Kambag‘al davlatlarga boy davlatlardan pul olib beriladi – COP28 konferensiyasidan nimalar kutilyapti?

Bu o‘zi qanday sammit?

COP konferensiyasi (Conference of the Parties) "Tomonlar konferensiyasi" degan ma’no anglatadi. Davlatlar 1992 yilda o‘zlari imzolagan BMT iqlim kelishuvining tomonlari hisoblanadi.

COP sammiti BMT tomonidan o‘tkazib kelinadi. Bu safargisi hisob bo‘yicha 28-sammit. O‘tgan yilgi COP27 sammiti Misr davlatida o‘tkazilgan, unda dunyo davlatlari qatnashib, iqlim muammolarini muhokama qilishgan.

Bu galgi sammit nega aynan Dubayda o‘tyapti?

COP28 sammiti 30 noyabrdan 12 dekabrgacha Dubay shahrida bo‘lib o‘tadi.

Birlashgan Arab Amirligi neft qazib oluvchi top-10 davlatdan biri hisoblanadi. Mamlakat COP28 muzokaralari prezidenti etib davlatga tegishli neft kompaniyasining ijrochi direktori Sulton al-Jabrni tayinladi.

Neft xuddi gaz va ko‘mir kabi iqlim o‘zgarishlariga asosiy ta’sir omillaridan biri hisoblanadi. Ular yoqilganda atmosferaga karbonad angidrid ko‘tarilib, sayyorani isituvchi issiqxona gazlari paydo bo‘ladi.

Biroq Al-Jabr rahbarlik qilayotgan neft kompaniyasi ishlab chiqarishni kengaytirishni reja qilgan. Uning muzokaralarga rahbarlik qilishi "saraton kasalligini davolashga bag‘ishlangan konferensiyaga rahbarlikni sigaret ishlab chiqaruvchi kompaniya direktoriga topshirib qo‘yishdek gap" deb qiyoslanmoqda.

Bu konferensiya nima uchun muhim?

COP28 konferensiyasi havoning o‘rtacha harorati sanoatlashtirishdan oldingi davrdagidan 1,5 darajadan ortiq isib ketmasligi haqidagi uzoq muddatli maqsadni "tirik" ushlab turish uchun muhim. Bunga 2015 yilda 200 ta davlat Parijda kelishib olgan.

BMTning iqlim bo‘yicha asosiy tashkiloti – Iqlim o‘zgarishi bo‘yicha hukumatlararo panel (IPCC) ma’lumotlariga ko‘ra, 1,5 daraja iqlim o‘zgarishining eng zararli ta’siriga duchor bo‘lmaslik uchun muhimdir.

Sanoatlashtirishdan oldingi davr bilan hozirni solishtirganda harorat 1,1-1,2 daraja isib bo‘lgan. Sanoatlashtirishdan oldingi davr — odamlar turli yonilg‘i vositalarini faol ishlatmagan payt hisoblanadi.

Lekin, afsuski, reallik va haqiqat orasi uzoqroq: dunyo 2100 yilga borib sanoatlashtirish davridan oldingi davrga qaraganda 2,5 daraja ko‘proq isib ketishi mumkin. 1,5 darajalik chegarani ushlab turish ilinji esa tezlik bilan kamayib bormoqda.

Konferensiyada nimalar muhokama qilinadi?

• issiqxona gazlari ta’sirini kesish uchun 2030 yilgacha toza energiya manbalariga o‘tishni tezlashtirish;
• iqlim muammolariga qarshi kurashda boy davlatlardan kambag‘al davlatlarga pul olib berish va rivojlanayotgan davlatlar uchun yangi rejalar ustida ishlash;
• diqqatni tabiat va insonga qaratish;
• COP28 konferensiyasini "eng inklyuziv" bo‘lishiga erishish;

Bundan tashqari, konferensiya tibbiyot, moliya, oziq-ovqat va tabiatga oid yana boshqa mavzularda ham ish yuritadi.

Kimlar qatnashadi?

Konferensiya 200 dan ortiq davlatga qatnashish uchun taklifnomalar yuborgan. Ammo AQSh, Xitoy, Hindiston kabi davlatlar mamlakat rahbarining o‘zi shaxsan konferensiyada qatnashishini tasdiqlashi kerak. Buyuk Britaniya bosh vaziri Rishi Sunak va qirol Charlzning qatnashishi aniq bo‘lgan.

Shuningdek, ekologik xayriya tashkilotlari, jamoat guruhlari, tahlil markazlari, biznes va diniy guruhlar ham konferensiyada bo‘ladi.

Konferensiyada nimalar muhokama qilinadi?

Chiqindi gazlarini havodan tutib qolishning imkoni bo‘lmagan neft, ko‘mir va gaz kabi yoqilg‘ilarni qazib olish kelajagi haqida bahslar bo‘lishi tabiiy. Janob al-Jabr bu turdagi yonilg‘i va yoqilg‘ilarni ishlatishni bosqichma-bosqich kamaytirish lozim, biroq butunlay tugatib bo‘lmaydi, degan fikrni bildirgan. Lekin Yevropa Ittifoqi ulardan butunlay voz kechishni reja qilyapti.

Iqlim tarafdorlari yonilg‘ilarni keng miqyosda ishlab chiqarishni taqiqlash kerakligini aytmoqda. Sababi ulardan ajralib chiqadigan zaharli gazlarni ushlab qolish tizimi ishlashiga kafolat yo‘q.

Shuningdek, pul ham oy oxirida bo‘ladigan iqlim yig‘ilishining asosiy mavzularidan biri bo‘ladi.

O‘tgan yili Misrda bo‘lib o‘tgan konferensiyada boy davlatlar kambag‘al davlatlarga iqlim o‘zgarishi sabab ko‘rgan talafotlarini qoplashlari uchun tovon to‘lanishiga kelishilgan edi.

Lekin bu tizim hali qanday qilib boshlanishi aniq emas. Masalan, AQSh tarixiy emissiyalari uchun tovon to‘lashni rad qilgan.

2009 yilda rivojlangan davlatlar 2020 yilga borib rivojlanayotgan davlatlarga iqlim o‘zgarishi muammolariga tayyorgarlik ko‘rish va ta’sirni kamaytirish uchun yiliga 100 mlrd dollar to‘lashga kelishib olishgan. Mana shu maqsad ham hozircha amalga oshirilmagan va yaqinda bo‘ladigan sammitdan boshlab amalga oshadi degan umid bor.