Пекиндаги параддан кутилмалар: Хитой қудратининг намойиши ва армия бошқарувидаги инқироз

3 сентябр куни Пекиндаги Тиананмен майдонида Хитой етакчиси Си Жинпинг раислигида йирик ҳарбий парад бўлиб ўтади. II жаҳон урушида қозонилган ғалабанинг 80 йиллигига бағишланган парад, аслида миллий ғурурни ошириш, Хитойнинг ҳарбий қудрати ва дипломатик салоҳиятини намойиш этишга мўлжалланган. Тадбирда Россия, Эрон, Туркия, Шимолий Корея ва Марказий Осиё етакчилари ҳам қатнашади.

Хитойнинг ташқи сиёсати бўйича мутахассис Давид Пэрсоннинг ёзишича, бу Си, Путин, Ким ва Масъуд Пезешкианнинг илк йиғилиши бўлади.

«Хитой параддан Иккинчи жаҳон уруши якунланишининг 80 йиллигини нишонлаш учун фойдаланмоқда. Тадбир мамлакатнинг энг янги қуролларини кўрсатиш ҳамда Коммунистик партиянинг Япония империясини мағлуб этишда Хитойнинг эътироф этилмаган ҳиссаси борлиги ҳақидаги даъвосига эътибор қаратиш учун ташкил этилган», дейди муаллиф.

Парадга тайёргарлик жараёнида Пекинда хавфсизлик чоралари кучайтирилган: машқларда 40 мингдан ортиқ аскар, фуқаро ва ходим иштирок этди. Парад йўналиши Тиананмен майдони ва Тақиқланган шаҳар дарвозаси ёнидан ўтувчи марказий Чанган проспекти бўйлаб ўтади.

Кутилаётган меҳмонлар орасида Мянма хунтаси раҳбари Мин Аунг ва Конго президенти Денис Сассу ҳам бўлиши мўлжалланган. Бу раҳбарларнинг мамлакатлари инсон ҳуқуқлари бўйича жуда ёмон кўрсаткичларга эга.

Осиё жамиятининг Хитой бўйича таҳлил маркази ходими Нил Томаснинг айтишича, тадбирда Чин юрти билан чегарадош 14 мамлакатнинг 11 тасидан раҳбарлар иштирок этмоқда. Бу эса «Хитой аллақачон минтақавий суперкучга айланганининг ёрқин намойиши»дир.

Нималар кутиш мумкин?

Агар тадбирлар 2015 йилда Пекинда ўтказилган Иккинчи жаҳон уруши ғалабаси паради каби бўлса, томошабинлар қатъий саҳналаштирилган чиқишни кутишлари мумкин: ғозқадам ташлаётган аскарлар, ҳарбий марш чалувчи оркестрлар, осмонни рангли тутун излари билан безаб учаётган самолётлар.

Эҳтимол Си Жинпинг ҳам худди Путин каби «Қизил байроқ» лимузинининг люкидан туриб саф тортган қўшинларни кўздан кечириши, аскарлар билан саломлашиши мумкин.

Парад Хитойнинг энг янги қуролларини ҳам намойиш қилиши кутилмоқда. Улар орасида ядро қуролини таший оладиган қитъалараро баллистик ракеталар, янги авлод танклари ва турли хил учувчисиз қуроллар бор. Хитой ўзининг таъкидлашича, тинчликни сақлаш ва ташқи агрессорлардан, хусусан АҚШдан, ҳимояланиш учун кучли армияга муҳтож.

Таҳлилчига кўра, Пекиннинг Тайванга бостириб кириш салоҳиятини оширишга хизмат қиладиган айрим қуролларнинг ҳам парад давомида намойиши кутилмоқда. Масалан, гипертовушли кема урувчи ракеталар АҚШ денгиз кучларининг Тайванни ҳимоя қилишини қийинлаштириши мумкин. Жанговар дронлар эса Хитой армиясига оролнинг тоғли рельефини яхшироқ ўрганишга ёрдам беради.

Урушнинг қайта талқини ва армиядаги инқироз

New York Times таҳлилчисига кўра, Коммунистик партия параддан ташқари, кенгроқ кампания доирасида миллатчилик ва анти-япон кайфиятни кучайтиришга интилмоқда. Тадбирга қадар Хитой бўйлаб Япониянинг империал армияси шафқатсизлигига бағишланган фильмларни тарғиб қилиб, кинотеатрларда томошабинлар тўлдирилди.

«Бундай кайфият партия учун сиёсий жиҳатдан фойдали. Урушдаги жароҳатларни эслатиш орқали партия ички қўллаб-қувватлашни сафарбар қилиши мумкин. Айниқса иқтисодий таназзул, ёшлар ишсизлиги ва АҚШ билан таранглик шароитида бу қўллов жуда муҳим. Бу сиёсат Япония билан зиддиятларни ҳам кучайтирди. Хусусан, ўтган ҳафта Пекин Токио устидан норозилик билдирди: Япония айрим ҳукуматлардан парадга бормасликни сўрагани ҳақида хабарлар тарқалди».

Парадда Си Жинпинг Иккинчи жаҳон урушидаги Хитойнинг роли кўпроқ эканини таъкидлаши кутилмоқда, чунки бу ҳолат ҳам Ғарбда одатда тан олинмайди. Таҳлилчиларга кўра, урушни қайта талқин қилиш икки мақсадга хизмат қилади: коммунистик партияни миллат қутқарувчиси сифатида кўрсатиш ва Пекиннинг ҳудудий даъволарини мустаҳкамлаш.

Хитой ўзининг ҳарбий қудратини кўрсатишга иштиёқ билан уринаётган бўлса-да, айни пайтда мамлакат ҳарбий раҳбарияти коррупцияга қарши кураш оқибатида инқироз ҳолатида келган.

Хусусан, Bloomberg нашри аввалроқ, Си Жинпинг шахсан ўзи тайинлаган 79 нафар генералдан 14 нафари омма эътиборидан ғойиб бўлган ёки терговга тортилгани ҳақида ёзди.

Тозалашлар оқибатида Хитой армиясининг олий коллегиал органи – Марказий ҳарбий кенгашда етти аъзодан фақат тўрт нафари қолди. Бу Мао Цзедун давридан бери энг паст кўрсаткичдир.