Тинчлик умидидаги дунё: ортда қолаётган ҳафтада нималар содир бўлди?

Навбатдаги якшанбада ҳам сизга ҳафталик дайжест лойиҳасини тақдим этаётганимиздан хурсандмиз. Бундан роппа-роса 584 йил аввал муқаддас заминимизда, темурийлар саройи мулозими Ғиёсиддин Муҳаммад деган одамнинг оиласида Алишер деган йигит дунёга келади. Кейинчалик дунё уни Алишер Навоий деб танийди. Йиллар ўтгач эса бу инсон бутун бошли миллат рамзига айланади.

9 феврал арафасида бутун мамлакатдаги таълим муассасаларида (кўпинча хўжакўрсинга) навоийхонлик тадбирлари ўтказилади. Балки шу учун кўпчилик миллатдошларимиз бу инсоннинг тамаддундаги ўрнини тушуниб етмагандир. Йўқ, биз «бюрократик марафон»га қўшилиб Навоий ҳақида шаблон таърифларни, шаблон мусиқа фонида ўқиб бермоқчи эмасмиз. Шунчаки сизга бу инсон унинг замонида бошқа тилда гапириш мода бўлган бир вақтда сиз-у биз гаплашадиган тилда ҳам замонасининг казо-казо адиблариники каби катта асарлар, бутун бошли «Хамса» ёзиш мумкинлигини исботлаганини эслатмоқчимиз. Навоий буюк адиб бўлганидан ташқари давлат арбоби сифатида виждонига хиёнат қилмаган.

Бундан 5 аср аввал – устозимиз Алишер Навоий яшаган даврда ҳам бизнинг тилимизда кўп нарса қилиб бўлмайди дейдиганлар бўлган, афсуски ҳозир ҳам бундайлар оз эмас. Лекин ишонинг, бундай эмас, бизнинг тилимиз жуда чиройли. Шунчаки ундан фойдаланишни билиш керак.

Ўзи бугун тилимизнинг байрами. Аммо сиз тилимиз ҳақида фақат бирор белгиланган кунда эмас, ҳар куни қайғуринг. Фарзандингиз чет тилини ўрганса, албатта, яхши, лекин уларга энг аввало ўзбек тилини ўргатинг. Миллий ғурур, атрофдаги миллатдошларга меҳр, яшаётган юртга бўлган садоқат инсон юрагига она тили орқали киради. Бир сўз билан айтганда Навоий мукаммал эканини исботлаган тилда гапиришингиздан фахрланинг. Биз мана шу гўзал тилимизда ортда қолаётган ҳафтада нотинч дунёмизда нималар содир бўлганини ёдга оламиз.

Нетаняҳунинг АҚШга сафари

Ушбу ҳафтада Исроил бош вазири Бинямин Нетаняҳу АҚШга бориб, дўсти Доналд Трамп билан учрашди. Икки сиёсатчи шунақанги гапларни гапиришдики, бу даҳшатнинг ўзгинаси. Трампнинг айтишича, Исроил кулини кўкка совурган Ғазо аҳолиси бошқа араб давлатларга кўчирилиб, бўлгада катта қурилиш компаниялари соҳилбўйи кўнгилочар бинолар, уйлар қураркан. Бу борада ҳатто дунёдаги йирик қурилиш компаниялари билан музокара ҳам ўтказилган экан.

Трампнинг таклифига кўра қўшни давлатларга кўчирилган Ғазо аҳолиси кейинчалик бу қурилган янги шаҳарга қайтади деб ўйлаётган бўлсангиз, адашасиз. Трамп Ғазони тўлалигича АҚШ назоратига олиб, ўзи айтган қурилишларни амалга оширмоқчи.

Трампнинг бу таклифи бутун дунёда танқидга учради. Саудия Арабистони ғазоликларни кўчириш таклифига қарши чиқди. Валиаҳд шаҳзода Муҳаммад ибн Салмон Ар Риёзнинг Фаластин давлатини тузиш бўйича позицияси қатъий эканини маълум қилди. Нетаняҳу эса бунга мазхараомуз жавоб берди. «Саудия Фаластин давлатини тузмоқчи бўлса, ўз ерларида тузаверсин, уларнинг ери катта», деди Исроил бош вазири.

Вашингтонга ташрифи давомида Нетаняҳу америкалик дўстига иккита пейжер совға қилди. Улардан бири оддий, бири олтин билан безатилган. Биз бу ҳақда видео ҳам тайёрладик, уни YouTube каналимиздан топишингиз мумкин. Нетаняҳу шу орқали Ливандаги «Ҳизбуллоҳ» ҳаракатига қарши ўтказган пейжер операциясига ишора қилган. АҚШ махсус хизмати пейжерни обдон текшириб кўраётган бўлса керак. Тўғри, Трамп Исроилнинг дўсти, лекин айтиб бўладими, бу Моссад деганларидан ҳар нарсани кутса бўлади.

Москвада криминал авторитет ўлдирилди

Ҳафта бошида Москвада донбасслик машҳур криминал авторитет, уч йилдан буён Россия томонда туриб Украинага қарши урушаётган Армен Саркисян портлатиб ўлдирилди. Унинг ёнида 2014 йилги давлат тўнтаришидан кейин Россияга қочган Украина собиқ президенти Виктор Януковичинг собиқ қўриқчиси ва Россия томонига ўтиб кетган қримлик собиқ ҳарбий ҳам бўлган.

Суиқасдда икки версия кўриб чиқилмоқда. Биринчи версияга кўра, ижрочи табиийки, Украина махсус кучлари. Чунки Саркисян «Арбат» деган бутун бошли баталён тузиб, Украинага қарши урушган. Бошқа версияга кўра, Саркисянни бизнес бўйича рақобатчилари ўлдирган. Биз бу суиқасд ҳақида алоҳида видео тайёрлаганмиз. Уни томоша қилиб, вазият ҳақида тўлиқроқ маълумотга эга бўлишингиз мумкин.

АҚШ ва Исроил БМТга «саботаж қилди»

Ушбу ҳафтада АҚШ ва Исроил БМТнинг инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашидан чиқиб кетди. Аввалига Трамп АҚШ бу кенгашдан чиқишини эълон қилди, унинг орқасидан Исроил ҳам шундай қарор қабул қилди. Исроил ташқи ишлар вазири Гидеон Саарнинг айтишича, бу кенгаш антисемитизмни қўллаган ва инсон ҳуқуқларини ҳимоя қилмаган. Табиийки, бу баёнот кенгаш Исроилнинг Ғазодаги агрессиясини доимий қоралагани билан боғлиқ.

АҚШ инсон ҳуқуқлари бўйича кенгашдан ташқари БМТнинг Фаластинга ёрдам бўйича агентлигидан ҳам чиқди ва уни молиялаштиришни ҳам тўхтатди.

Трамп Украинага ёрдамни тиклади ва эвазига...

Эсингизда бўлса, ўтган ҳафтада АҚШ Украинага ҳарбий ёрдамни тўхтатгани ҳақида хабар бергандик. Бу қарор Трамп бутун дунё давлатларига ёрдамни 90 кунга музлатгани фонида содир бўлганди. Ушбу ҳафтада АҚШ Украинага қурол юборишни тиклади. Бироқ бу Трамп томонидан тақдим этилган янги пакет эмас, бунақаси бўлмаса ҳам керак. Шунчаки янги маъмурият Байден даврида ажратилган ҳарбий ёрдам юборилишини тиклаган.

Трамп бу ёрдамлар ўрнига Украинадан нодир металлар ва бошқа маҳсулотлар олмоқчи эканини айтди. Бизнесмен-президентнинг фикрича, Украинага ҳарбий ёрдам беғараз бўлмаслиги керак ва Киев бунинг учун Вашингтонга нимадир бериши лозим. Америка нашрларига кўра ҳарбий ёрдам эвазига нодир металларни бериш таклифи Зеленскийдан чиққан ва Трампга маъқул бўлган. Шунингдек, Украина Америкага қурол-яроғ эвазига Қўшма Штатларнинг Европадаги баъзи ҳарбий контингенти ўрнига ўз қўшинларини жойлаштиришни ҳам таклиф қилган.

Хитой АҚШга қарши божлар эълон қилди

Ҳафта бошида АҚШ янги президенти Доналд Трамп Хитой моллари импорти учун жорий қилган 10 фоизлик бож кучга кирди. Пекин эса бунга жавобан АҚШдан келаётган товарларга жавоб божлари эълон қилди. Хусусан, энди Америка корхоналари Хитойга суюлтирилган газни 15 фоиз, нефт, қишлоқ хўжалиги техникалари ва кучли двигателли автомобилларни 10 фоиз қўшимча бож билан олиб киради. Бу тартиб 10 февралдан кучга киради.

Путин ва Зеленский учрашишга тайёр

Россия президенти Владимир Путин Украина етакчиси Володимир Зеленский билан ҳеч қанақасига гаплашмайман, у нолегитим, деб турганди. Лекин Америка президент маъмурияти вакиллари Кремл вакиллари билан мулоқот қилганидан кейин Путиннинг матбуот котиби Дмитрий Песков Россия президенти Зеленский билан учрашувга тайёр эканини айтди. Бироқ унинг сўзларига кўра, Киев аввало бу учрашувга тайёрлигини билдириши, Путин билан музокара ўтказишни тақиқловчи чекловини бекор қилиши керак.

Аввалроқ Украина президенти Зеленский ҳам Путин билан учрашишга тайёр экани, бу сулҳ учун ягона чора эканини айтганди. Зеленскийга кўра Путин билан гаплашишининг ўзи муроса ҳисобланади. Афтидан, Трампнинг вакиллари урушни тугатиш бўйича ёмон ишламаяпти. Путин ва Зеленский ўзаро учрашувга рози бўлганининг ўзи катта гап ахир.

Курскка ҳужум кучайди

Киев ва Москва ўртасида музокаралар тобора реал кўринаётган бир вақтда Украина русларнинг Курск областига босқинни кучайтирди. Биласиз, ўтган йил 6 август куни Украина Курскка бостириб кирган ва 1,2 минг километр квадратдан каттароқ ҳудудни босиб олганди. Кейинчалик руслар бу ерларнинг ярмидан кўпроғини қайтариб олди, лекин Украина музокараларда фойдаланиш учун Курскка катта куч ташлаб, ҳудудни ушлаб турибди.

Украина Курск йўналишида яна бир неча км одимлагани айтилмоқда. Зеленскийга кўра, украинлар Курскда янги операция бошлашдан аввал у ердаги бошқарув пунктини йўқ қилган. Оқибатда 20 нафар офицер, хусусан, шимолий кореялик ҳарбий ҳалок бўлган. Украина президенти анчадан буён фронтда кўриниш бермаётган КХДР ҳарбийлари охирги кунлардаги Курск жангида яна пайдо бўлгани ҳақида гапирди.

Россия Торецкни эгаллади

Теннисчасига айтганда, Украина Курскда янги ҳудудларни эгаллаб «брейк қилган» бир вақтда Россия ҳам «брейк билан жавоб бериб», Донецк областидаги Торецк шаҳрини эгаллаб олди. Россия мудофаа вазирлиги бу ҳақда 7 феврал куни эълон қилди. Киев шаҳар бой берилганини тасдиқламаган. Украинлар шаҳар маркази қўлдан кетгани, лекин чекка ҳудудларда жанглар давом этаётганини маълум қилган. Аммо марказ бой берилиши шаҳар қулашига олиб келишини ҳамма билади. Бундай вақтда «камбэк қилиш» имконсиз.

Охирги вақтларда Россия Донецк областига ҳужумни кучайтирди. «Шторм Z» отрядларига қўшимча 30 минг одам жалб қилингани айтилмоқда. Афтидан, Россия учун Курскни қайтариб олишдан кўра янги Украина қишлоқларини эгаллаб олиш муҳимроқ кўринади. Балки Москва Курск музокаралар давомида аниқ қайтарилишига ишонаётгандир.

МРБда тозалаш

Доналд Трамп дунёдаги энг қудратли разведка ташкилоти – АҚШ Марказий разведка бошқармасида катта тозалаш бошламоқчи. Wall Street Jorunal нашрининг ёзишича, идоранинг барча ходимларига ўз хоҳишига кўра ишдан бўшаш таклиф этилган. Бунга рози бўлган ходимларга 8 ойлик маошлари тўлаб берилади ва уларга берилган барча имтиёзлар сақлаб қолинади.

Шунга ўхшаш таклиф қолган федерал идора ходимларига ҳам берилган. Ҳозиргача 20 мингдан ортиқ давлат хизматчиси бу таклифга рози бўлган. Касаба уюшмалари эса буни ишчиларга босим ўтказиш деб ҳисоблаб, Трамп маъмурияти устидан даъво аризалари киритган.

Олимлар «ақлли асфалт» яратди

Британияда бир гуруҳ олимпар чилилик ҳамкасблари билан биргаликда қайта тикланадиган асфалт ишлаб чиқарди. Бу учун оддий асфалтга ўсимликлар тикланишида иштирок этадиган баъзи моддалар қўшилган. Тажриба давомида ушбу асфалт ёриб кўрилган. Бир соат ўтгач кичик ёриқлар ўзи қайта тикланган. Катта ёриқлар айнан кичик ёриқларга сув киришидан ҳосил бўлиши ҳисобга олинса, бу жуда зўр кашфиёт бўлиши мумкин. Тажриба муваффақиятли чиқишига айнан ўсимликлар хусусиятидан келиб чиқиб қўшилган моддалар ёрдам берган.

Буюк Британия ҳар йили йўллардаги ёриқларни ямашга 143 миллион фунтдан кўпроқ маблағ ажратаркан. Бу тажриба амалга киритилса, харажатлар яхшигина тежалади.

Олимлар янги асфалтни яратишда ўсимликлар ёриқлари қандай тикланишини ўрганишган. Бу жараённи таҳлил қилишда уларга сунъий интеллект ёрдам берган.

Янги асфалт экологик тоза экани ҳам қайд этилган. Оддий асфалт ишлаб чиқариш учун кўп миқдорда заҳарли газлар ҳавога чиқади, Британия эса 2050 йилга бориб углерод чиқиндиси даражасини нолга етказишни мақсад қилган. Шу учун бу кашфиёт ҳукумат томонидан қўллаб-қувватланиши мумкин.

Қушлар учун қўриқхона

Англиядаги қироллик қушларни ҳимоя қилиш жамияти Камбрия графлигида қушлар учун 50 км квадрат майдонда қўриқхона яратиш режасини эълон қилди. Англия шимолидаги бу графлик шундоғам гўзал табиати билан ажралиб туради. Табиат ҳимоячилари ҳудуддаги ботқоқликлар, ўрмонлар йўқолиб бораётгани учун у ерларда яшовчи ёввойи қушларга янги манзил керак деб ҳисоблаган. Шу мақсадда Гелтсдейлдаги қўриқхонани янада катталаштириш режаси тақдим этилган. У ер қушлар учун жаннат бўлади, демоқда ташкилотчилар.

Бизда ҳозирча шулар. Бу сизларга етказмоқчи бўлган хабарларимизнинг сўнггиси эди. Ҳафталик дайжест кўрсатуви билан кейинги якшанбада кўришгунча.

Ўткир Жалолхонов тайёрлади.
Тасвирчи ва монтаж устаси – Фахриддин Ҳотамов.