Трампнинг Зеленский билан учрашувидан нима кутиш мумкин?

Бугун, 18 август куни, АҚШ президенти Доналд Трамп Оқ уйда Украина президенти Володимир Зеленскийни қабул қилади. 15 август куни Трамп Аляскада Россия президенти Владимир Путин билан учрашганди, ҳафта охирида эса у Зеленский ва Путин учрашувини ташкиллаштиришга умид қилмоқда. Унинг Путин билан музокаралари мазмуни расман эълон қилинмаган, аммо бу борада кўплаб миш-мишлар ва тахминлар тарқалган. The Economist, Financial Times ва Bloomberg Зленскийнинг Путин билан навбатдаги мулоқотидан нима кутиш мумкинлигини билиш учун Вашингтон ва Киевдаги манбалари ҳамда экспертларга мурожаат қилди. Қуйида уларнинг жавобларининг умумий мазмуни келтирилади.

Россия ва АҚШ президентларининг Аляскадаги учрашувига Украина расмийларининг биринчи реакцияси енгил тин олиш бўлди, деб ёзади The Economist. Доналд Трамп Украинадан сўзсиз таслим бўлишни талаб қилмади ва музокаралардан чиқмади – яъни Киев учун ҳалокат ҳали содир бўлмади.

Аммо Трамп ва Путин ўртасидаги музокараларнинг янги тафсилотлари маълум бўлиши билан Киевда хавотир кучайиб бормоқда. Украина президенти Володимир Зеленскийнинг Оқ уйда Трамп билан учрашуви арафасида чиққан хабарлар унга қабул қилиб бўлмайдиган талаблар қўйилишини кўрсатмоқда.

Зеленскийнинг дилеммаси оддий, дейилади Bloomberg материалида: ёки оғир ён беришлар, шу жумладан ҳудудларни топшириш эвазига тезкор келишув; ёки Трампнинг ғазабига йўлиқиш, бу қурол-яроғ етказиб беришни тўхтатиш ва Украинани заифлаштирадиган бошқа кўп нарсалар бўлиши мумкин. Зеленский Америка президенти билан янги баҳслашувдан қочиши, унинг воситачиликка бўлган қизиқишини сақлаб қолиши, Путин иштирокидаги уч томонлама учрашув ҳақида келишиб олиши ва иложи бўлса, уни вазиятга Путин томонидан сингдирилган позициядан қарамасликка мажбур қилиши керак бўлади.

Путин Трампни чинакамига ишонтирганга ўхшайди ва бу Вашингтонда ҳам хавотир уйғотмоқда, деб давом этади Bloomberg. Улар айнан нима ҳақида келишиб олгани ҳали ҳам аниқ эмас, аммо Трамп нейтрал воситачи эмас, балки Россия тарафдори эканлиги озми-кўпми аниқ. У Россия бутун Украинани босиб олишга қодир деб ҳисоблайди, ҳолбуки фронтдаги вазият унгача жуда узоқ эканини кўрсатмоқда.

Трамп 2025 йил январида АҚШ президенти лавозимига киришганидан сўнг урушни тезда тугатишга ваъда берганди, аммо айнан Россия тўхташни истамаяпти. Вазиятни юмшатиш ўрнига Москва ҳужумларни кучайтирди, июн ва июл ойлари эса кенг кўламли уруш тарихидаги энг қонли ойлар бўлди.

Украина ҳукумати расмий равишда музокаралар – олдинга ташланган қадам эканини таъкидлашда давом этмоқда, деб ёзади The Economist. Улар НАТО низомининг бешинчи моддаси намунаси бўйича Украина хавфсизлигини кафолатлаш механизми муҳокамасига алоҳида эътибор қаратмоқда – бу ғоя Путин билан учрашувдан кейин Трамп томонидан маъқулланган.

Аммо норасмий равишда Киевда кўпчилик Трамп урушни Россия шартларида тугатишга тайёрлигидан хавотирда. У Путинга эргашиб, ўт очишни тўхтатишни муҳокама қилишдан бош тортди ва дарҳол «кенг қамровли тинчлик» тузиш кераклигини таъкидлади. Путиннинг тилидаги «кенг қамровли тинчлик» ибораси эса аслида Россиянинг Украина устидан ҳукмронлигини англатади. Трамп эса бунга ҳатто оғзаки бўлса ҳам эътироз билдирмади. Қолаверса, у энди Россия сулҳга рози бўлмаса, унга қарши қаттиқ санкциялар қўллаш ҳақида гапирмай қўйди.

Путин эса Трамп томонидан ҳеч қандай қаршиликка учрамасдан, позициясини янада мустаҳкамламоқда ва арзимас ён беришлардан ҳам бош тортмоқда (у бунгача шундай ён беришларга рози эди). Аляскада гап фронт чизиғидаги можарони музлатиш ҳақида эмас, балки Украинанинг Донецк ва Луҳанск областларидаги позицияларини топшириш ҳақида борди.

Украина разведкасидаги манба The Economist билан суҳбатда америкаликлар Киевдан ён беришни талаб қилиб, ўзларини «ақл бовар қилмайдиган даражада тажовузкор» тутаётганини айтиб ўтган. Манба нима учун АҚШ Россия манфаатларини бунчалик қатъий илгари сураётганини тушунмаяпти.

Украина жамияти урушдан чарчаган ва кўпчилик урушни тўхтатиш ва келажакда хавфсизлик кафолатлари учун босиб олинган ҳудудларни амалда йўқотишга рози бўлишга тайёр, дея қўшимча қилади The Economist. Аммо кўпчилик янги ён беришларга қарши: украинларнинг 20 фоиздан камроғи Трамп айтаётган «ҳудудлар алмашинуви»га рози бўлади, деб ёзади нашр Киев халқаро социология институти ижрочи директори Антон Грушецкийга таяниб.

Бундан ташқари, Вашингтондаги музокаралар Украинанинг ички сиёсати учун ҳам муҳимдир, дея таъкидлайди Bloomberg. Июл ойида Зеленскийнинг коррупцияга қарши органларни заифлаштиришга уринишига қарши оммавий норозиликлар бўлиб ўтди. У чекинишга ва уларнинг мустақиллигини тиклашга мажбур бўлди. У ҳозир дипломатик муваффақиятсизликка йўл қўя олмайди.

Зеленский билан бир вақтда Вашингтонга Германия канцлери Фридрих Мерц, Британия бош вазири Кир Стармер, Франция президенти Эммануэл Макрон, Италия бош вазири Жорж Мелони, Финландия президенти Александр Стубб, Еврокомиссия раҳбари Урсула фон дер Ляйен, НАТО бош котиби Марк Рютте ҳам йўл олган. Уларнинг муҳим мақсадларидан бири Зеленскийни «қўллаб-қувватлаш гуруҳи» бўлишдир, айниқса Трамп билан келишмовчилик ёки февралдаги каби тортишув юз берганда. Зеленский учун нафақат натижа, балки Трамп билан музокаралар оҳанги ҳам муҳим.

Financial Times суҳбатлашган Украина расмийларига кўра, Зеленский ҳозирги фронт чизиғи бўйлаб «мақбул муроса»га тайёр. Аммо у қўшинларни ҳозирги позицияларидан олиб чиқиб кетиш ва Украина ҳудудларини топшириш ниятида эмас.

Киев ва Вашингтонда кўпчилик пессимистик кайфиятда. Трамп илгари сураётган битим мустаҳкам тинчликни таъминлаши даргумон, ундан воз кечиш эса Америка президентининг ғазабини қўзғатади. FT билан суҳбатда бўлган экспертларнинг сўзларига кўра, Зеленскийнинг деярли ягона имконияти – Трампга вазиятни соддалаштирилган тарзда кўришнинг муқобилини тақдим этишдир, у ҳозирда «Россия қудратли, Украина эса заиф» деб ҳисоблайди.