Японияга ишлашга бориш осонлашди. Самарқандда семинар бўлиб ўтади

Табиийки, бу ерда саволлар туғилади: дастур бўйича Японияга ишлашга бориш қандай кечади, виза олиш масаласи қандай бўлади ва ҳоказо.

Kun.uz бу саволларга жавоб топиш учун Ямагата университети профессори Дилафруз Икромовани саволга тутди.

– “Махсус малакали ишчи” дастури нима?

– Япончада у «Токутеигино» деб номланади.»Токутай» бу «махсус», «гино» бу «малака», «кўникма» маъносини беради. Махсус Малакали Ишчи дастури 2019 йилда Япония ҳукумати томонидан жорий этилди. Бунгача фақатгина малака ошириш визаси билан оддий ишчилар Японияга бориб, малака оширишлари мумкин эди. Эндиликда Япония ўз дарвозаларини чет эллик ишчиларга кенг очиб беряпти.

– Бу аввал бўлмаганми?

– Ҳа, бўлмаган. Японияга фақатгина юқори малакали ишчилар, олий маълумотли, махсус кўникма эмас, балки махсус маълумотга эга бўлган юқори малакали экспатлар бориб ишлаши мумкин эди. Қора ишчиларга малака оширувчи виза билан ишлаш имконияти бериларди, вақти чегараланган эди – уч йилдан тўрт йилгача. Ишлаб, ўз ватанига қайтиб келиши керак бўлган.

Малака оширувчи виза ўзини оқламади. Чунки кўп япон компаниялари ушбу виза ёрдамида арзон ойлик билан чет элдан мутахассисларни жалб қилишди холос. Ўзи малака оширувчи виза нима учун жорий қилинган эди? Япония юқори технологик мамлакат бўлганлиги учун ўзининг тажрибаларини дунёга ёймоқчи бўлди ва чет элдан мутахассисларни чақириб, ривожланаётган мамлакатларни, яъни ишчиларни чақириб, мана шу технологияларни ўргатиб, яна ўз ватанларига қайтариб, мана шу технологияларни тарғиб қилишга мўлжалланган дастур эди. Лекин компаниялар минглаб ишчиларни, яъни малака оширувчиларни чақириб, арзон ишчи кучи сифатида ишлата бошлашди. Ва бунинг оқибатида жуда ҳам кўп иммиграция қонунбузишлари юзага келди.

Лекин чет эллик ишчиларга эҳтиёж бор. Японияда ҳаёт кескин равишда яхшиланиб бориши натижасида ёшлар ўртасида оила қуриш, фарзанд кўришга иштиёқ кескин тушиб кетди ва натижада туғилиш даражаси пасайди ва қариялар сони кескин ошиб кетди. Натижада бўш ишчи ўринлари кўпайиб кетди. Ишсизлик кам, аммо ишчига бўлган талаб юқори. Ўзингиз ўйлаб кўринг, битта ишчига бир яримта ишчи ўрни тўғри келяпти... Яъни юз элликта ишчи ўрнига юзта ишчи тўғри келмоқда, қолган элликтасини тўлдириш керак. Шунда Япония чегарасини чет эллик махсус малакали тайёрланган ишчилар учун очиб беришга қарор қилди, мазкур дастурни жорий этди. Бу дастурга асосан Япония 850 минг нафар чет эллик ишчи кучини жалб қилиши керак. Ривожланаётган мамлакатлар ичидан Марказий Осиёда фақат Ўзбекистон ва Қирғизистон Япония билан ушбу дастур бўйича шартнома имзолаган.

Қайси соҳаларда ишлашлари мумкин? Бир қанча соҳалар танлаб олинган, дастлаб ўн тўртта эди, ҳозир соҳалар ўн олтитага чиқди ва кенгайиб бормоқда. Соҳаларга қурилиш, қарияларни парваришлаш, меҳмонхона, ресторан хизмати, ҳайдовчилик ва тракторларни ҳайдаш, биноларни тозалаш, қишлоқ хўжалиги кабилар киради. Ўзбекистонга ҳозирда учта йўналиш кириб келди: қарияларни парваришлаш, қурилиш ва қишлоқ хўжалиги. Йўналишлар келажакда кўпайтирилиши мумкин. Номзодларга қўйиладиган асосий талаблар қуйидагича: ўн саккиз ёшдан катта бўлиши керак, япон тилини бошланғич даражада билиши ва ишлайдиган соҳада кўникмаларини белгиловчи махсус малака тестидан ўтган бўлиши керак. Агар номзод япон тилини бошланғич даража тестидан ўтиб, сертификатга эга бўлса ва кўникмаларни белгиловчи махсус сертификатга ҳам эга бўлса, Ўзбекистонда ушбу тестлардан муваффақиятли ўтса, Японияда иш топишга 70 фоиз имкониятли бўлади. Тестлар японлар томонидан, прометрик компания орқали олинади. Тошкентда махсус марказ ташкил этилган.

Илгари ушбу тестни топшириш учун Японияга бориб, анча харажат қилиш керак эди. Ўзбекистон Республикаси президентининг ташаббуси ва ҳукумат қарори билан ушбу тест маркази ҳозирда Ўзбекистонда ишламоқда. Афсуски, ушбу тест мавжудлиги ҳақида кўпчилик билмайди. Тестларни топширгандан кейин, Японияда тўғридан тўғри ишга жойлашиш имконияти мавжуд.

Тестни топширса ва сертификатни олса, у бемалол Японияда иш топиши мумкин. Япон интернетида ёки Google'да излайди. Бу имкониятдан фойдаланиш учун бошқа воситачилар ёки агентларни аралаштирмасдан, ўзлари мустақил равишда ишларни бажаришлари ва ҳуқуқларини билишлари керак.

Биз буни ҳисоблаб чиққанимизда, тестларни топшириб, тез фурсатда иш топса, ишга бориб жойлашиш бир йилни ўз ичига олади.

– Дейлик, киши қишлоқ хўжалигига бориб ишламоқчи. Японияда қишлоқ хўжалиги бўйича қанақадир билимларга эга бўлиши керакми?

– Япония ҳукумати ҳар бир йўналиш учун махсус қўлланмаларни ишлаб чиққан. Қўлланмаларни биз ўзбек тилига ўгирдик ва бу Япония ҳукумати порталига жойлаштирилган. Демак, бемалол юклаб олиб, мустақил ўрганиш мумкин.

Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлиги билан биргаликда Японияда ишлашга қизиқаётган фуқаролар учун махсус дарслик ишлаб чиқилди. Бепул тарзда YouTube'даги каналга кириб, ўқиб ўрганиш мумкин. Қолаверса, ҳар бир соҳа ўзига хос махсус дарсликларига эга. Дарсликларни юклаб олиб ўқиш ва имтиҳонга тайёрланиш керак.

– Қайсидир маънода сараланади одамлар, “пулини бериб қўйдим, мени жўнатиб қўй” дейиш даражасидан юқори-да бу, тўғрими? Бу ерда инсон ўзи изланяпти, тилни ўзи мустақил ўрганяпти. Келажакда бу Японияга бориб ишлайдиганларнинг савия даражаси юқори бўлишини таъминлайди.

– Ҳа. Улар қийналишмайди ва борганларида яхши таассурот билан иш бошлашади. Кўпчилик талабалар ва меҳнат мигрантлари билан, умуман ишлаётганлар билан гаплашамиз, тил билмай кетган одамларнинг деярли саксон фоизи қийинчиликка юз тутади. Шунингдек, борган мамлакати қанчалик ривожланган ва ажойиб бўлмасин, ўша юртни ёмон кўра бошлайди, негатив томондан кўради. Бу эса келажакда ишлашга бўлган мотивациясини туширади ва уларнинг ўша чет элда яшаш муддати ўзлари бошида кўзлаган муддатдан қисқаради. Яъни афсусланиб қайтиб келгандан кўра, ҳозирдан тайёрланиб, мукаммал билим ва маълумотларга эга бўлиб, бориш яхши. Маданияти, урф-одатларини, характерини ўрганган ҳолда борган яхши.

– Виза олиш жараёни қандай кечади?

– Виза олиш жараёни мураккаб эмас. Япон тилини билса, қўлида иккита сертификати бўлса ва қўлида шартномаси бўлса, иш берувчи томонидан у тайёр – «сорин» дейилади, яъни ишга жойлашиш ва ишлаш имконини берувчи сертификат. Япония иммиграция идораси томонидан иш берувчига расмийлаштирилади ва номзодга жўнатилади. Номзод эса бу тайёр ҳужжат билан Ўзбекистондаги Япониянинг элчихонасига бориб, виза олиш жараёнини бошлайди. Расмийлаштириш бир ҳафта муддатни ўз ичига олади.

– Японияда яшаш шароитлари қандай?

– Яхши савол бердингиз. Махсус малакали ишчи дастури доирасида кетадиган бўлсангиз, Японияда ишлаш ва меҳнат қилиш япон меҳнат қонунчилигига асосан амалга оширилади. Демак, барча ишчилар учун бериладиган имкониятлардан чет эллик фуқаро ҳам фойдаланиши мумкин. Япон меҳнаткашлари билан бир хил ҳуқуқ ва имкониятлардан фойдаланишади. Бунда, тиббий суғурта, меҳнат суғуртаси – барчасидан чет эллик ишчи фойдаланиши мумкин.

Яшаш шароитлари японлар билан баробар бўлади. Қанақа имкониятлар бўлса, ҳамма имкониятлардан фойдаланишади. Яшаш шароитлари ҳар бир мамлакатнинг ўзига хослиги каби, Японияда ҳам ўзига хос. Уйлар унақа катта-катта эмас, ерлари катта эмас. Бир кишига битта хона ажратилади. Аммо ҳар бир компаниянинг ўзига хос шароитлари бор.

Биласиз, Японияда инсон қадри жуда баланд. Шундан келиб чиқиб, чет элликларга бўлган муносабат ҳам ўзгача. Японлар ўзида яхши ишлаган ишчини оиласига қабул қилади, яхши шароит яратиб беради. Юз фоиз шунақа дея олмайман, лекин ўзини ҳурмат қилган компаниялар яхши шароит яратиб беришади.

– Японияга бориб олгандан кейин ишчининг қанақа мажбуриятлари бўлади, нималарга амал қилиш керак?

– Асосий талаб – Япония қонунларига риоя қилиш. Биласиз, Япония қонун-қоидалар мамлакати, у ерда бу нарсани жуда ҳам севишади, ҳурмат қилишади. Ҳар бир ҳаракатнинг ўз қоидаси бор. Япон маданияти билан таниш бўлиш. Одамларга бўлган муносабат, ўзаро ҳамкасблар билан бўладиган муносабатлар ўзгача бир санъат даражасига олиб чиқилган Японияда, буларни тезроқ ўрганиб, тезроқ ўзларида татбиқ этсалар, бу уларнинг иш фаолиятида фойдали бўлади. Тил билиш Японияни жиддий қабул қилишдир.

Вақтида ишга келиш ҳам корпоратив қонун-қоидаларига киради. Буни Японияга борганларга ҳар бир компания бир ой давомида ўқитади, кўникма машғулотларини олиб боради.

– «Токутаигино-1» ва «Токутаигино-2» ўртасида нима фарқ бор?

– «Токутаигино» 2 беш йил давомида тўхтамасдан яхши ишлаган ишчи учун кейинги яна беш йилга виза олиш имкониятини беради. Фарзандларини, оиласини олиб келиш имкониятини беради. Японияда доимий яшаш мақомига эга бўлиши мумкин. Бу «эжукен» деб айтилади япон тилида. Ўн йил мунтазам ишлаб, шу мақомга эга бўлган чет эллик фуқаро – «эжукен». Барча имкониятларидан фойдаланиш мумкин бўлади.

– Маош ва истиқболлар?

– Японияда энг кам иш ҳақи 180 минг иенадан бошланади. Бу ҳозирги курсга кўра тахминан 1200 долларни ташкил этади. Янги борган чет эллик ишчининг, албатта, ойлиги дарҳол ошиб қолмайди. У энг кам иш ойлигидан бошлайди ва вақт ўтиши билан, компаниянинг белгиланган маош ставкалари асосида ошиб бораверади. Истиқболлари ҳақида тўхталадиган бўлсак, «Токутаигино» дастури чет эллик фуқароларга ёки ишчиларга катта карьера қилиш имконини беради.

– Контракт муддати тугади, дейлик. Ишчилар учун қандай имкониятлар мавжуд бўлади?

– Махсус малакали ишчи «Токутеигино» дастури билан борадиган бўлса, шартнома исталган вақтда тўхтатилиши мумкин. Бу иш берувчи томонидан ёки бўлмаса ишчи томонидан бўлиши мумкин. «Фақат бизнинг компаниянда ишлашингиз шарт» деган талаб йўқ, чунки меҳнат қонунчилигида ишчи эркин иш алмаштириш ҳуқуқига эга. «Токутеигино» ишчилар учун эркинлик берувчи, ҳуқуқларни муҳофаза қилувчи дастур. Ишчи ўз йўналишида бошқа компанияга ўтиши мумкин.

Агар ишчи, масалан, қурилиш соҳаси бўйича борди, бироз ишлаб кўрди ва унга бу соҳа тўғри келмади. У ўз соҳасини ўзгартирмоқчи бўлса, нима қилиши мумкин? У Ўзбекистонга қайтиб кетадими? Йўқ, у мана шу белгиланган йўналишлардаги бошқа соҳага имтиҳон топширади. Айтайлик, енгилроқ ишга, ресторандаги хизмат ёки туризмда хизмат кўрсатиш бўлсин, ўша соҳага имтиҳон топширади. Имтиҳон топшириб, сертификатни олгандан кейин ўша соҳага ўтиш имкониятига эга бўлади.

– Японияда хавфсизлик қай даражада?

– Япония дунёдаги энг хавфсиз мамлакатлардан бири. Лекин Японияда битта хато қилсангиз, иккинчи хатога уланиб кетаверади. Айниқса, чет элликлар орасида. Ўзбеклар орасида энг кўп тарқалган хато, банкдан кредит олиб уни вақтида тўламаслик, телефондан фойдаланиб қарзни вақтида тўламаслик каби хатолар кўп учрайди.

Булар кейинчалик узоқ муддат Японияда яшашларини қийинлаштиради. Шунинг учун бошидан банкдан қарз олмасликни, кредит олмасликни тавсия этардим. Шунингдек, ортиқча карталарни олиб кўп харажат қилмасликни тавсия этардим. Ва албатта, қонун-қоидаларга риоя қилиш муҳим.

Чет элликлар қандайдир жиноят қилиб қўйса, ўғрилик қилишса ёки қонунларни бузишса, «чет эллик-да» дейишарди. Ўша вақтда чет элликлар кўп бўлмасди. Ҳозир Япония чет элликларга ўз чегарасини очганлиги учун ўз маданий қоидаларини бузмасликни қатъий назорат қилмоқда ва жазо ҳаммага бир хил. Шу сабабли жуда кўп юртдошларимиз билиб-билмасдан қилинган жиноятлари оқибатида Япония депортация марказида ёки қамоқхонасида сақланмоқда. Шу ҳолатлардан ўзларини тийишларини истардим. Чунки ўзбек қанақадир жиноят ёки хато қилиб қўйса, Японияда тезда оммавий ахборот воситаларига чиқиб кетади ва ўзбекистонлик деб эълон қилинади. Яхши ишлаётган ва намунали фуқароларимиз борлигини унутмаслигимиз, келажакда Японияга боришни истаган истиқболли юртдошларимиз ва талабаларимиз учун виза олиш жараёнини қийинлаштирмаслигимиз керак. Афсуски, ҳозирги кунда Ўзбекистон фуқаролари томонидан амалга оширилган кўпгина жиноятлар сабабли виза олиш жараёни қийинлашди. Айниқса, талабалар бундан азият чекмоқда. Шу сабабли нотўғри иш қилишдан олдин яхшилаб ўйлаш керак.

Японияда бизга ғайриоддий бўлмаган, лекин японлар учун оддий ва бажарилиши зарур бўлган урф-одатлар ёки қоидалар ҳам бор. Японлар учун бизнинг баъзи одатий хатти-ҳаракатларимиз ғайриоддий ва қабул қилинмас бўлиши мумкин. Масалан, кўчада бир аёлга гап отиш бизда хушомад сифатида қабул қилиниши мумкин, лекин Японияда бу шахсий ҳудудга тажовуз сифатида кўрилади.

Ўз вақтида ишга бориш, кеч қолмаслик – маданият японлар учун. Японияда ўз вақтида ишга борсангиз кечиккан ҳисобланасиз. Беш дақиқа олдин етиб бориш керак. Кеч қолаётган бўлсангиз камида ярим соат олдин огоҳлантириб қўйиш керак. Ярим соат – минимал вақт. Кечикканларга нисбатан «умр ўғриси» деб айтишади. Бир марта кечирилишингиз мумкин, лекин кейинги сафар кечирилмайди.

– Ноинсоф иш берувчига дуч келиш мумкинми?

– Ҳа. Агар сиз Японияда ишлаётган бўлсангиз ва иш берувчингиз сизни саккиз соатдан ортиқ ишлатиб, ортиқча соатингизга ҳақ тўламаётган бўлса, сиз «хомукёку» деб айтиладиган ташкилотга мурожаат қилишингиз мумкин. Бу Япониянинг адлия марказларига боради. Шартнома муҳим, шартномани ўқиб чиқиш керак, иложи бўлса рус ёки ўзбек тилига таржима қилинг. Ҳар бир шартни яхши ўрганиб чиқинг ва иш берувчидан шартлар ҳақида тушунтириш сўранг. Японлар буни бажонидил амалга оширади.

Хуллас, Японияда ишлашни истасангиз, тилни ўрганинг. Японияга борган бўлсангиз, бу мамлакат қонун-қоидаларига қатъий риоя қилинг.

Шокир Шарипов суҳбатлашди.

8 феврал куни Самарқанд шаҳрида «Ўзбекистонлик ватандошларнинг қонуний мустақил ишга жойлашиш имкониятлари» мавзусида семинар бўлиб ўтади. Япониядан келган мутахассислар бу дастур доирасида бериладиган саволларга жавоб беришади.

Манзил: Самарқанд шаҳри, Кимёгарлар қўрғони, Нарпай кўчаси, 7б-уй.

1-сеанс 10:00-13:00

2-сеанс 14:00-17:00.

Тил курслари: видеодарслар, дарсликлар 

Телеграм канал: t.me/Maxsus_Seminar_Samarqand