Ҳокимлар қўлида қолаётган таълим. Бу йўл порлоқ келажакка элтадими?

Фаоллар Сурхондарё вилояти ҳокими ва мактаб директори ўртасидаги тортишувга муносабат билдириб, ҳокимларнинг таълим жараёнига аралашувини дарҳол чеклаш, Улуғбек Қосимов эса бу ҳолатда жазоланиши кераклигини айтмоқда.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Ҳоким билан тортишган педагогга маъмурий қамоқ жазоси берилди

3 август куни Kun.uz’да Сурхондарё вилояти ҳокими Улуғбек Қосимов ҳамда 28-мактаб директори Умида Турсунова ўртасида йиғилишлардан бирида жанжал юзага келгани ҳақида хабар берилди. 

Ишдан бўшатилгани туфайли ҳоким билан тортишган, бунинг ортидан маъмурий қамоқ жазоси олган педагог масаласи Мактабгача ва мактаб таълими вазири Ҳилола Умарова томонидан назоратга олинди. 

Вазир Умарова мактаб директори қамоқ жазосидан озод этилганини, у ишга қайта тикланиб, ҳозирда уйида эканини маълум қилиб, маҳаллий ҳокимликларни таълим жараёнига арлашмасликка чақирди.

Шундан сўнг Ҳилола Умарованинг педагог билан телефон орқали суҳбатлашгани акс этган видео тақдим этилди. Вазир мактаб директори билан гаплашаркан, ҳамма нарса назорат остида эканини, ҳар бир педагог давлат раҳбарининг ҳимоясидалигини таъкидлаган. 7 кун қамоқда бўлган директор эса унга нисбатан босимлар бўлишидан хавотирда эканини билдирган. 

Фаоллар нима дейди?

Таълим бўйича мутахассис, педагог Шокир Турсун бу жараёнда биринчи навбатда ҳокимнинг директорни ишдан олишга буйруқ беришга ҳаққи бор ёки йўқлигини кўриб чиқиш зарурлигини таъкидлайди.

«Бор бўлса, нега вазир аралашгач, ўз фикрини ўзгартирди, қарори хато эканини тушундими ёки вазирнинг таъсири бўлдими? Агар ҳаққи йўқ бўлса, нега бундай буйруқни беришга журъат қилди? Унда бу борада қандай ричаг бор? Агар буйруғи нотўғри ёки ноқонуний бўлса, ўша ҳокимга нисбатан жазо қўлланадими? Яъни ҳар учала тараф (директор, ҳоким, вазир)нинг ҳаракатларига ҳуқуқий баҳони ким беради?» – дейди у Кун.уз мухбири билан суҳбатда. 

Маълумот учун, президентнинг 2020 йил 6 ноябрдаги 6108-сонли фармони 11-бандига кўра, 2021 йил 1 январдан бошлаб умумтаълим муассасалари директорларини лавозимга тайинлаш ҳамда иш берувчининг ташаббусига кўра лавозимидан озод этиш Қорақалпоғистон Республикаси Халқ таълими вазирлиги, вилоятлар бошқармалари ва Тошкент шаҳар бош бошқармаси томонидан тегишли халқ депутатлари туман (шаҳар) кенгашлари билан келишилган ҳолда амалга оширилиши белгиланганди (Халқ депутатлари кенгаши раислари ҳокимлар ҳисобланади). 

Шу йил май ойининг сўнгида қабул қилинган 79-сонли фармон билан бу норма ўз кучини йўқотди. Ва шу йил 1 сентябрдан бошлаб мактаб директори лавозимига номзодларни тайинлаш директорлар кенгаши тавсиясига асосан вазирликнинг ҳудудий бошқармалари томонидан очиқ танлов асосида амалга ошириладиган бўлди. Аммо бу ҳужжатда директорларни ишдан бўшатиш тартиби белгиланмаган.

Меҳнат кодексининг 170-моддасига кўра, меҳнат шартномасини бекор қилиш ишга қабул қилиш ҳуқуқига эга бўлган шахслар томонидан амалга оширилади ва иш берувчининг буйруғи билан расмийлаштирилади. Ҳеч бир ҳужжатда маҳаллий ҳокимликларнинг педагоглар, жумладан мактаб директорларини ишга қабул қилиши, иш бериши ҳақидаги бандлар йўқлигини ҳисобга олсак, ҳокимнинг бу жараёнда иштирок этиши мумкин эмас. 

Шунингдек, Шокир Турсун ҳокимлар мактабларнинг бевосита хўжалик фаолиятига масъул эканини, бу эса директорлар уларга янада қарам бўлишига олиб келишини айтган. 

«Барча ҳокимликларга мактабларнинг моддий-техник базасини яхшилаш ва мактаб жамоаси фаолият олиб бориши учун қулай инфратузилма яратиш вазифаси топширилган экан, бу директорни ўз-ўзидан ҳокимларга қарам қилиб қўймайдими? Зеро, бизнинг жамиятда ҳокимлар шу даражадаки, педагог кадрларни ҳурмат қил деб минг марта айтсанг ҳам таъсир қилмайди. Қўлида кичик бўлса ҳам босим қилишга етадиган ричаг борми максимал фойдаланади. Ҳокимлардан ана шунақа ричагларни олиб қўйиб, мактабларни улардан озод қилиш керак, деб ўйлайман», – дейди у.

«Таълим тизимига ҳокимларни умуман яқинлаштирмаслик керак»

Таълим бўйича эксперт Комил Жалилов эса маҳаллий ҳокимликларнинг маъмурий буйруқбозлик вертикалида мактабларга сўзи ўтаётгани нормал ҳолатга айланганини, буни тўхтатиш кераклигини айтмоқда.

«Таълим тизимига ҳокимларни умуман яқинлаштирмаслик керак. Бу фикрни бир неча йил олдин билдиргандим, ҳали ҳам шу фикрим ўзгармаган. Самарқандлик ўқитувчи Диана Еникееванинг резонансли кейсидан кейин мактабларнинг ҳокимиятга бўйсунишини бекор қилиш ҳақида ҳукумат даражасида гапирилди. 

«Таълим тўғрисида»ги қонунда маҳаллий ҳокимликларнинг таълим соҳасидаги ваколатлари аниқ белгиланди (улар орасида мактаб директорини ишдан олиш ваколати йўқ, президентнинг 2023 йил 26 майдаги 79-сон фармонида ҳам мактаб директорларини ишга олиш - ва демакки, ишдан бўшатиш - ваколати ҳокимларга берилмаган). Шундай экан, вилоят ҳокимининг бу хатти-ҳаракатларига қонуний баҳо берилиши керак деб ўйлайман. 

Лекин де-факто ҳудуднинг деярли чексиз ваколатларига эга «кичкина хони»га айланган ҳокимнинг ҳаракатларига баҳо беришга ким ҳам журъат қиларди? Мактабгача ва мактаб таълим вазирлиги эса ўз тизими ходимларини ҳимоя қилишга, ҳеч бўлмаганда таълим соҳасидаги ваколатларига аралашишга йўл қўймасликка журъат топа оладими - бу ҳам катта сўроқ остида. 

Бу билан директор яхши ёки ёмон демоқчи эмасман, лекин унинг яхши ёки ёмонлигига ўзининг бевосита иш берувчиси баҳо бериши керак. Ўша гап: ўзимиз қабул қилган қонунларга ўзимиз риоя қилайлик», – дейди у. 

«Сурхондарёда феодаллик элементлари сақланиб қолаётгани ачинарли»

Олий Мажлис Қонунчилик палатаси собиқ депутати Расул Кушербаев вилоят ҳокими Улуғбек Қосимовнинг бу хатти-ҳаракатларида феодаллик элементлари борлигини таъкидлаган. 

«Сурхондарёнинг ҳокими бир муддат Тошкентда прокурорлик қилиб, фуқароларнинг тақдири билан боғлиқ айблов хулосаларини тасдиқлаган, санкциялар берган, жиноят ишларини қўзғатган, қонунлар ижроси устидан назоратни амалга оширган. Шўрлик фуқаролар... 

Бироқ ҳоким бўлгач, қонунларни унутиб, Сурхондарёда феодаллик элементларини сақлаб қолаётгани ачинарли: истаса фермерни қаматади, истаса ўқитувчини. Устига-устак янги Ўзбекистон, янги Конституция шароитида. 

Бу инсонда халққа хизмат қилишдан кўра, ўз шахсий «мени»ни қондириш ва заифларга зўравонлик қилиш устун кўринади», – деган Кушербаев.

«Бу ҳолатга Олий суд ва Бош прокуратура дарҳол изоҳ бериши зарур»

Инсон ҳуқуқлари «Эзгулик» жамияти раиси Абдураҳмон Ташанов вилоят ҳокими директорни бўшатиш ҳақида айтган оғзаки буйруғи билан Меҳнат кодексининг 170-моддасига зид равишда мансаб ваколатидан четга чиқиш ва уни суиистеъмол қилиш жиноятини содир этганини қайд этади.

«Мажлисда ҳокимнинг қарорига эътироз билдирган мактаб директори Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекснинг майда безорилик моддаси билан жаримага тортилиб, қамоққа ташланди. Суднинг ҳоким истагини қонунлаштириши ва шахсни адолатсиз ҳибсга олиш қарори юртдошларимиз учун янгилик эмас, албатта. 

Аммо бу қонунбузарликнинг жамоат кўз ўнгида содир этилиши миллат ва давлат учун мисли кўрилмаган ҳурматсизликдир. Ҳоким собиқ прокурор ўлароқ бундай шармандаликка қўл ураркан, ҳурматсизликнинг бадали икки ҳисса юқори бўлиши керак.

Менимча, бу ҳолатга Олий суд ва Бош прокуратура дарҳол изоҳ бериши зарур. Мактаб директорининг лавозимига муносиблиги масъулияти тегишли вазирлик зиммасидаги ишдир», – дейди Ташанов. 

Унинг айтишича, Ўзбекистон янги конституция муқаддимасини мамлакатнинг ҳуқуқий давлат экани ҳақидаги норма билан бошлаган экан, муқаддимадаёқ унга тажовуз қилиниши, қонунга тўла амал қилишни ўйламасак ҳам бўлади.

«Ҳозирча Ўзбекистонда ҳокимият вертикалини халқ тўлиқ шакллантиргани йўқ»

Сиёсатшунос Камолиддин Раббимов инсонларни таҳқирлашга мойил бўлган сиёсий тизимларда халқнинг «ўпкасини босиб қўйиш керак!» деган позиция устувор бўлишини ёзган. 

«Мулозимларда «биз халқдан йиғилган солиқлар ҳисобига яшаяпмиз», «биз – халқ хизматкоримиз, шараф ва матонат билан хизмат қилишимиз керак», «қанчалик чарчамайлик, халқ билан мулоқот қилишдан тўхтамаслигимиз керак» деган тафаккур ўрнига «буларнинг ўпкасини босиб қўйиш керак!» деган позиция устувор бўлади. 

Ҳозирча Ўзбекистонда ҳокимият вертикалини халқ тўлиқ шакллантиргани йўқ. Бошида бизга ҳокимиятни советлар қўйиб кетди. Ва узвийлик давом этмоқда. Қачондир ҳокимият тўлиқ халқнинг қўлидан ўз мандатини олади. Халқ, тортишувлар ва баҳс-мунозаралар орқали ўз ҳокимиятини шакллантиради. Ана шу ҳокимият ҳақиқий халқ хизматкори бўлади. Маданият ҳам шунда ўзгаради», – дейди Раббимов. 

Эслатиб ўтамиз, Kun.uz аввалроқ маҳаллий ҳокимликларнинг мактаб таълим тизимига аралашуви масаласига бир неча маротаба эътибор қаратиб, бу борада мутахассислар билан интервю ҳам ташкил қилган.