КГБ агентлигидан Кремлгача. Владимир Путиннинг ҳаёт йўли

Ўтган асрнинг 90-йиллари охири. Россиянинг биринчи президенти Борис Елцин сиёсий фаолиятини якунлаш ҳақида ўйлай бошлайди. Мамлакатда иқтисодий инқироз чуқурлашиб борар, халқ орасида норозилик кучайганди. Шундай шароитда сиёсий майдонга Владимир Путин кириб келади. Kun.uz 7 октябр куни 73 ёшни қаршилаган сиёсатчининг ҳаёт йўли ҳақида ҳикоя қилади.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

«Кўча боласи»

Владимир Путин 1952 йилда Ленинград (ҳозирги Санкт-Петербург) шаҳрида камбағал оилада туғилган. Бобоси Спиридон Иванович СССР коммунистик партиясининг кўзга кўринган шахсларининг далаҳовлиларида ошпазлик қилган. Отаси Владимир Спиридонович эса Иккинчи жаҳон урушида асосан Ленинград фронтида жанг қилган, қатор орден ва медаллар соҳиби бўлган. Путиннинг отаси ҳам, онаси ҳам у Россия президентлигига келишидан бир муддат аввал вафот этади.

Владимир мактабда жангари ўқувчи бўлган. Энг яқин дўстининг хотирлашича, «у исталган рақиб билан муштлашиши мумкин эди», чунки «у қўрқув нелигини билмаган».

Шунга қарамай, озғин ва бесўнақай йигитча кўча безорилари билан тўлган шаҳарда ўзини ҳимоя қила олиши керак эди ва 12 ёшида аввалига самбо билан, кейин эса дзюдо билан шуғуллана бошлайди. Путин қатъий ва интизомли эди, 18 ёшида у дзюдо бўйича қора белбоғ соҳиби бўлади, ўсмирлар ўртасидаги миллий мусобақада эса учинчи ўринни эгаллайди.

КГБ томон йўл

Одамлар КГБнинг Ленинграддаги штаб-квартираси жойлашган Литейний проспекти, 4-уйни анча наридан айланиб ўтишарди. Сталин замонида унинг тергов камералари орқали шу қадар кўп одам ГУЛАГ лагерларига жўнатилганки, Ленинградда шундай ҳазил гап юрарди: «Катта уй» - шаҳардаги энг баланд бино, чунки унинг ҳатто ертўласидан ҳам Сибир кўриниб туради.

Олдин 8 йиллик, кейин ўрта мактабни ўрта баҳолар ва ҳаминқадар хулқ билан тугатган ёш Владимир разведка ходими бўлиш иштиёқида ёнарди. Чунки тоталитар тузум ёшлари шу руҳда тарбия қилинганди.

16 ёшли Путин ҳаммада қўрқув уйғотадиган КГБ биносига тўғри кириб боради ва унга ҳайрон қараб турган офицердан бу ерга қандай ишга кириш мумкинлигини сўрайди. Унга ҳарбий хизмат ўташ ёки илмий даража олиш кераклигини айтишади. Шундан сўнг Путин юридик таълим олиш ва ишга жойлашишга аҳд қилади, унинг наздида айнан хавфсизлик идорасида партияга алоқадор бўлмай туриб ҳам кўтарилиш имконияти бор эди.

Владимир 1970-1975 йиллар оралиғида Ленинград университетининг юридик факультетида таҳсил олади. Ўқишни битиргач, лейтенант унвони билан хавфсизлик қўмитасига ишга олинади. 1977 йилдан бошлаб у КГБнинг контрразведка бўлимида фаолиятини бошлайди ва ўзининг ташаббускорлиги ва ҳаракатчанлиги туфайли тизимда аста-секин юқорига кўтарилади.

Путин 1984 йилда Москвадаги Андропов номидаги ташқи разведка академиясини тамомлайди. Ўқиш давомида у Платов фамилияси билан ҳужжат юритади. Чунки КГБ талабига кўра ҳатто бир курсда ўқийдиганлар ҳам бир-бирларига оид маълумотларга эга бўлмасликлари лозим эди ва тахаллусларни раҳбарият танлаб берарди. «Платов» ўқишда ўзини кўрсатади, гуруҳ сардори бўлади ва немис тилини чуқур ўрганади.

Путин ҳар қанча умид қилмасин, КГБдаги фаолиятида катта ўсишга эриша олмайди. У доимо ўрта даражадаги ходим бўлиб қолган, юқори лавозимга кўтарилмаган. 1985 йилда Владимирни хавфсизлик қўмитасининг Дрездендаги алоқа бўлимига ишга юборишади. 80 йилларнинг охирига келиб коммунистик режимлар бирин-кетин қулай бошлайди. Хусусан, 1989 йилнинг ноябрига келиб Берлин девори қулади. Минглаб немислар озодлик учун кўчага чиқади. Улар Путин хизмат қилаётган КГБ бўлимига ҳам ҳужум қилишади. Уларнинг мақсади СССР разведкасига оид архив ҳужжатларини қўлга киритиш эди. Путин эса қурол ишлатмасдан оломонни тарқатиб юборишга муваффақ бўлди ва ўзи йиғган махфий маълумотларни ёқиб юборади. Шундан сўнг, 1990 йилнинг январида у Германиядаги фаолиятини якунлаб, Ленинградга қайтади.

Халқаро экспертлар ушбу воқеалар фонида Путин марказий ҳокимиятнинг тўсатдан қулаши бўйича сабоқ олгани ва мухолифатчилар билан тўқнашганда ён берган советларнинг сўнгги раҳбари Михаил Горбачёвнинг хатосини ҳеч қачон такрорламаслик ва бундай ҳолатда тез ва қатъий ҳаракат қилиш бўйича кўникмаларга эга бўлганини қайд этишган.

Путиннинг президентликка келиши

Советлар иттифоқи парчалангач Путин КГБдан кетади. Дастлаб у 1990 йилда Ленинград давлат университетида ректор ёрдамчиси бўлиб иш бошлайди. Ректор Меркурев уни шаҳар мэри Анатолий Собчак билан таништиради ва ишончли ходим сифатида тавсия қилади. 1991 йилда Собчак Санкт-Петербургга мэр этиб қайта сайлангач, Владимир унга халқаро масалалар бўйича ёрдамчи бўлади. Путин кейинчалик сиёсий қарашлари шаклланишида Собчакнинг ўрни катта эканлигини таъкидлаб, уни ўзига устоз деб атаган.

1996 йилда Анатолий Собчак губернаторлик сайловларида енгилади. Ишсиз қолган Путин кейинчалик бу пайтда киракашлик қилишни ҳам ўйлагани ҳақида айтган. Аммо Владимирни янги истиқбол – Москвада катта ишлар кутиб турарди. Россия президентининг иш бошқарувчиси Павел Бородин уни ўзига ўринбосар бўлишга таклиф қилади. Путин орадан бир йил ўтиб, 1997 йилда Алексей Кудрин ўрнига президент администрацияси раҳбарининг ўринбосари этиб тайинланади. 1998 йилда эса КГБнинг вориси бўлган ФСБ (Федерал хавфсизлик хизмати) раҳбарлигига келади.

Путиннинг мансаб пиллапояларида кўтарилиши шиддат билан кечади. Президент Борис Елцин 1999 йил августида уни ҳукумат раиси этиб тайинлайди. Бу лавозимда 5 ой ҳам ишламаган Путин 1999 йилнинг сўнгги куни – 31 декабрда Елцин томонидан ворис сифатида тақдим этилади ва 2000 йилнинг илк кунидан президент вазифасини бажарувчи сифатида иш бошлайди. Шу тариқа Путиннинг ҳужжатда 22 йиллик, амалда эса 26 йиллик ҳукмронлиги бошланади.

Халқаро экспертларга кўра, Елцин ўзининг қилмишларини яшириш учун Путинни президентликка олиб келган. Путиннинг биринчи ҳаракатларидан бири Елцинни афв этиш, унга «жиноий ёки маъмурий терговлардан дахлсизлик, жумладан унинг ҳужжатлари, турар жойи ва бошқа мулкларини тинтув ва олиб қўйишдан ҳимоя қилиш» бўлган.

Путин ҳокимиятининг мустаҳкамланиши

Россиянинг янги раҳбари ҳеч қачон депутат ёки губернатор бўлмаган, сиёсий муҳитда яшаб қолиш тажрибасига эга эмасди. Аммо бир қатор омиллар Путиннинг руслар орасида шуҳрат қозониши ва ўз ҳокимиятини мустаҳкамлаб олишига ёрдам беради. Хусусан, 1999 йилда Путин чечен жангариларига қарши уруш бошлайди. Бу пайтда мамлакат беқарорлик, террор ҳужумлари, иқтисодий таназзул билан юзлашганди. Айнан чечен урушидаги муваффақият унга нисбатан «тартиб ўрнатган раҳбар» имижини шакллантирди. Масалан, 1999 йил августида Путин бош вазир лавозимида ишлаб турганида унинг бу лавозимдаги фаолиятини россияликларнинг 33 фоизи маъқуллаган, 31 фоизи маъқулламаган. Орадан бир ой ўтиб, Иккинчи Чеченистон уруши бошлангач, маъқуллаш рейтинги қарийб икки баробарга ошиб 65 фоизга етган. Маъқулламаганлар сони эса 21 фоизгача камайган.

2000 –2008 йилларда жаҳон бозорида нефт нархи кескин равишда қимматлаб кетади. Хусусан, 2000 йилларнинг бошида 1 баррел нефтнинг баҳоси жаҳон бозорларида 28 доллар бўлган бўлса, 2008 йилнинг ёзига келиб 130 доллардан ҳам ошиб кетади. Россия экспортининг катта қисмини нефт ва газ ташкил этгани сабабли бюджетга тушумлар каррасига ошади. Натижада ойликлар, пенсиялар, ижтимоий тўловлар миқдори яхшиланади. Бу эса «Путин даврида ҳаёт яхшиланди» деган тасаввурни шакллантиради. Шунингдек, ушбу даврда Кремл асосий телеканалларни тўлиқ назорат остига олди ва ахборот оқими Путинни «халқ учун ишлаётган, миллатни тиклаётган лидер» сифатида намоён қила бошлади.

Грузияга бостириб кириш

Путин 2000 йилда Россия президенти бўлганида, у Ғарб билан ўз шартлари асосида, жумладан Россиянинг собиқ советлар иттифоқи ҳудудидаги таъсири сақлаб қолиниши фонида ижобий муносабатлар ўрнатишга умид қилганди. Кўп ўтмай унинг ҳафсаласи пир бўлади, кейин эса Ғарб Россияни яккалаб қўяётгани ва камситишга уринаётгани ҳақида хулосага келиб, ғазаб отига минади. Грузия президенти Михаил Саакашвили ўз мамлакатини НАТОга аъзо қилишга қарор қилганида эса Путиннинг бутунлай жаҳли чиқади ва Грузия Россия томонидан қўллаб-қувватланаётган айирмачи Жанубий Осетия устидан назорат ўрнатишга уринаётганини баҳона қилиб, жазо амалиётини бошлайди. Беш кун ичида Россия қўшини грузин армиясини тор-мор этади ва Саакашвилини шармандали битим тузишга мажбурлайди.

Ғарбнинг жаҳли чиқади, аммо бир йил ўтиб АҚШ президенти Барак Обама Россия билан муносабатларни «қайта йўлга қўйиш»ни таклиф этади, Москва эса ҳатто 2018 йилги футбол бўйича жаҳон чемпионати мезбонлигини қўлга киритади. Ушбу ҳолат Путинни ниёҳатда илҳомлантириб юборади. У етакчилар ўзгариб турувчи Ғарб шовқин кўтариши мумкин, аммо пировардида кучли ирода қаршисида чекинади деган хулосага келади. Натижада Россияни собиқ СССРнинг ҳуқуқий меросхўри деб ҳисоблаб, яқин қўшнилар устидан сиёсий, ҳарбий ва иқтисодий назоратни тиклашга киришади.

Украина уруши

2013 йил 28 ноябрда Литва пойтахти Вилнюсда Украина ва Европа Иттифоқи ўртасида ўзаро интеграция ҳақидаги келишув имзоланиши керак эди. Украина президенти Виктор Янукович барчани ажаблантирган ҳолда ўша шартномани имзоламади. Бу эса Европа Иттифоқига визасиз киришни умид қилиб юрган украиналикларнинг сабр косасини тўлдирди. Шу тариқа «Майдан» воқеалари бошланиб кетди, Янукович Россияга қочди. Киевдаги марказий майдонни намойишчилар тўлдирди ва улар Европа Иттифоқи билан интеграция келишувини имзолаш лозимлигини талаб қила бошлади. Украина Россияга орқа ўгирди ва бу давлат тепасига Евроиттифоқи билан яқин муносабатлар ўрнатишни ваъда қилган одамлар келишди.

Россия эса Украина ўз таъсир доирасидан чиқиб кетаётганини ҳазм қила олмай, мамлакат шарқида яшовчи русларни қуроллантирди. Камига у ерга кўп сонли ҳарбийларини жўнатди. Оқибатда қуролли можаро юзага келди.

Ҳодисалар давомида Қрим Россияга қўшиб олинди. Украина ва Ғарб олами буни босқин деб ҳисоблади. Украина шарқидаги Донецк ва Луганск областларининг бир қисми Россия таъсир доирасига ўтиб, Донецк халқ республикаси ва Луганск халқ республикаси номлари билан ўзини мустақил деб эълон қилди. Икки ўртадаги кескин муносабатлар 2022 йилнинг 24 февралига келиб кенг кўламли урушга айланиб кетди. Владимир Путин томонидан «махсус ҳарбий операция» дея иддао қилинадиган ҳарбий ҳаракатлар айни пайтда ҳам давом этяпти.