АҚШ президенти Дональд Трамп унга коронавирус Хитойнинг Уҳан шаҳридаги вирусология лабораториясидан тарқалгани тўғрисидаги далиллар тақдим этилганини айтар экан, афтидан буни аниқлаш учун ўз разведка хизматларини ишга солган кўринади.
Бунгача Америка разведка тузилмалари фаолиятини назорат қилувчи АҚШ Миллий разведкаси идораси директори ҳали ҳам коронавирус қаердан келиб чиққанини текшираётгани ҳақида маълум қилганди. Ушбу идора вирус сунъий тарқатилмаган ёки генетик модификация қилинмаган деган хулоса берган.
Ўз навбатида Хитой томони янги коронавируснинг сунъий тарзда тарқатилгани ҳақидаги айбловларни рад этаётган бир вақтда Трамп вирус дунёга тарқалишига Хитой айбдорлигини таъкидлашдан чарчамаяпти. АҚШ президенти коронавирусни «Хитой вируси» деб атаб келади.
Хитойнинг Уҳан шаҳрида бошланган пандемия натижасида бугун коронавирус билан дунёда 3,4 миллиондан ортиқ одам касалланган. Вирусга чалиниш ҳолатлари ҳануз давом этмоқда. Касалланганларнинг 245 мингга яқини вафот этди. Қурбонларнинг энг кўпи АҚШда (67,4 мингдан ортиқ).
Трамп бу масалада нималар демоқда?
Пайшанба куни Оқ уйда бўлиб ўтган матбуот анжуманида журналистлардан бири Трампга: «Сиз Уҳандаги вирусология институти коронавирус манбаи бўлганлигини исботлайдиган бирор далилни кўрдингизми?», деб савол берди. Саволга жавобан Трамп ҳеч қандай тафсилотларсиз, қисқагина қилиб шундай деди: «Ҳа, ҳа, кўрдим. Ҳақиқатан ҳам кўрдим. Ўйлашимча, Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти ўзини Хитой ҳукуматининг реклама тарғиботчиси каби тутганидан уялиши керак».
Трампдан ЖССТ шаънига айтган айбловларини изоҳлашни сўрашганда у буни журналистларга айта олмаслиги, ўзида буни ошкор қилишга ваколат йўқлигини айтди. Трамп матбуот анжумани давомида Хитой ҳақидаги гумонларини давом эттирар экан, «Балки барчаси хато туфайли юз бериб, сўнг улар қасддан нимадир қилгандир?», дея қўшимча қилган.
«Хитой ҳукумати нега одамларга Уҳан шаҳри ва Хубэй провинциясидан мамлакатнинг бошқа ҳудудларига боришни тақиқлаб қўйганини, аммо ўша одамларга дунёнинг исталган бошқа мамлакатига чиқиб кетишга рухсат берганини тушунмаяпман. Вирусга чалинган одамлар Хитойнинг бошқа ҳудудларига бормасин, аммо дунёнинг исталган давлатига чиқиб кетаверсин, шунақами? Хитой ана шу жирканч иши учун жавоб бериши керак», деган Трамп.
Nеw York Times газетаси пайшанба куни хабар беришича, Оқ уйнинг юқори лавозимли расмийлари АҚШ разведка идораларига коронавирус тарқалиб кетишида Уҳан тадқиқот лабораториясининг алоқадорлигини аниқлашни буюрган.
АҚШ ҳукуматнинг исми ошкор қилинмаган вакили NBC News телеканалига маълум қилишича, ҳукумат томонидан разведка тузилмаларига Хитой ва ЖССТ коронавирус тарқалишининг дастлабки босқичларида уни яширганми ёки йўқлигини аниқлаш буюрилган.
Махсус хизматлар нима деди?
Омма олдида камдан кам чиқиш қиладиган Миллий разведка идораси директори пайшанба куни разведка тузилмалари кўплаб олимлар билан гаплашиб вируснинг табиий ҳолда тарқалгани ҳақиқатга яқин эканини айтди. Бу АҚШ разведкасининг янги вирус биологик қурол бўлиши мумкинлиги ҳақидаги саволга берилган илк аниқ жавоби бўлди.
Уҳандаги лаборатория нимани англатади?
Фото: AFP
1950 йилда ташкил этилган Уҳан вирусология институти халқаро BSL-4 даражали классификацияга эга бўлган Хитойдаги илк лаборатория ҳисобланади. Бундай лабораторияларда энг хавфли патогенлар текширилади. Уларга қарши вакциналар ва антивирус воситалар ҳануз мавжуд эмас ёки жуда кам аниқланган.
44 миллион доллар эвазига француз мутахассислари ёрдамида қурилган ва 2015 йилда очилган Уҳан институтида жойлашган ушбу лабораториянинг бўлимларидан бирида кўршапалакларни ўрганиш учун алоҳида лаборатория ҳам бор.
Nature журналига кўра, Уҳандаги лабораториянинг кўплаб хитойлик ходимлари Франциянинг Лион шаҳридаги шунга ўхшаш лабораторияда амалиёт ўташган. Бундай юқори даражадаги лабораторияни очиш бир тарафдан Хитой учун обрў ҳисобланса, иккинчи тарафдан ушбу лабораторияни ташкил этиш билан Хитой дунёдаги кўплаб шу тоифадаги лабораториялар билан алоқа ўрнатган ҳолда муҳим тадқиқотларни ўтказмоқда.
Трамп Хитойни нималарда айбламоқда?
АҚШнинг сўнгги йиллардаги президентлари орасида Трамп турли масалаларда Хитойни энг кўп айблаётган президентдир. Айниқса, 2018 йилда АҚШ ва Хитой ўртасида савдо уруши бошланганидан бери (бу савдо урушини АҚШ президенти бошлаган) Трамп Хитойни тинимсиз айблаб келди. Ҳар икки давлат ўша можаро юзасидан жорий йил бошида келишувга эришганидан сўнг Трамп Хитойни айблашни тўхтатган эди. Коронавирус тарқала бошлагач, Трамп Хитойни вирусни қасддан дунёга тарқатиб юборишда айблаб чиқди. Сўнгги кунларда АҚШда бу вирус билан касалланганлар ва вафот этганлар сони рекорд даражада кўпайганидан сўнг Трамп пандемиянинг дунёга тарқаб кетишида Хитойни янада кўпроқ ва кескинроқ айблай бошлади.
Ўтган чоршанба куни Трамп Хитой унинг президентлик сайловларида ғалаба қозонишини хоҳламаётганини айтиб, Чин ўлкасига янги айбловларни тўнкади. Шунингдек, у Хитой ҳукуматини вирус тарқалишининг олдини олиш имконияти бўлатуриб вирус тарқалишининг дастлабки босқичларини яширганликда айблади.
Трамп коронавируснинг дунё бўйлаб тарқалиб кетишида нафақат Хитой ҳукуматини, балки бу мамлакатга вирусни тарқатиб юбормаслик талабини қўймаган ЖССТни ҳам айбламоқда. Трамп ЖССТни айблаш баробарида АҚШнинг ушбу халқаро ташкилот бюджетига мунтазам равишда ўтказиб келган маблағини тўхтатиб қўйиш баёноти билан чиқди.
Трампнинг айбловларига жавобан Хитой Ташқи ишлар вазирлиги АҚШ президенти маъмуриятини ўз мамлакатида эпидемия тарқалишига бефарқ бўлганликда, пандемиянинг олдини олиш учун тезроқ ва қатъийроқ ҳаракат қилмаганликда айблаб чиқди. Хитой ТИВ вакили Трампнинг Хитойга нисбатан билдираётган айбловларига муносабат билдирар экан, Covid-19 вирусини ҳар қандай давлатда ишлаб чиқариши мумкинлигини, шу учун унинг тарқалишида биргина Хитойни айблаш ноҳақлик бўлаётанини айтган.
Washington Post газетасининг хабарига кўра, Дональд Трамп маъмурияти қандай қилиб бўлса-да Хитойни молиявий томондан жазолаш йўлларини изламоқда. Нашрга кўра, коронавирус оқибатида етказилган зарар учун товон пули ундириш ёки қарз мажбуриятларини бекор қилиш учун Хитой ҳукуматига даъво қилиш имконияти муҳокама қилинмоқда.
Трамп ва АҚШ разведкаси
2020 йил январь ойида Трамп АҚШ разведка тузилмаларини Эроннинг ёлғонларига ишонишда айблаб чиқди. У шунингдек, разведка тузилмаларининг Шимолий Корея томонидан қилиниши мумкин бўлган таҳдид даражаси кўрсатилган хулосасини баҳолашни рад этди.
Трамп АҚШ разведкасининг хулосасини рад этиши илк марта юз бермаяпти. Россия 2016 йилги АҚШ президентлик сайловларига аралашгани ҳақидаги разведка маълумотлари ҳам Трамп томонидан рад этилганди. Айниқса бу маълумотлар Владимир Путин билан учрашув вақтида инкор қилингани Трампнинг обрўсига салбий таъсир қилганди.
Ўшанда хавфсизлик тузилмалари тергов давомида россияликлар АҚШ демократлар партиясининг серверларини бузиб кирганликда ва сохта янгиликлар тарқатганликда айблаганига қарамай, Трамп Россияни овоз бериш жараёнида ўзига ёрдам берганини рад этиб келади.
Ҳозир жанг қилиш мавридими?
BBC мухбири Жонатан Маркус бу вазият ҳақида шундай дейди: «Бугун кўпчиликнинг фикрига кўра, президент Трампнинг Хитойни айблашлари асосан ички сиёсий муаммолар, шунингдек, унинг кузда бўлиб ўтадиган президентлик сайловида қайта сайланиш кампанияси билан боғлиқ. Сўнгги пайтларда Трамп маъмурияти расмий Пекинга Хитойга нисбатан пайдо бўлган адоватни янада кучайтириш билан таҳдид қилмоқда.
Ҳозирги нисбатан кескинлик ҳар икки мамлакат ўртасидаги муносабатларда бир неча ой ёки узоғи билан бир йилга чўзилиши мумкин. Албатта, Хитойни танқид қилиш учун ҳам асослар етарли: Хитой ҳукумати Covid-19 вируси тарқала бошлаган дастлабки босқичларда суст ҳаракат қилди. Шунингдек, содир бўлган инқироздан ўз сиёсий мақсадларида фойдаланди.
Ҳатто Трампнинг рақиби, демократлар партиясидан президентликка номзод бўлиши кутилаётган Жо Байден ҳам жорий йилда ўтказган сайловолди чиқишларида Хитой ҳақида кўпроқ гапира бошлади. Афтидан у ҳам Хитойдан «муҳим душман» ясаб, бундан сайловолди кампаниясида фойдаланмоқчи.
Ҳаммаси ўз йўлига, аммо дунёда коронавирус туфайли юзага келган қалтис вазиятда икки йирик давлатнинг ўзаро ёвлашиб юриши тўғрими?
Ғарбнинг тахмини хато чиқиб, Хитой коронавирус сабаб «синмади». Бугун Хитой дунёда ҳар томонлама АҚШ билан таққосланадиган ҳарбий қудратга эга бўлган давлат ҳисобланади. Унинг 5G технологияси ёки сунъий интеллект каби стратегик муҳим соҳалардаги технологик имкониятлари ҳаммани ҳайратга солмоқда.
Хитой янада кенгроқ имкониятларга кенг савдо алоқалари, дунё бўйлаб молиявий ҳамкорликни ривожлантириш бўйича доимий ҳаракатлар орқали эришди. Бу Хитойнинг халқаро «ўйин қоидалари»га тобора кўпроқ таъсир кўрсатадиган ва бошқалар у билан ҳисоблашиши керак бўлган кучга айланиб бораётганини англатади.
Пекиннинг кундан кунга ортиб бораётган таъсир доирасига қарши тура олиш ва шу билан бирга иқлим ўзгаришига қарши кураш каби глобал лойиҳаларда биргаликда ишлаш АҚШнинг бўлажак президенти учун асосий ташқи сиёсий вазифа бўлади».
