy bazalari yopilishi va Nigerga isyonchilarga qarshi kurashda yordam bergan 2500 askar ham mamlakatni tark etishi mumkin.

Xo‘sh, bularning barchasidan kimga foyda? Albatta, Niger xalqiga emas. G‘arb qo‘shinlarining mavjudligi hammaga ham yoqmadi, biroq buning evaziga mamlakat har yili yuzlab million yevro moliyaviy va harbiy yordam oldi. Endi bu yordam to‘xtatildi.

Rossiya bayroqlari ko‘chalarda shubhali tarzda juda tez paydo bo‘ldi, demak Rossiyaning «Vagner» kompaniyasi mamlakatdan ketayotgan G‘arb qo‘shinlarini o‘rnini egallashga harakat qilishi mumkin.

«Boko Haram», «Al-Qoida» va IShIDning butun Sahel bo‘ylab harakat qilayotgan jihodchilari uchun bu beqarorlik va noaniqlik shunchaki strategik ahamiyatga ega sovg‘adir.