Al-Bag‘dodiy endi yo‘q. Bu IShIDning butunlay barham topishini anglatadimi?

Lina Xatib, Britaniya Qirolligi xalqaro munosabatlar institutining Yaqin Sharq dasturi bo‘yicha direktori:
Al-Bag‘dodiyning o‘limi IShIDning tugashini anglatmaydi. Bu tashkilot kelajagi uning rahbaridan ko‘ra Suriyadagi vaziyat qay yo‘nalishda o‘zgarishiga bog‘liq.

Bag‘dodiy IShIDdagi muhim figura bo‘lgan, ayniqsa bu tashkilot xalifalik yoki islomiy davlatini tuzgan vaqtda. Xalifasiz xalifalik tuzib bo‘lmagani uchun IShID tarafdorlari al-Bag‘dodiyni o‘z yetakchisi sifatida tanlagan.

IShIDning Suriya va Iroqda mag‘lub bo‘lishiga qaramay guruh tarafdorlari Bag‘dodiy siymosida tashkilotning qayta uyg‘onishiga bo‘lgan umidlarni ko‘rishardi. Suriyadagi IShID jangarilarining xotinlari va bevalari saqlanayotgan Al-Xol lageridagilar o‘rtasida so‘rov o‘tkazilganida ular Bag‘dodiyning so‘nggi bayonotlari tashkilot tarafdorlarini ta'sirlantirgani ma'lum bo‘lgan.

Turkiya Suriya shimolida harbiy amaliyot boshlashidan avvalroq IShIDning hududdagi harbiy ta'siri sezilarli darajada susaygan, ammo guruhlar o‘z funksiyalarini bajarishda davom etgan. Jangarilar guruhlari mamlakat shimoli-sharqida tinch aholi vakillariga hujumlar uyushtirishga kirishgan.

Palmiradan sharqda, Xomsga yaqin hududlarda IShID jangarilari Suriya armiyasi va rossiyalik harbiylar bazalariga hujum qilishni to‘xtatishmadi. Suriya shimoli-sharqida IShIDning sobiq jangarilari boshqa jangarilar guruhlariga qo‘shilishdi.

Idlib viloyatida «Al-Qoida»ning filiali bo‘lmish «Xurras-ad-Din» guruhi o‘rnashgan, bu guruh harbiy harakatlarda faolligi va a'zolari soni ko‘p bo‘lishiga qaramasdan aholi orasida hurmat qozona olmadi.

IShID g‘oyalari ta'siridagi guruh Suriya shimoli-sharqidagi Dayr az-Zorda ham saqlanib qolgan. Ushbu hududni asosan kurdlardan tarkib topgan Suriya demokratik kuchlari ortyadlari nazorat qiladi, ammo hudud aholisi ularni qo‘llab-quvvatlamaydi. Hududdagi arablar na kurdlarni, na Suriya hukumatini va na Eron tomonidan qo‘llab-quvvatlanadigan harbiy otryadlarni tan oladi.

Mahalliy arab qabilalari yaqindagina Suriya rejimi va Eronga qarshi norozilik aksiyalari o‘tkazishgandi.

Turkiya armiyasi Suriya shimoliga kirishidan oldin Dayr az-Zorda arab qabilalari va kurdlar o‘rtasida to‘qnashuv kelib chiqishi IShID faollashuviga olib kelardi.

Bir necha oy muqaddam Suriya demokratik kuchlari nazorat-o‘tkazish punktida bir arab otib o‘ldirilgach, ikki hafta davomida mahalliy arablar tomonidan qo‘llab-quvvatlangan IShID guruhlari faollashib qolgandi.

Bunday faollik asosan yo‘llarda portlovchi qurilmalar harakatga keltirilishi bilan kechadi. Turklarning yurishidan keyin kurd harbiylari pozitsiyasi kuchsizlangach IShID jangarilari Dayr az-Zordagi bo‘shab qolgan hududni egallashi kutilgandi, ammo hozircha bu holat sezilmayapti.

Faqat qo‘lbola bombalar qo‘llash bilan cheklanishi IShIDning harbiy imkoniyatlari qay darajada susayganiga dalolatdir. Ularni shuningdek, Trampning so‘zlariga ko‘ra neft havzalarini qo‘riqlash uchun joylashtirilgan koalitsiya kuchlari ham tiyib turadi.

Boshqa vaqt bo‘lganida IShID al-Bag‘dodiyning o‘limidan foydalanib, guruh tarafdorlarini u uchun o‘ch olishga ruhlantirishi ham mumkin edi. Ammo tarafdorlar so‘nggi tomchi qoni qolguncha kurashadigan kunlar o‘tib ketgan.

IShIDning Suriyadagi yetakchisi Abu Ayman al-Iroqiy kurdlar bilan jang vaqtida oldingi chiziqqa olti qo‘riqchisi bilan o‘zi chiqishga majbur bo‘ldi va halok bo‘ldi.

Avval IShID o‘z qo‘mondonlarini oldingi chiziqlarga jo‘natishi kuzatilmasdi.

Ehtimol, IShID endi al-Bag‘dodiyning vorisini saylar, ammo tashkilot uchun Suriya shimoli-g‘arbi va shimoli-sharqidagi vaziyat qay tariqa rivojlanishi muhimroq.

Prezident Tramp al-Bag‘dodiy Idlibda o‘ldirilganini e'lon qildi, IShID yetakchisi bu yerga guruhni qayta uyg‘otish uchun kelgandi.

Suriya shimoli-g‘arbidagi Idlib viloyatida «Xurras ad-Din» guruhi «Al-Qoida»ga sadoqat izhor qilish uchun «Hayyat Tahrir ash-Shom» guruhidan ajralib chiqqandi va endi al-Bag‘dodiyga ko‘makchiga aylangandi.

Ikki guruh o‘z vaqtida Suriya rejimiga qarshi birgalikda kurashgan, «Hayyat Tahrir ash-Shom» hududda o‘z ma'muriyatini tuzishga uringan bo‘lsa-da, idlibliklar tomonidan qo‘llab-quvvatlov bo‘lmadi va bu hududda IShIDning qayta uyg‘onishiga deyarli umid yo‘q edi.

Shimoli-sharqda esa Suriya armiyasi o‘z ta'sirini kengaytirmoqda, ammo Suriya harbiylari mamlakat janubidagi Dar'a shahridagi isyonni bostirish uchun ham yo‘naltirilishi kerak, bundan tashqari Idlibga hujum qilishga tayyorgarlik ko‘rilmoqda, shu tufayli bu hududda harbiylar va harbiy texnikalar yetishmovchiligi tufayli to‘liq nazorat uchun imkoniyatlar cheklanishi mumkin.

Garchi endi Suriya bayrog‘i ostida harakatlanayotgan bo‘lsa-da, shimoli-sharqdagi hududlarda hamon kurdlar o‘z ta'sirini saqlab qolmoqda.

Faqat xalqaro koalitsiya kuchlari Dayr az-Zorni tark etsagina IShID mahalliy arablar bilan ittifoq tuzib, bu hududni egallashi mumkin. Ammo Tramp aytdiki, koalitsiya neft havzalarini qo‘riqlashni to‘xtatmaydi.

Suriya shimoli-sharqidagi vaziyat shuni ko‘rsatmoqdaki, xalqaro koalitsiya al-Bag‘dodiyning o‘limini ulkan g‘alaba sifatida ko‘rayotgan bo‘lsada, mahalliy nizolar IShID jangarilarining faollashuviga va harakat yana uyg‘onishiga olib kelishi mumkin, faqat xalqaro koalitsiya kuchlari shu yerda bo‘lib turishigina bunday uyg‘onishni tiyib turibdi.