Ал-Бағдодийнинг ўлими. Бу нимани ўзгартиради?

27 октябрь куни АҚШ ИШИД раҳнамоси Абу Бакр ал-Бағдодийнинг ўлими ҳақида эълон қилди. «Биринчи рақамли террорчи» Суриянинг Туркия билан чегараси яқинида яширинганди, махсус топшириқли «Дельта» отряди уни йўқ қилиш бўйича амалиёт ўтказди ва бу амалиёт муваффақиятли якунланди. Қуйида мазкур амалиёт тафсилотлари, шунингдек, бу ҳодиса ИШИДнинг келажагига қандай таъсир кўрсатиши ҳақида сўз боради.

Бағдодий учун «ов» икки йил давом этди. Унинг қаерда жойлашгани ҳақидаги маълумот унинг асосий ёрдамчиларидан бири - Исмоил ал-Итавий орқали аниқланган. 

ИШИД раҳбари пухталик билан яширинган, тарафдорлари билан сабзавотлар ташувчи автомобилда учрашиб турган. Аввал туркияликлар томонидан қўлга олиниб, кейин Ироқ махсус хизматларига топширилган Итавий Бағдодий билан учрашиб турадиган беш нафар шахс номини очиқлаган. 

Тўпланган маълумотлар МРБга тақдим қилингач, бошқарма ходимлари сунъий йўлдош ҳамда дронлар ёрдамида маҳаллий ҳудудни беш ой давомида ўрганган. Бағдодий бир қишлоқдан бошқасига кўчиб ўтганидан икки кун ўтгач уни йўқ қилиш бўйича махсус операция бошланган.

Ҳаво зарбалари ва америкалик ҳарбийларнинг қуруқликдаги амалиёти Суриянинг Туркия билан чегарасидан 5 км масофада жойлашган ҳудудда, туркиялик ҳарбийлар ўтказган амалиётдан кейин курдлар қўлидан кетиб россиялик ҳарбий полиция патруллик қилаётган ҳудуд яқинида ўтказилди.

Рейд қандай ўтди?

АҚШ армиясининг махсус тайёргарликдан ўтган ҳарбийлари бўлган 8та вертолёт Ироқдаги авиабазадан Вашингтон вақти билан соат 17:00да парвозга чиққан. Дональд Трамп вице-президент Майк Пенс, миллий хавфсизлик масалалари бўйича маслаҳатчи Роберт О'Брайен, мудофаа вазири Марк Эспер, Штаб бошлиқлари бирлашган қўмитаси раҳбари – армия генерали Марк Милли ва Бирлашган қўмитанинг махсус операциялар бўйича директори ўринбосари Маркус Эванс билан бирга кузатиб борди.

Амалиётда махсус топшириқли «Дельта» бўлинмасининг 1-тезкор гуруҳи аскарлари иштирок этишди. Трампнинг сўзларига кўра, бу ҳарбийлар аввалдан Ироқ ҳудудида жойлаштирилганди.

Авиабазадан Бариша қишлоғигача 1 соатдан ортиқ вақт давомида училган. ИШИД раҳбари «Ал-Қоида» билан алоқадор бўлган «Хуррас-ад-Дин» гуруҳи томонидан назорат қилинадиган ҳудудда яширинганди.

Америкалик ҳарбийлар Туркия томонидан назорат қилаётган ҳудуддан ва Россия томонидан назорат қилинаётган Сурия анклавидан учиб ўтган. Парвоз ҳақида Туркия ва Россия олдиндан огоҳлантирилган, аммо амалиёт қай мақсадда ўтказилаётгани очиқланмаган.

Қишлоққа яқинлашган вертолёт ердан туриб ўққа тутилган, ҳужум қилганлар жавоб зарбаси билан йўқ қилинган.

Бағдодий яширинган ҳовлидаги биноларга ва автомобилга бир неча авиазарба йўлланган. Шундан сўнг ҳарбийлар қуруқликка туширилган.

«Соат 23:30ларда биз вертолётлар овозини эшитдик. Биз палаткадан югуриб чиқдик, ҳарбийлар бизни тўхтатишди. Уларнинг барчаси хорижликлар эди, фақат биттаси араб - иорданиялик ёки саудиялик. Улар бизни тинтув қилишди ва кишан тақишди. Бу одам билан қандай муносабатдалигимизни сўрашди. Бу уйда яшайдиганларни танимаслигимизни, биз ўз жойимизда, улар ўзиникида яшашини айтдик.

У айтди: «Муаммо йўқ, хавотир олманглар. Биз сиз учунмас, унга келдик. Шу ерда қолинглар». У биз билан хушмуомала бўлди ва ўз жойимизда қолишимизни сўради. «Мен айтмагунимча шу ерда қолинглар. Кейин қишлоққа кетасизлар. Бу ерда эса портлаш бўлади ва уй ер билан битта қилинади. Шунда ҳаммаси тугайди», деди у», дейди ИШИД раҳбари яширинган уйга қўшни палаткада яшаган Маҳмуд Аҳмад ал-Жассим.

Америкалик жангчилар дарвозадан эмас, деворни бузиб ичкарига киришган.

Шундан кўнг, ичкарида бўлган Бағдодийнинг тарафдорлари ва жангчилар ўртасида отишма бўлиб ўтган. АҚШ президентининг сўзларига кўра, «кўп сонли» жангарилар ўлдирилган. Ўзини портлатишга улгурмаган икки аёл - Бағдодийнинг хотинлари ҳам ўқдан ҳалок бўлган.

CNN телеканали маълумотига кўра, камида икки жангари ва 11 бола қўлга олинган.

ИШИД раҳбари ер ости йўли орқали қочиб кетмоқчи бўлган, аммо йўлнинг охири ёпиқлигини кўргач, ўзини портлатиб юборган. Бу вақтда унинг ёнида уч нафар фарзанди ҳам бўлган.

«Жасадлар қолдиқларининг генетик экспертизаси у ўзини ўлдирганидан 15 дақиқа ўтиб бошланди», дейди телеканал манбаси.

Вашингтон вақти билан соат 21:45да Трамп твиттерида «оламшумул иш содир бўлгани» ҳақида ёзди.

Пентагон раҳбари Марк Эспернинг айтишича, америкалик ҳарбийлар рейд якунида ИШИДнинг келгуси режалари билан боғлиқ муҳим маълумотларни қўлга киритган. Икки жангчи енгил тан жароҳатлари олишган.

Трампнинг баёноти ва Россиянинг шубҳаси

АҚШ президенти ушбу амалиёт якунлари ҳақидаги баёнотида Туркия, Россия, Ироқ, Сурия ва курдларга миннатдорчилик билдирди. У Россия томони амалиёт ҳақида огоҳлантирилгани, Туркия эса разведка маълумотлари билан ушбу амалиёт бошланиши учун ёрдам кўрсатгани, амалиёт бошланганидан сўнг Америка вертолётлари учун йўлак очиб бериб, ҳеч қандай муаммо туғдирмагани ҳақида гапирди.

Кейинроқ президент Ал-Бағдодийга қарши ўтказилган ҳарбий операция видеосининг бир қисми омма эътиборига ҳавола қилиниши мумкинлигини маълум қилди. 

«Мамлакатимиз учун жуда ажойиб дам олиш куни. Биз анча аввал қўлга тушиши керак бўлган нишонимизни топдик. Разведка, ҳарбийлар ва мувофиқлаштирувчи бўлимларнинг изчил фаолияти эвазига... Биз жуда хурсандмиз. Операция видеосининг муайян қисмини олиб, уни эълон қилишимиз мумкин», — дея таъкидлаган Трамп журналистлар билан суҳбат чоғида.

Россия Мудофаа вазирлиги эса АҚШ Ал-Бағдодийни йўқ қилиш бўйича муваффақиятли амалиёт ўтказгани тўғрисида ишончли маълумотга эга эмаслигини маълум қилди.

«Гўёки бу «амалиёт»да тўғридан-тўғри иштирок этганлар сони кўплиги, ҳар бирининг баёноти бир-бирига зид бўлиши бу амалиёт ўтказилганига, айниқса муваффақиятли якунланганига шубҳа ва саволлар туғдиради», - деган Россия ҳарбий муассасаси вакили Игорь Конашенков.

Мудофаа вазирлиги расмийси Идлиб ИШИДга рақобатчи бўлган «Ал-Қоида»нинг Суриядаги бўлими томонидан бошқарилиши ва назорат қилинишига эътибор қаратди.

«Ушбу далиллар билан боғлиқ ҳолда, Суриянинг «Ал-Қоида» томонидан бошқариладиган ҳудудида ИШИД раҳбари бамайлихотир юргани - ҳеч бўлмаганда АҚШ ёки амалиётнинг бошқа иштирокчиларининг тўғридан-тўғри далилларини талаб қилади», деди у.

28 октябрь куни Россия президенти матбуот котиби Дмитрий Песков агар ИШИД раҳбари йўқ қилингани ҳақидаги маълумот тасдиқланса, буни «АҚШнинг халқаро терроризмга қарши курашга қўшган жиддий ҳиссаси» деб аташ мумкинлигини айтди.

ИШИДнинг сукути

ИШИДнинг ташвиқот каналлари ҳозирча ишлашда давом этмоқда ва ал-Бағдодийнинг ўлими ҳақидаги хабарларга муносабат билдирмади.

Би-би-си журналисти Абдураҳим Саиднинг айтишича, бу жангарилар медиасига хос бўлган амалиёт бўлиб, ўз етакчилари ҳалокатига оид хабарларга ҳеч қачон тезлик билан муносабат билдирмайди. 

Саиднинг тахмин қилишича, ИШИД ал-Бағдодийнинг ўлимини кейинчалик жанг майдонида ҳалок бўлган қаҳрамон ўлими кўринишида тақдим этади. 

Шунингдек, ИШИД бундай янгиликдан ўз сафига янги террорчиларни жалб этишда фойдаланиши мумкин. Март ойида АҚШ Сурияда ИШИД устидан узил-кесил ғалаба ҳақида эълон қилганида ташкилот ўз фаолиятини Покистон, Ҳиндистон, Марказий Африка Республикаси ва бошқа мамлакатларда янги гуруҳлари очилиши ва янги ҳужумлар амалга оширилишини маълум қилганди. Ал-Бағдодийнинг ўлими ҳақида расман эълон қилингач ҳам ташкилот ўз тарафдорларини янги террорчилик актларига чорлашини кутиш мумкин.

Бир сиёсатчи ғалабаси

Яқин Шарқ институти президенти Евгений Сатановскийнинг фикрича, ал-Бағдодийнинг йўқ қилиниши ҳақидаги хабар шахсан Трампнинг фойдасига ишлайди. У айни вақтда иккинчи марта президентликка сайланишга ҳаракат қилмоқда.

«Унинг чиқиши ёрқин ва чиройли бўлди. Баракалла, қандай ишлашни, аудиторияни ҳис қилишни билади», деган у Би-би-си мухбири билан суҳбатда.

Унинг фикрини «Ал-Бағдодийнинг йўқ қилинишини Трампнинг шахсий ютуғи» сифатида баҳолаган сиёсатчи ва арабшунос Алексей Малашенко ҳам қўллаб-қувватлаган.

«Бу сиёсатда катта воқеа эмас, аммо бу Трамп учун муҳим эди», деган у.

Албатта, бу Трамп учун 2020 йилги сайловлар арафасида асосий кузирлардан бирига айланиши мумкин. Ўз вақтида Барак Обамага ҳам «Ал-Қоида» раҳбари Усама бин Лодиннинг ўлдирилиши презиентлик сайловларида қўл келганди.

Бундан буёғига нима бўлади?

«Абу Бакр ал-Бағдодий ИШИДнинг рамзи эди», дейди Би-би-сининг хавфсизлик масалалари бўйича мухбири Фрэнк Гарднер.

ИШИД қудратининг чўққисига чиққанида бу тузилма эгаллаган ҳудудларда 8 миллиондан ортиқ киши истиқомат қиларди. Бу ҳудудларда қатъий ва шафқатсиз қонунлар, намойишкорона қатллар ўтказиш билан қўрқитиш, солиқлар ва ўлпонлар устига қурилган режим ҳукмронлик қиларди.

«Бағдодийнинг ўлими албатта ташкилотга яна бир жиддий зарба бўлди. Аммо бу ҳаммаси тугади, дегани эмас. Тез орада унинг ўрнини кимдир эгаллайди», деб ҳисоблайди Гарднер.

Становскийнинг прогнозларига кўра, ал-Бағдодийнинг ўлими Яқин Шарқ ва Суриядаги вазиятга айтарли таъсир кўрсатмайди.

«Нима учун ҳам таъсир қилсин? Масалан, «Ал-Қоида» ўз вақтида Усама бин Лодинни йўқотганди. Бунинг таъсири бўлдими? Абботтабаддан олдин ҳам (бин Лодин 2011 йилда ушбу ҳудудда ўлдирилганди), кейин ҳам яшамоқда», дейди эксперт.

Сурия ҳукуматидагилар эса ИШИД раҳбарининг ўлдирилиши ташкилотнинг ҳудудий ячейкалари фаолиятига кучли зарба бўлди, деб ҳисобламоқда. Туркияда душанба куни ИШИД тарафдори экани гумон қилинган 20 киши қўлга олинди. Афғонистон ҳукумати Бағдодийнинг ўлими «терроризмга берилган кучли зарба» деб ҳисобламоқда.

ИШИД ғояларига тарафдор бўлган гуруҳлар Афғонистонда, Ливияда, Шарқий Африкада, Жанубий-Шарқий Осиёда ва бошқа минтақаларда мавжудлигини сақлаб қолмоқда. БМТ Хавфсизлик хизмати маълумотига кўра, Сурия ва Ироқда ҳам ИШИДнинг махфий ячейкалари тузилиши ва уларнинг фаолияти давом эттирмоқда.

ИШИД Бағдодийнинг вориси номини эълон қилмади. Таҳлилчилар ҳам раҳнамонинг ўлими экстремистлар ўртасидаги ички бўлинишни кучайтиришига умид билдиришган.

АҚШ ва иттифоқчилар Бағдодийнинг ўрнини эгаллаши мумкин бўлган номзодларни ҳам йўқ қилишга киришди: Баширадаги амалиётдан бир неча соат вақт ўтиб Бағдодийнинг «ўнг қўли» ҳисобланган Абу ал-Ҳассан ал-Муҳожирий Айн ал-Байда қишлоғи ҳудудида юк машинасига берилган авиазарба оқибатида ўлдирилди.

Дастлаб, Ироқ разведкаси Бағдодийнинг икки нафар ёрдамчиси Абу Абдул Раҳмон ал-Жезуравий ва Абу Усмон ал-Фарансийдан бири ИШИДнинг янги раҳнамоси бўлиши кутилаётгани тўғрисида хабар тарқатди.

Newsweek манбаси эса янги раҳнамо ироқлик собиқ зобит Абдулла Қардош бўлиши ҳақида хабар тарқатди. Маълум қилинишича, Америка разведкасида Бағдодийнинг ўрнини эгаллаши мумкин бўлган 6 кишидан иборат рўйхат мавжуд, нашр улардан фақат бирининг номини келтирган.

Абдулла Қардош — Саддам Ҳусайн бошқаруви вақтида Ироқ ҳарбий хизматида офицер бўлган, собиқ ҳарбий. Келиб чиқиши туркман миллатига мансуб Қардош Ироқнинг Тал-Афар шаҳрида яшаган, у Ал-Бағдодий билан ўн йилдан ортиқ вақт давомида бирга юрган ва Буккадаги Америка ҳарбийларининг асирлар лагерида ҳам ИШИД етакчиси билан бирга жазо муддатини ўтаган.