Президент Трамп аслида нечта урушни тўхтатган?

Душанба куни Оқ уйда Европа етакчилар билан ўтказилган учрашув вақтида ундан оташкесимга эришишни сўрашганида, у шундай жавоб қайтарди: «Мен олтита урушга чек қўйдим... бу келишувларнинг барчасини „оташкесим“ сўзини тилга олмасдан ҳам амалга оширдим».

Кейинги куни эса Трамп ўзи якунлашга муваффақ бўлган урушлар сони еттита эканини айтди.

Оқ уй маъмуриятидагилар унга тинчлик учун Нобел мукофотини бериш вақти аллақачон келганини билдириб, гўёки у якунлаган «урушлар»ни санаб ўтди.

Уларнинг баъзилари узоқ йиллик кескин муносабатлар натижасида юзага келган бўлса-да, фақат бир неча кун давом этган, тузилган келишувларнинг айримларига қанча вақт амал қилиниши эса номаълум.

Трамп, шунингдек, ўзининг Truth Social ижтимоий платформасидаги постларида «оташкесим» сўзини бир неча бор ишлатган.

BBC Verify юқорида айтиб ўтилган можароларни синчковлик билан ўрганиб чиқди ва уларни тўхтатишда АҚШнинг амалдаги президентининг ҳиссаси қанчалик эканини аниқлашга ҳаракат қилди.

Исроил ва Эрон

12 кунлик ҳарбий ҳаракатлар 13 июн куни, Исроил Эрондаги нишонлар бўйлаб зарба йўллаганида бошланганди.

Трамп бош вазир Бинямин Нетаняҳу кампания бошланаётгани ҳақида олдиндан хабардор қилганини айтган.

АҚШ ҳам Эрондаги ядровий объектлар бўйлаб зарбалар йўллади. Кўпчилик бу қарор ҳарбий ҳаракатларни тўхтатилишини яқинлаштиришга ёрдам берди деб ҳисоблайди.

23 июн куни Трамп Truth Social ижтимоий тармоғида шундай ёзди: «Расман Эрон оташкесимни бошлади, 12 соат ўтиб Исроил ҳам оташкесимга амал қила бошлайди ва 24 соат ўтиб бутун дунё 12 кунлик уруш расман якунланганини олқишлайди».

Ҳарбий ҳаракатлар тугагач, Эрон олий раҳбари оятуллоҳ Али Хоминаий ўз мамлакати «ҳал қилувчи ғалаба»га эришганини айтди, ўт очишни тўхтатиш ҳақида эса гапирмади.

Ўшандан бери Исроил янги таҳдидларга жавобан Эронга янги зарба бериши мумкинлигини билдириб келмоқда.

«Доимий тинчлик ёки келгусида Эрон ядро дастурини қандай назорат қилиш бўйича келишувлар йўқ. Шу тариқа, факт бўйича бизда уруш тугашидан кўра, ўт очишни тўхтатиш бор, лекин мен Трампнинг хизматини эътироф қилган бўлардим, чунки Исроилнинг Эронни АҚШ ёрдамида заифлаштириши стратегик аҳамиятга эга», – дейди Brookings Institution таҳлил маркази катта илмий ходими Майкл О'Ҳэнлон.

Покистон ва Ҳиндистон

Ушбу икки ядровий давлат муносабатларидаги кескинлик ўнлаб йиллардан бери мавжуд, аммо май ойида Кашмирнинг Ҳиндистон назоратидаги қисмида амалга оширилган терактдан кейин ҳарбий ҳаракатлар қайта бошланди.

Тўрт кунлик ўзаро зарбалар алмашинувидан сўнг Трамп Ҳиндистон ва Покистон «ТЎЛИҚ ВА ЗУДЛИК БИЛАН ЎТ ОЧИШНИ ТЎХТАТИШ»га рози бўлгани ҳақида ёзди.

Унинг сўзларига кўра, бу «АҚШ воситачилигидаги тун бўйи давом этган музокаралар» натижаси бўлган.

Покистон Трампга миннатдорчилик билдирди ва кейинчалик уни «қатъий дипломатик аралашуви» учун тинчлик бўйича Нобел мукофотига тавсия қилди.

Ҳиндистон эса АҚШнинг таъсирини анча вазминлик билан баҳолади. «Ҳарбий ҳаракатларни тўхтатиш бўйича музокаралар бевосита Ҳиндистон ва Покистон ўртасида икки давлат қуролли кучлари ўртасида ўрнатилган мавжуд каналлар орқали олиб борилди», – деди Ҳиндистон ташқи ишлар вазири Викрам Мисри.

Руанда ва Конго Демократик Республикаси

Бу икки давлат ўртасидаги узоқ йиллик душманлик муносабатлари йил бошида M23 исёнчи гуруҳи КДР шарқидаги фойдали қазилмаларга бой ҳудудларни эгаллаб олганидан кейин қуролли қарама-қаршиликка айланди.

Июн ойида икки давлат делегациялари Вашингтонда кўп йиллик можарони тўхтатишга қаратилган тинчлик шартномасини имзолади. Трамп келишув ушбу давлатларнинг АҚШ билан савдо ҳажмини оширишига ёрдам беришини айтиб ўтди.

Келишув матнида 2024 йил август ойида Руанда ва КДР томонидан келишилган «ўт очишни тўхтатиш режимига риоя қилиш» ҳақида чақириқ мавжуд.

Лекин шартномадан кейин ҳам иккала томон бир-бирини сулҳни бузишда айблади, M23 исёнчилари (Буюк Британия ва АҚШ уларни Руанда билан боғлайди) эса тинчлик музокараларидан чиқиб кетиш билан таҳдид қилишди.

«Конго ва Руанда ўртасидаги жанглар давом этмоқда, шунинг учун сулҳ кучга кирмади», – дейди Оксфорд университетида дарс берган тарих профессори Маргарет Макмиллан.

Таиланд ва Камбоджа

26 июл куни Трамп Truth Social’да шундай деб ёзди: «Мен ҳозир Таиланд бош вазири вазифасини бажарувчига қўнғироқ қилиб, ўт очишни тўхтатиш ва ҳозир авж олаётган урушни тўхтатишни сўрайман».

Икки кун ўтиб, чегарадаги бир неча кунлик жанглардан сўнг, иккала давлат ҳам «зудлик билан ва сўзсиз ўт очишни тўхтатиш»га рози бўлди.

Тинчлик музокаралари Малайзияда бўлиб ўтди, бироқ президент Трамп Таиланд ва Камбоджа билан бошқа музокараларни тўхтатиш билан таҳдид қилди - агар бу икки давлат жанговар ҳаракатларни тўхтатмаса, Америка божларини пасайтиради.

Таиланд ҳам, Камбоджа ҳам асосан АҚШга экспортга боғлиқ.

7 август куни улар ўртасида умумий чегарадаги кескинликни камайтиришга қаратилган келишувга эришилди.

Тинчлик музокаралари Малайзияда бўлиб ўтди, президент Трамп эса агар ҳарбий ҳаракатларни тўхтатмайдиган бўлишса, Таиланд ва Камбоджа билан Америка божларини камайтириш ҳақидаги бошқа музокараларни тўхтатиш билан таҳдид қилди.

Таиланд ҳам, Камбоджа ҳам асосан АҚШга экспортга боғлиқ давлатлар саналади.

7 август куни улар ўртасида умумий чегарадаги кескинликни камайтиришга қаратилган келишувга эришилди.

Арманистон ва Озарбойжон

Икки давлат раҳбарлари Трамп Оқ уйда 8 август куни эълон қилинган тинчлик келишувига эришиш борасидаги саъй-ҳаракатлари учун Тинчлик бўйича Нобел мукофотини олиши кераклигини айтишди: Илҳом Алиев ва Никол Пашинян Вашингтонда АҚШ президенти Доналд Трамп иштирокида мамлакатлар ўртасидаги тинчлик муносабатлари тўғрисидаги декларацияни имзолаганди.

«Менимча, у юқори баҳога лойиқ – Овал кабинетдаги имзолаш маросими томонларни тинчликка ундади», – дейди О'Ҳэнлон.

Март ойида икки давлат ҳукуматлари Қорабоғ мақоми билан боғлиқ қарийб 40 йиллик можарога барҳам беришга тайёрлигини маълум қилганди.

Сўнгги жиддий ҳарбий ҳаракатлар 2023 йил сентябр ойида, Озарбойжон этник арманлар яшайдиган анклавни эгаллаб олганида содир рўй берганди.

Миср ва Эфиопия

У ерда аслида Трамп тўхтатиши керак бўлган «уруш»нинг ўзи бўлмаган, аммо Нил тўғони туфайли мамлакатлар ўртасида узоқ вақтдан бери кескин муносабатлар сақланиб келмоқда.

Бу йил ёзда Эфиопияда «Буюк Эфиопия уйғониш тўғони» қурилиши якунланди ва Миср бу Нилдан оладиган сув ҳажмига таъсир қилиши мумкинлигини билдирди.

29 июн куни 12 йиллик келишмовчиликлардан сўнг Миср ташқи ишлар вазири Эфиопия билан музокаралар боши берк кўчага кириб қолганини айтди.

Трамп бу борада шундай деди: «Мисрнинг ўрнида мен ҳам Нилдан сув олишни хоҳлаган бўлардим». У АҚШ бу масалани жуда тез ҳал қилишига ваъда берди.

Миср Трампнинг сўзларини олқишлади, аммо Эфиопия расмийлари бу баёнот фақат кескинликни кучайтиришини айтди.

Миср ва Эфиопия ўртасидаги келишмовчиликларни ҳал қилиш бўйича расмий келишувга эришилмаган.

Сербия ва Косово

27 июн куни Трамп ушбу давлатлар ўртасида ҳарбий ҳаракатлар бошланишининг олдини олганини айтиб, шундай деди: «Сербия ва Косово можарога киришмоқчи эди, бу катта урушга айланиб кетиши мумкин эди. Мен „Можарога киришсангиз, Қўшма Штатлар билан савдо бўлмайди“ дедим. Улар: „Эҳтимол, биз бунгача бормасмиз“ дейишди».

Икки давлат узоқ вақтдан бери можароли ҳолатда (1990-йиллардаги Болқон урушларидан мерос) ва сўнгги йилларда муносабатларда кескинлик кучайди.

«Сербия ва Косово урушмаган ва бир-бирини ўққа тутмаган, шунинг учун бу тўхтатилиши керак бўлган уруш эмас», – дейди профессор Макмиллан.

Оқ уй оммага Трампнинг биринчи муддатдаги дипломатик саъй-ҳаракатларини кўрсатди: 2020 йилда Овал кабинетда АҚШ президенти ҳузурида бу икки давлат ўртасидаги иқтисодий муносабатларни нормаллаштириш бўйича келишувлар имзоланган, аммо ўша пайтда ҳам улар уруш ҳолатида эмас эди.