Мамданининг ғалабаси – Трампга жиддий сигнал

АҚШдаги муниципал сайловлар айниқса Ню Йоркда тарихий натижа билан тугади. Американинг энг катта шаҳри аҳолиси мусулмон ва сўл демократ Мамданига овоз берди – бу эса айни шу шаҳарда туғилиб ўсган президент Трамп учун икки баробар оғриқли натижа. Республикачилар ўз сиёсатини қайта кўриб чиқмаса, келаси йилги сайловда Сенатдаги устунлигини йўқотади.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

АҚШ – дунёдаги энг катта иқтисодиёт ва ҳарбий қудрат, унинг ташқи сиёсати дунёдаги тинчлик еки беқарорликка жиддий таъсир қилади. АҚШнинг ички муниципал сайловлари эса, бу давлатдаги олий ҳокимиятнинг тақдири борасидаги энг муҳим сигналларни билдиради.

2026 йил ноябрида АҚШ Сенати учун оралиқ сайловлар бўлиши керак. АҚШ Сенати жами 100 сенатордан иборат, ва ҳар икки йилда Сенатнинг учдан бири янгиланиб туради. Ўтган 2024 йилда Доналд Трамп ҳокимиятга қайтгандан буён, бир йил ўтиб, мана муниципал сайловлар орқали америкаликларнинг ушбу маъмуриятга муносабатини билиш имконияти пайдо бўлди. Хўш, америкаликлар бу сайловда Трампга ва унинг партиясига қандай муносабат билдиришди?

Бир сўз билан айтганда, бу сайловлар Трамп ва унинг республикачилар партияси учун жиддий ютқазиш бўлди. Сайлов натижаларини маҳаллий ОАВ “мовий тўлқин” дея таърифлади. Губернаторлик сайлови ўтказилган иккита штатдан бири Виржинияда ҳокимият республикачилардан демократларга ўтди, Ню Жерсида эса демократлар номзоди катта фарқ билан ғалаба қозонди.

Энг катта сенсация – бу Ню Йоркда бўлди. Ню Йорк дунёдаги энг бой ва қудратли давлатнинг энг катта ва бой шаҳри. Ню Йорк тарихида биринчи марта мусулмон одам мэр бўлди, бу Зоҳран Мамдани. У бор-йўғи 34 ёшда, бу билан у кейинги 100 йил ичидаги шаҳарнинг энг ёш ҳокими бўлмоқда. Қолаверса, Мамдани нафақат демократик партия вакили, балки у ўзини “демократ-социалист” деб таништиради. Уни рақиблари “коммунист” деб ёмонотлиқ қилишга уринишди, бироқ бу ишламади. Ню Йоркликлар аксарияти Мамданига овоз беришди ва у шаҳарнинг собиқ ҳокими Эндрю Куомо ва республикачи номзод Кёртис Слива устидан ишончли ғалаба қозонди.

Трамп Мамданини обрўсизлантириш мақсадида уни “коммунист” деб атайди, лекин Мамданининг ўзи “мен демократ-социалистман” дейди. Бу икки тушунчанинг фарқи нима? “Демократ-социалист” – бу демократия тарафдори бўлган, ушбу партия аъзоси бўлган, шу билан бирга, эркинлик ва плюрализмни инкор қилмасдан ижтимоий тенгликни таъминлашга интиладиган қарашдир. Бироқ ижтимоий тенгликни куч билан, репрессиялар ва зўравонликлар билан, томонларни қаттиқ конфронтацияга чақириш билан амалга оширилса, бунда “коммунистларча” еки “болшевикларча” тенглик усули дейиш мумкин бўлади – АҚШ шароитида бу курснинг истиқболи мавжуд эмас.

Қолаверса, Мамданини ёмонотлиқ қилиш мақсадида, унга “антисемит”, “аксил-яҳудий” тамғасини уришга ҳаракат қилишди. Бироқ, ўхшамади. Маълум бўлишича, унинг мухолифлари Мамданининг кейинги ўн йилликдаги барча чиқишларини, постларини, интервюларини ўрганиб чиқишган, бироқ антисемитизмга тортадиган далиллар топа олишмаган. Ню Йоркда АҚШдаги энг катта яҳудий жамоаси яшайди. Америкалик яҳудийлар, ҳамма жойдаги каби, турлича: ўнг – миллатчи ёки кучли диний қарашдагиси ҳам бор, сўл – ҳамма халқлар ва миллатлар тенглиги қарашидагиси ҳам бор. Қизиғи шуки, Ню Йорк яҳудийларининг тахминан 30-40 фоизга яқини, бошқа манбааларда 32 фоизи Мамданига овоз берибди. Демократик партиянинг йирик намоёндаларидан бири, асли миллати яҳудий бўлган Берни Сандерс эса Мамданини кучли қўллаб-қувватлаб турди.

Мамданининг “агар Исроил бош вазири Нетаняҳу Ню Йоркка келса, уни қамоққа олишга буйруқ бераман” деганини антисемитизм деб талқин қилишга уринишди, бироқ бу барча яҳудийларга қарши қаратилган фикр эмасди. Мамданининг ўзи Халқаро жиноят судининг геноцид айблови билан ҳибсга олишга ордер берилган шахс ҳақида гапираётганини урғулаган.

Айни пайтда АҚШ Ҳаагадаги Халқаро жиноят судида иштирок этмайди, Рим Статутини ратификация қилмаган. Шунинг учун гарчи Мамдани Нетаняҳуни Ню Йоркка келганида қамоққа олишга буйруқ берса-да, АҚШ уни Ҳаагага экстрадиция қилмайди, чунки экстрадиция қилиш – АҚШ федерал ҳокимиятининг ваколатига киради.

Мамданинг сайланиши – шахсан Трамп учун икки марта шармандалик. Ню Йорк – Трампнинг она шаҳри. Айни шу Ню Йоркликлар Трампга эмас, мусулмон ва сўл демократ Мамданига қулоқ солишди, овоз беришди. Қолаверса, бу сайловлар – Трамп сиёсатига бўлган америкаликларнинг ишончсизлигини кўрсатади. Агар Трамп келаси йилги Сенат сайловларигача ўзгармаса, америкаликлар демократларга овоз беради ва Сенат Трамп маъмурияти учун мухолифатга ўтади. Бу Трампнинг президентлигини анчагина қийинлаштиради.

Камолиддин Раббимов,
сиёсатшунос