“Болаларни заҳарлаган дориларга гувоҳнома Кариев тайинлангунига қадар олинган бўлган” – адвокатлар

Музокара босқичига ўтган навбатдаги суд мажлисида Фармагентликнинг собиқ раҳбари Сардор Кариевни ҳимоя қилаётган адвокатлар Ф.Худайберганов, Т.Раҳматов, У.Латифов ва А.Набиевнинг ҳимоя нутқлари тингланди.

Дастлабки тергов органи томонидан ушбу жиноят ишини тергов қилишда қонуннинг бу талабига риоя қилинмади. Дастлабки тергов бир томонлама, тирноқ тагидан кир қидириш зайлида, фақат айблов йўналишида олиб борилди.

Дастлабки тергов томонидан эълон қилинган айблов эса ишнинг ҳақиқий ҳолатларига номувофиқ тарзда, шахснинг ҳаракати билан кўрсатилаётган оқибат ўртасидаги сабабий боғланиш бор-йўқлигини аниқлаштирмасдан, тахминий фаразлар келтириш орқали шакллантирилган. Айбловда соҳага тааллуқли у ёки бу қонунчилик нормаларини инобатга олмаслик ёки нотўғри талқин қилиш ҳолатлари ҳам мавжуд.

Суд тергови давомида С.Х.Кариевнинг ҳимоячилари томонидан жиноят иши бўйича олиб борилган барча таҳлиллар натижасида, дастлабки тергов органи томонидан бир бутун жиноят сифатида кўрсатишга ҳаракат қилинган ҳолда шакллантирилган айбловнинг тўлиқ таркиби, бир бирига боғлиқ бўлмаган алоҳида учта қисмдан иборат ҳолатлар экани аниқланган.

Жумладан, улардан биринчиси, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонаси томонидан ишлаб чиқарилган “Док-1 Макс” ва “Амбронол” дори воситаларининг давлат рўйхатидан ўтгани ҳақидаги гувоҳномалари муддатини узайтириш билан боғлиқ ҳолда “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУКнинг рўйхатдан ўтказиш бўлими, лаборатория, Фармакопея ва Фармакология қўмиталари ҳамда Экспертлар кенгашининг ходим ва аъзоларига тааллуқли ҳолатлар тахлили билан боғлиқ.

Иккинчиси эса, “Кураракс” дори воситаси бўйича “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг GMP инспекцион текширувидан ечиш ва дори воситасига гувоҳнома бериб юборилишига, гўёки бир томондан судланувчи Сингхнинг Ж.Эркиний орқали Ш.Шодмоновга 33.000 АҚШ доллари миқдорида пул бергани ва иккинчи томондан гўёки С.Х.Кариевнинг бу борада қўл остидагиларга топшириқ бергани ҳамда буларга алоқадор равишда GMP инспекцион текшируви билан боғлиқ ҳолатлар таҳлилидир.

Учинчиси эса, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг 2022 йилда Ўзбекистонда рўйхатдан ва қайта рўйхатдан ўтган 12 хил дори воситалари ҳужжатларини Ўзбекистон Соғлиқ сақлаш вазирлиги ва Марказ ходимлари қўли билан “экспертиза” шаклида текширувдан ўтказиш йўли билан уларнинг ҳаммасини “Док-1 Макс” ва “Амбронол” дори воситаларининг Ўзбекистонга кириб келишини тўхтатиш имкони билан асоссиз боғланган ҳолатни ўрганиш натижаларидир.

Биз айбловнинг ҳар бир қисми бўйича атрофлича фикр билдиришга ҳаракат қилиб, авваламбор эътиборингизни қуйидаги ҳолатга қаратмоқчимиз:

Жиноят иши материалларида инсон соғлиғи учун зарарли экани айтилаётган этиленгликол ва диэтиленгликол аниқланган дори воситалари, бу Ҳиндистоннинг “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонаси томонидан ишлаб чиқарилиб, 2022 йил иккинчи ярми давомида Ўзбекистонда истеъмолга сотилган “Док-1 Макс” ва “Амбронол” сироп дори воситалари экани кўрсатилган. Айблов умумий тартибда иккала дори воситаси билан боғлиқ равишда шакллантирилган бўлса-да, бироқ тергов органи асосий урғуни “Док-1 Макс” сироп дорисига қаратиб, айбловни ушбу дори воситаси ва унинг Давлат маркази томонидан 29.03.2022 йил куни қайта рўйхатдан ўтказилиши билан боғлиқ воқеликлар таҳлили устига қурган. Амбронол сироп дориси эса иккинчи даражадаги вазиятда қолдирилиб, деярли эътибордан четга чиқарилган.

Бунга сабаб “Амбронол” сиропининг жиноят иши бўйича ўтаётган серияларининг ҳаммаси эса 2022 йил 30 ноябр кунига, яъни бу сиропнинг 2012 йилда илк бор давлат рўйхатдан ўтганида берилган гувоҳномасининг амал қилиш муддатини навбатдаги 5 йилга узайтириш юзасидан Экспертлар кенгаши мажлиси бўлиб ўтган кунга қадар, 2017 йилда берилган гувоҳнома асосида Ўзбекистонга олиб кирилиб, истеъмолга чиқариб бўлингани билан боғлиқдир.

Чунки “Док-1 Макс” сиропининг таркибида этиленгликол ва диэтиленгликол аниқланган серияларининг маълум бир қисми 2022 йил 29 март кунидан сўнг, яъни бу дорини илгари, 2012 йилда илк бор давлат рўйхатидан ўтганида берилган гувоҳномасининг амал қилиш муддатини навбатдаги 5 йилга узайтириш юзасидан Экспертлар кенгаши мажлиси бўлиб ўтганидан сўнг Ўзбекистонга олиб кирилиб, истеъмолга чиқарилгани сабаб, бу дори воситаси билан боғлиқ нохуш вазиятларга С.Х.Кариевни алоқадор қилиб кўрсатишга имконият бор.

Лекин “Амбронол” дори воситасида бундай қилишнинг имкони йўқ! Чунки яна такрорлаймиз: “Амбронол” сиропининг таркибида этиленгликол ва диэтиленгликол аниқлангани кўрсатилаётган барча сериялари С.Х.Кариев ҳали Фармацевтика соҳасига раҳбар сифатида ишга келгунига қадар, яъни 2017 йилда берилган гувоҳнома асосида сертификациядан ўтказилиб, Ўзбекистонга олиб кирилган ва истеъмолга чиқарилган!

Худди шунга ўхшаш, “Док-1 Макс” сироп дори воситасининг ҳам таркибида этиленгликол ва диэтиленгликол аниқланган серияларнинг қолган қисми 29.03.2022 йил кунидан анча олдин, яъни 2017 йилда берилган гувоҳнома асосида сертификациядан ўтказилиб, Ўзбекистонга олиб кирилиб, истеъмолга чиқарилгани жиноят иши бўйича дастлабки кунлар олиб борилган тергов ҳужжатларида акс этган. Масалан, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК лабораториясида 2022 йил декабр ойи охирида ўтказилган таҳлиллар натижалари бўйича тузилган хулосалардан, ундан ташқари, жиноят иши қўзғатиш ҳақида тергов органи чиқарган дастлабки қарордан ҳамда бевосита С.Х.Кариевни қамоққа олишга асос бўлган 25.01.2023 йилги суд ажримидан ҳам аниқ кўриниб турибдики, терговнинг бошида “Док-1 Макс” сироп дори воситасининг 03.02.2021 йилдан 07.01.2022 йилга қадар Ўзбекистонга олиб кирилиб, истеъмолга чиқариб бўлинган DXS2017, DXS2104, DXS2105, DXS2106, DXS2107, DXS2108, DXS2109 сериядаги партияларидан олинган намуналари таркибида ҳам этиленгликол ва диэтиленгликол аниқланган. Бироқ “Док-1 Макс” сироп дори воситасининг бу сериялари якуний айблов қарорда умуман кўрсатилмасдан тушириб қолдирилган. Бу серияларни айбловдан тушириб қолдириш сабаб ва асослари жиноят ишида умуман мавжуд эмас.

Ҳозирда биз бу ҳолатни айнан ушбу серияларни Ўзбекистонга кириб келган муддатлари билан боғлиқ эканини таъкидлаймиз. Яъни улар ҳам худди “Амбронол” сингари С.Х.Кариевни раҳбар сифатида алоқадор бўлган Экспертлар кенгаши мажлисидан олдинги даврда Ўзбекистонга кириб бўлганлиги сабабли уларга боғлаб бўлмайди.

Булардан ташқари, айблов қарорига эътибор берсак, дори таъсирида жабрланган болажонларнинг исм-шарифлари кўрсатиб ўтилаётган жойда, қайси болага айнан қайси сериядаги дори воситаси ичирилгани умуман кўрсатилмаган. Ваҳоланки, жиноят иши тергови натижасида маълум бўлдики, жабрланган болалар ота-оналарининг аксарияти фарзандларига ичирган дори воситаларининг қолдиқ қисмини идиши билан бирга тергов органига топширишган. Дастлабки тергов органи дори воситаларининг серияларини болалар шахси билан боғлиқ равишда кўрсатмаслигининг сабаби ҳам худди юқоридагилар сингари ишга алоқадор серияларни аксарият қисми С.Х.Кариевни раҳбарлик давридан илгариги давр билан боғлиқ равишда, яъни 2017 йил гувоҳномаси асосида кириб келган сериялар бўлганлигида деб гумон қилишга мажбурмиз.

Тергов органи томонидан “Амбронол” бўйича маълумотларга урғу бермасдан, уларга иккинчи даражали тус бериб, эътиборни сусайтиргани, “Док-1 Макс”ни бу каби серияларни айбловдан тушириб қолдиргани, жабрланган қайси болага айнан қайси серия ичирилгани кўрсатилмагани, 2017 йилда берилган гувоҳнома асосида кириб келган сериялар бўйича 2017 йилда “Док-1 Макс” ва “Амбронол” гувоҳнома берган шахслар тергов қилинмаганидан эътибор олиб қочилганини кўрсатади.

Жиноят-процессуал қонунчилик талабига кўра, барча ҳолатларни тўлиқ, холисона тергов қилиб, асосли қарор қабул қилишга мажбур бўлган тергов органи, бу ҳолатда, фақат С.Х.Кариевни айблашга имкон берадиган айрим ҳолатларни айбловда бўрттириб кўрсатиш, иш учун жуда аҳамиятли бўлган бошқа ҳолатлар ҳақида эса асоссиз сукут сақлаш орқали ишни бир томонлама, нохолис тергов қилганлиги шу вазиятнинг ўзидан яққол кўриниб турибди.

Энди бевосита айблов қарорига мурожаат қилмоқчимиз ва айбловнинг “...буйруқнинг 4-иловасида Давлат маркази директори Экспертлар кенгашига раислик қилиши белгиланган бўлиб, мазкур иловада Кенгаш раиси ўринбосари кўзда тутилмаган” деб баён қилинган ҳамда “...С.Кариев эгаллаб турган лавозимига кўра, Экспертлар кенгаши раиси ҳисобланиб, унинг иштирокисиз Кенгаш мажлисларини ўтказиш ва қарор қабул қилиш мумкин бўлмаса-да, Экспертлар кенгаши мажлисларида бевосита иштирок этмай, раислик қилмай, аксинча Кенгаш мажлисларини ўзининг, яъни раислик қилувчининг иштирокисиз ўтказиш амалиётини жорий қилиб, мажлис баённомаларини “орқа сана” билан имзолаб келган” деб баён қилинган қисмига қаратмоқчимиз:

Маълум бўлдики, “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК (кейинги ўринларда Марказ деб юритилади) ҳузуридаги Экспертлар кенгашининг фаолияти Ўзбекистон Республикаси ССВнинг 06.04.2020 йилги 104-сонли буйруғи билан янгиланган таҳрирда қабул қилинган «Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техникани давлат рўйхатидан ўтказиш ҳамда рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномасини бериш бўйича Экспретлар кенгаши тўғрисида»ги Низом асосида олиб боради. Ушбу Низомнинг 5-бандида экспертлар аъзолари таркибига Марказ директори, директор ўринбосарлари, Фармакология ва Фармакопея қўмиталари, лабораториялар мудирлари ҳамда соҳада катта тажрибага эга бўлган малакали мутахассислар киритилади, деб кўрсатилган.

Низомнинг 15-бандида Экспертлар кенгаши раиси Экспертлар кенгаши ишини ташкил этиши, Экспертлар кенгаши мажлисини чақириши ва унга раислик қилиши, Экспертлар кенгаши раиси бўлмаган ҳолда, унинг вазифасини Кенгаш раисининг ўринбосари бажариши кўрсатилган. Низомдаги 4-иловада эса Экспертлар кенгаши аъзоларининг таркиби жадвал шаклида берилган бўлиб, бу жадвалда экспертлар кенгаши аъзоларининг асосий иш жойидаги лавозимлари билан ушбу Низом янги таҳрири қабул қилинаётган вақтда, яъни 06.04.2020 йил санасига лавозимларни эгаллаб турган шахсларнинг фамилия-исм-шарифлари киритиб қўйилган.

Шу билан бирга Экспертлар кенгаши аъзолари таркиби белгиланган жадвал охирида “Изоҳ” қисми берилган бўлиб, унда “Экспертлар Кенгаши аъзолари бошқа ишга ўтганда ёки иш жойида бўлмаганда, унинг таркибига асосий иш жойидаги ушбу лавозимга янгидан тайинланган шахслар ёки вақтинча вазифасини бажарувчи шахслар киритилади” деб белгилаб қўйилган.

Жавдалнинг 1-бандидан кўринадики, 06.04.2020 йил санасига, яъни ССВ томонидан 104-сонли буйруқ чиқариш вақтига Марказ директори бўлган Ш.Х.Абдуғаниев Экспертлар кенгаши раиси сифатида белгиланган. Кейинчалик Ш.Х.Абдуғаниев ўрнига С.Х.Кариев ДУК директори лавозимига тайинланганидан сўнг, мазкур Низомнинг айнан 4-иловасининг “Изоҳ” қисмида белгиланган қоидага асосланиб, С.Х.Кариев Экспертлар кенгаши раиси сифатида ҳам ишларни олиб бораверган, яъни собиқ директор “Ш.Х.Абдуҳаниев” ўрнига “С.Х.Кариев” деб ёзиш учун қайтадан жадвал тузишга зарурат бўлмаган. Худди шу сингари, С.Х.Кариев хизмат сафари ёки бошқа сабабли иш жойида бўлмаганида, Марказ директори ўринбосарлари Низомнинг 4-иловасининг “Изоҳ” қисмида белгиланган қоидага кўра С.Х.Кариевни Экспертлар кенгашидаги раислик вазифасини ҳам бажариб келишган.

С.Х.Кариев асосий иш жойида бўлмаганлиги сабабли Экспертлар кенгашида иштирок этмаган ҳолларда уни ўринбосарлари Экспертлар кенгаши йиғилишларини раис сифатида ўтказиб келганини мазкур суд давомида сўроқ қилинган судланувчиларнинг ўзлари ҳам, ундан ташқари, гувоҳ тариқасида сўроқ қилинган Экспертлар кенгаши бошқа аъзолари ҳам ўз кўргазмаларида тасдиқлашган. Бундан ташқари, 2022 йил давомида ўтказилган Экспертлар кенгашлари мажлислари жараёни Экспертлар кенгаши масъул котиби У.Темиров томонидан видео ёки аудиоёзувлар шаклида ёзиб олингани сабабли, ушбу ёзувларда ҳам Экспертлар кенгаши йиғилишларига С.Х.Кариевнинг у ёки бу ўринбосари раислик қилаётгани кузатилади.

Шу тариқа Экспертлар кенгаши хеч қачон Раис иштирокисиз ўтмагани аниқ. С.Х.Кариевни Экспертлар кенгаши баённомаларини “орқа сана” билан имзолагани ҳақида терговнинг важи эса хақиқий ҳолат билан боғлиқ хулоса эмас. Чунки, суд терговида аниқ бўлдики, Экспертлар кенгаши баённомалари кенгаш масъул котиби У.Темиров томонидан ёзиб тайёр қилиниб, ундан сўнг, С.Х.Кариевни иш жойида бўлиш-бўлмаслигига қараб, кенгаш ўтказилган кундан бир неча кундан сўнг имзоланган, ўшанда ҳам айнан Экспертлар кенгаши ўтказилган сана билан имзоланиб келинган.

“Док-1 Макс” сироп дори воситасини рўйхатдан ўтиш гувоҳномасининг амал қилиш муддатини узайтириш билан боғлиқ бўлган 29.03.2022 йилги 6-сонли Экспертлар кенгаши мажлиси баённомасини С.Х.Кариев, мажлисга раислик қилмаган бўлса-да, уни имзолагани ҳолатини очиқлайдиган одам бу – кенгаш масъул котиби У.Темиров бўлади. У.Темировнинг судда берган кўргазмаларига кўра, 2022 йил июн ойига қадар Марказ директорининг ягона ўринбосари М.Иноятов бўлган вақтида М.Иноятов раислик қилган кенгаш баённомаларини ҳам С.Х.Кариев ўзига имзога олиб киришни талаб қилиб келган, қачонки А.Азимов ва Н.Мусаевлар ҳам Марказ директорининг ўринбосарлари лавозимига тайинланганидан сўнг С.Х.Кариев уларга ўзлари раис сифатида ўтказган кенгаш баённомаларини имзолашларига ижозат берган деб кўрсатиб ўтган бўлса-да, ССВнинг 104-сонли буйруғи 12- ва 14-бандларида кўрсатилган талаблардан келиб чиқадиган бўлсак, “Экспертлар кенгаши мажлиси баённомаси Экспертлар кенгаши котиби томонидан юритилиши, экспертлар кенгаши мажлиси баёни мажлис ўтказилган санада расмийлаштирилиши, Экспертлар кенгаши котиби Экспертлар кенгаши баённомаларининг асл нусхалари сақланиши учун масъул ҳисобланиши, Экспертлар кенгаши баённомаларга тартиб билан изчил кетма-кетликда рақамланиши, алоҳида йиғма жилдга тикилиши ва фойдаланиш чекланган ахборотларга эга бўлган ҳужжатлар учун белгиланган тартибда сақланиши” белгилаб қўйилганини ва шу сабабли С.Х.Кариев У.Темиров томонидан тақдим қилинган баённомаларни имзолаш жараёнини тўғри ташкиллаштирганидан шубҳаланмаган ҳолда имзолаб келганини алоҳида таъкидлаб ўтиш жоиз.

М.Иноятов судда сўроқ қилинганида ўзининг С.Х.Кариев ўрнига “Док-1 Макс” сироп дори воситасини рўйхатдан ўтиш гувоҳномасининг амал қилиш муддатини узайтириш билан боғлиқ бўлган 29.03.2022 йилги 6-сонли Экспертлар кенгаши мажлисига раислик қилганини тан олмасликка ҳаракат қилиб, носамимий руҳда берган кўргазмаларига ҳаммани ишонтиришга ҳаракат қилди. Ваҳоланки С.Х.Кариев 29.03.2022 йил куни АҚШда хизмат сафарида бўлгани сабаб, М.Иноятов бевосита директор вазифасини бажарувчи сифатида ушбу мажлисга тўғридан тўғри раислик қилгани ортиқча исбот талаб қилмайдиган факт эди. Мажлис баённомаси эса, ҳар доимгидек масъул котиб томонидан бир неча кун ўтказиб тайёр қилингани шубҳасиз ва уни С.Х.Кариев хизмат вазифаларига қайта киришганидан сўнг имзолатилгани бевосита У.Темировнинг ҳаракатлари сабабли юз берган ҳолатдир.

Шуларга кўра, С.Х.Кариев экспертлар кенгашларини “...раислик қилувчининг иштирокисиз ўтказиш амалиётини жорий қилиб, мажлис баённомаларини “орқа сана” билан имзолаб келган...” деб, шу жумладан, ““ДОК-1 МАКС” дори воситасини рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномаси амал қилиш муддатини узайтириш масаласи кўриб чиқилиши лозим бўлган 29.03.2022 йилдаги 6-сонли Кенгаш мажлисига раислик қилиши лозим бўлган бўлса-да, бироқ у мансаб ваколатини суиистеъмол қилиб, Кенгаш котиби У.Темировга мажлис унинг иштирокисиз ўтказилишига кўрсатма бериб, натижаси бўйича тузиладиган Кенгаш баённомасини кейин имзолаб беришини маълум қилган” деб баён қилинган айбловнинг асоссизлигини таъкидлаймиз.

Жиноят иши бўйича айбловда кўрсатилган кейинги ҳолат, яъни “Марион Биотеч” корхонаси номидан Марказга топширилаётган ҳужжатларни ҳамда кейинчалик Марказ билан тузилган шартномани корхонанинг Ҳиндистондаги раҳбари В.Тандор номидан Ўзбекистондаги дилер корхона – “Курамакс медикал” фирмаси раҳбари Сингх Рандвендра Протар, унинг имзосини ўхшатишга ҳаракат қилиб имзолаганлиги ҳолатида ғараз ният ҳамда бирор бир салбий оқибат йўқлигини таъкидлаймиз. Сабаби, айнан “Марион Биотеч” корхонаси эгалари, шу жумладан, корхона раҳбари В.Тандорнинг ўзи Сингх Рандвендра Протар томонидан унинг номидан ҳужжатлар имзоланишидан ҳабардорлиги аниқ. Чунки “Марион Биотеч” корхонаси билан имзоланган шартнома бўйича тўланиши керак бўлган пул маблағлари тўлаб берилган ва текширувга тақдим қилинган дори воситалари ва уларнинг керакли ҳужжатлари ҳам айнан “Марион Биотеч” корхонасидан келиб тушганлигига ҳеч қандай шубҳа йўқ. Агар бундай бўлмаса, яъни ҳужжатларда имзолар ғараз ниятда “Марион Биотеч” корхонаси раҳбарлари хабарисиз ва розилигисиз қалбакилаштирилган бўлганида эди, “Марион Биотеч” корхонаси Марказ ҳисобига пул маблағларини кўчириб бермаган бўларди. Бу ҳолатда, ҳужжатларни имзолатиш учун Ҳиндистонга юбориш-қайтариш жараёни қўшимча вақт ва маблағ талаб қилиши сабабли, уларни Тошкент шаҳрида Сингх Рандвендра Протар томонидан В.Тандор номидан имзолаш амалиётини “Марион Биотеч” корхонаси раҳбариятининг ўзи онгли равишда жорий қилган деб эътироф этилиши тўғри бўлади.

Шу ўринда, бир ҳолатни таъкидлаш керакки, Марказ директори С.Х.Кариев, дори воситаларини рўйхатдан ўтказиш ёки рўйхатдан ўтганлик гувоҳномаларининг амал қилиш муддатини узайтириш учун ушбу дори воситаларини ишлаб чиқарувчи корхоналар билан Марказ ўртасида тузиладиган шартномаларни имзолаётганида, унга фақат шартнома лойиҳаси тақдим қилиниб келинган ва у корхоналар томонидан топширилган ҳужжатлар Марказ рўйхатдан ўтказиш бўлими мутахасислари ва бошлиқлари томонидан белгиланган қонун-қоида талаблари асосида текшириб чиқилган, деган ишончга амал қилган.

Айблов матнидан суднинг эътиборни қаратмоқчи бўлган кейинги ҳолатимиз: “...С.Х.Кариев Фармацевтика тармоғини ривожлантириш агентлиги ва Давлат маркази директори лавозимларида фаолият кўрсатиши давомида, мансаб мавқеини суиистеъмол қилиб, ўзига юклатилган вазифаларига виждонсизларча муносабатда бўлиб, раҳбарлигидаги Давлат марказининг рўйхатдан ўтказиш бўлими, қўмиталар, лабораториялар ва бошқа бўлинмалари фаолияти юқоридаги қонун ва қонуности ҳужжатларда белгиланган тартибда олиб борилишини таъминламасдан, мазкур бўлим ва Қўмиталар ходимлари томонидан дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техникани давлат рўйхатидан ўтказиш жараёнида оғир оқибатларга олиб келган қўпол хатоликлар содир этилишига йўл қўйган” деб таърифланган қисми бўлади.

Бу баёнотда терговчи томонидан хатоликлар сифатида эса бир қанча ҳолатлар ажратиб кўрсатилган. Жумладан, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг ҳужжатларини дастлабки текширувдан ўтказиши давомида корхонанинг ишлаб чиқариш фаолиятига берилган лицензиянинг муддати ўтган бўлишига қарамай, ҳужжатларни иш юритувга қабул қилинганлиги юзасидан рўйхатдан ўтказиш бўлими ходимларига важ келтирилган. Лекин корхонага ишлаб чиқариш фаолиятига берилган лицензиянинг муддати ўтганлиги тергов органи томонидан айнан қаердан олинган маълумотлиги жиноят иши бўйича аниқлаштирилмаган.

Ваҳоланки, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг 2022 йил Марказдан рўйхатдан ўтган дори воситаларига, шу жумладан “Док-1 Макс” дори воситасига тааллуқли “досе” деб номланувчи ҳужжатлари жиноят иши материалларига қўшилган бўлиб, уни орасида инглиз тилида бўлган ва нотариал тасдиқланган ҳужжат нусхаси тикилган ва ушбу ҳужжатда “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг 17.01.2020 йилдаги VIUP16VC00050 рақамли сертификатида ишлаб чиқариш ва сотиш учун лицензия амал қилиш муддати 06.01.2025 йилгача эканлиги кўрсатилган (ҳужжат жиноят ишининг 26-жилд 52-варағида тикилган; ҳужжат расми қуйида келтирилмоқда).

Ундан ташқари, айбловда яна “ДОК-1 МАКС” (сироп) дори воситасини рўйхатга олиш гувоҳномасининг амал қилиш муддатини узайтириш мақсадида Марказга ҳужжатлар топширилган вақтда, амал қилиш муддати ўтган GMP сертификати билан қабул қилингани юзасидан важ келтирилган. Аслида, суд терговида аниқ бўлдики, аризачидан ҳужжатлар 22.10.2021 йил куни топширилаётган вақтда GMP сертификати муддати ўтишига яна икки кун бўлса ҳам вақт қолган бўлган. Ундан ташқари, Марказ канцелярияси ҳужжатларни қабул қилишда бирор сабаб билан уларни қабул қилмаслик ваколатига эга эмас, ҳужжатлар қачонки рўйхатдан ўтказиш бўлимига келиб тушганидан сўнггина, унинг таркиби ва мазмуни “дастлабки экспертиза” деб номланувчи текширишлардан ўтказила бошланишини инобатга олиш керак.

Иш ҳужжатларида ишлаб чиқарувчи корхона томонидан янгиланган GMP сертификатини дори воситаси бўйича рўйхатдан ўтказиш жараёнлари бевосита бошлангунига қадар тақдим қилишни кафолатлаб, 25.10.2021 йил куни Марказга кафолат хати берилганлиги айнан рўйхатдан ўтказиш бўлимидан GMP сертификатининг муддати тугаганлигига иш бошидан эътибор қаратилганлигини билдиради. “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг 30.12.2021 йил санаси билан янгиланган GMP сертификати 2022 йил январ ойи бошида Марказга онлайн тарзда “Uzfarminfo” электрон дастур орқали тақдим қилиниб, шартнома бўйича пул маблағлари Марказ ҳисобига ўтказилгандан сўнг дорининг досье ҳужжатлари рўйхатдан ўтказиш бўлими томонидан қўмиталарга йўналтирилганлиги, камчиликлар бартараф қилиб келинганини аниқ кўрсатиб турибди (ҳужжат жиноят ишининг 37-жилд 325-варағида тикилган; расми қуйида илова қилинмоқда).

Жиноят иши доирасида С.Х.Кариевга эълон қилинган айбловнинг навбатдаги қисми, “ДОК-1 МАКС” ва “Амбронол” (сироп) дори воситалари бўйича тақдим қилинган ариза ва унга илова қилинган ҳужжатлар (досье) ҳамда дорилар намуналари Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 23.03.2018 йилдаги 213-сонли Қарори талабларига мувофиқ лаборатория синовлари ўтказиш учун ўрнатилган тартибда Давлат маркази лабораторияларига тақдим этилмаган, деб баён қилинган.

Ҳақиқатан ҳам Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 23.03.2018 йилги 213-сонли қарори билан тасдиқланган “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техникани давлат рўйхатидан ўтказиш ҳамда рўйхатдан ўтказганлик гувоҳномаси бериш тартиби тўғрисида”ги Низомнинг 19-банди бешинчи хатбошида Рўйхатдан ўтказиш бўлими: “белгиланган йиғим суммаси ариза берувчи томонидан тўлангандан кейин ариза ҳамда илова қилинадиган намуналар ва ҳужжатларни экспертизадан ўтказиш учун Марказнинг лабораторияларига ... тақдим этади” деб кўрсатилган.

Бу бўйича, биринчи навбатда, Марказда аввалдан дори воситаларини рўйхатдан ўтказиш гувоҳномалари муддатларини узайтириш жараёнларида дори воситасининг норматив ҳужжатида (НД) ўзгаришлар бўлмаса, лаборатория синовларни ўтказилмаслик амалиёти жорий бўлиб қолганлигини таъкидлаш керак бўлади. Ундан ташқари, судда сўроқдан ўтган Марказ ходимларининг барчаси ВМ 213-сонли қарори билан тасдиқланган Низом 36-банди талабини, яъни дорилар гувоҳномасининг амал қилиш муддатини узайтиришда ҳам лаборатория синовларини ўтказиш талаб қилинишини фақатгина тергов жараёнидаги савол-жавоблар туфайли билишганлигини таъкидлашган. Тўғри, қонунни билмаслик жавобгарликдан озод қилмайди, деган ибора мавжуд, бироқ иш услуби одати деган тушунчалар ва жорий бўлиб қолган амалиёт ҳам у ёки бу соҳа доирасида муҳим воқелик эканлигини инобатга олмаслик нотўғри бўлади.

Устига устак, суд тергови натижасида аниқ бўлдики, дори воситалари билан лаборатория текширувлари белгиланган тартибда ўтказилганда ҳам ва ишлаб чиқарувчи томонидан дори таркибига пропиленгликол ўрнига этиленгликол ёки диэтиленгликол қўшилган деб тахмин қилсак, Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 27 октябрдаги 365-сонли қарорида тайёр дори воситаси таркибида ёрдамчи модда пропиленгликол бор ёки йўқлигини текшириш бўйича талаблар қўйилмаганлиги сабабли, дорининг таркибида этиленгликол ёки диэтиленгликол барибир аниқланмасди ва дори сифатига нисбатан ҳеч қандай шубҳа уйғонмас эди.

Ҳиндистоннинг “Док-1 Макс” ва “Амбронол” (сироп) дори воситалари 2012 йилдан буён Ўзбекистонга кириб келаётган, бунга қадар икки маротаба, яъни 2012 ва 2017 йилларда рўйхатга олиш даражасида текширувлардан ўтган, ундан ташқари, 2012 йилдан буён ҳар бир кириб келаётган дори воситасининг серияси ДВСИМ ташкилотларидан стандартлаштиришдан ўтиб келган ва бирор маротаба ҳам ножўя таъсир ҳолатлари кузатилмасдан, қайтага таъсири яхши бўлган дори воситалари сифатида кенг омма орасида ном чиқарган дорилардан бўлганлигининг гувоҳи бўлдик.

Вафот этган болалар ота-оналарининг суд тергови даврида сўроқ қилинганларини айримлари ўз кўргазмаларида, улар илгари ҳам “Док-1 Макс” ёки “Амбронол” сироп дориларини фарзандларига, қолаверса айнан шу нобуд бўлган фарзандига ҳам ичиришганлигини ва дорининг таъсири яхши бўлиб, фарзандлари соғайиб кетишганлигини, шунинг учун фарзандида бу гал шамоллаш бўлганида унга шифокор ёки дорихона ходими тавсиясисиз ҳам ўзлари мустақил равишда дорихонадан сотиб олиб ичиришганлигини билдиришди. Мазкур ҳолатлар ҳам “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг “Док-1 Макс” ёки “Амбронол” сироп дориларини ичида заҳарли даражада бўлган моддалари бўлиши мумкинлиги ҳақида шубҳага бориш имконини йўққа чиқаргани аниқ.

Худди шунга ўхшаш тарзда, айбловнинг яна бир баёнотига эътироз билдирамиз. Жумладан, айбловда: “ “Док-1 Макс” ёки “Амбронол” сироп дориларининг рўйхатдан ўтган гувоҳномалари амал қилиш муддатларини узайтириш бўйича топширилган ҳужжатларини “Дори воситалари, тиббий буюмлар, тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК Фармакопея қўмитасида маъмурий, кимёвий, фармацевтик ва биологик қисмлари ҳам ўрнатилган тартибда экспертизадан ўтказмаган” деб баён қилинган қисми ҳам асосга эга бўлмай, фақат тергов органи томонидан айбловни шакллантиришда баён қилинган фикр холос.

Аслида Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 23.03.2018 йилги 213-сонли қарори билан тасдиқланган Низомнинг 19-банди бўйича “ҳужжатлар экспертизаси” деб гувоҳноманинг амал қилиш муддатини узайтириш учун тақдим қилинган ҳужжатларни Марказ рўйхатдан ўтказиш бўлими ва қўмиталари томонидан ўрганишдан ўтказилиб, қўмиталар президиумларида муҳокама қилиниб, Экспертлар кенгашига тавсия билан олиб чиқилгунга қадар бўлган бутун жараёнга айтилиши сабабли “ҳужжатлар экспертизадан ўтказилмаган” деб хулоса чиқариш умуман асоссиз.

Шу жойда, тергов органининг Марказ Фармакопея қўмитаси ходимлари ҳаракатларига баҳо бериб, улар “Док-1 Макс” ёки “Амбронол” сироп дориларининг рўйхатдан ўтган гувоҳномалари амал қилиш муддатларини узайтиришда Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 23.03.2018 йилги 213-сонли қарори билан тасдиқланган Низомнинг 19-банди “в” кичик банди 2-хатбошида белгиланган талаб бўйича: “миллий ва халқаро стандартлар талаблари билан мувофиқлаштириш мақсадида ариза берувчидан норматив ҳужжатларга муқобил усулларни ва (ёки) қўшимча кўрсаткичлар, нормалар ва синов усулларини киритишни талаб қилмаган” деб важ келтириб, бу бўйича С.Х.Кариевга айб қўйганлиги билан ҳам келишиб бўлмайди.

Чунки авваламбор, Низомда “миллий ва халқаро стандартлар талаблари билан мувофиқлаштириш мақсадида аризачидан норматив ҳужжатларга муқобил усуллар ва (ёки) қўшимча кўрсаткичлар, нормалар ва синов усулларини киритишни талаб қилади” деб белгиланган қоида, Фармакопея қўмитаси томонидан норматив ҳужжат лойиҳаларида миллий ва халқаро стандартлар талаблари билан номувофиқликлар аниқланган тақдирдагина норматив ҳужжатларга муқобил усуллар ва (ёки) қўшимча кўрсаткичлар, нормалар ва синов усулларини киритишни талаб қилишга ваколат берадиган норма эканлигини тушуниб олиш муҳим.

Қолаверса, Фармакопея қўмитаси ходимлари 10 йилдан буён Ўзбекистонда рўйхатдан ўтиб, истеъмолда бўлиб келган, бирор марта сертификация жараёнларида номувофиқ деб топилмаган ва ҳеч қандай ножўя таъсир кузатилмаган дори воситасининг ҳужжатларини навбатдаги текширувдан ўтказаётганида, ишлаб чиқарувчига дори воситасини норматив ҳужжатига муқобил ёки қўшимча синов усулларини киритишни талаб қилишга асос кўрмаганлиги мантиқан юз бериши мумкин бўлган воқеликдир.

Шу ўринда, “Док-1 Макс” ёки “Амбронол” сироп дори воситалари таркибида этиленгликол ва диэтиленгликол мавжудлигини аниқлаш имкони ўзи бўлганмиди деган саволга тўхталиб ўтмоқчимиз. Дори воситаларининг сифатини назорат қилиш авваламбор Давлат фармакопеяси ва халқаро тан олинган фармакопеялар асосида шакллантирилган норматив ҳужжатига асосан қилинади. Ушбу норматив хужжатда қайд этилиши шарт бўлган синов кўрсаткичлари Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 27 октябрдаги 365-сонли қарори талаблари асосида шаклланади. Ушбу қарор иловасида сиропларга санаб ўтилган талабларга асосан эса сироп шаклдаги дори воситаси таркибидаги ёрдамчи моддаларга нисбатан ҳеч қандай синов кўрсаткичлар талаб қилиниши белгиланмаган. Бундай амалиёт халқаро тажрибада, ривожланган давлатларда ҳам ўз аксини топган.

Бундан ташқари, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонаси томонидан “Док-1 Макс” ёки “Амбронол” сироп таркибидаги пропиленгликол ёрдамчи моддасига нисбатан сифат кўрсаткичларини Европа Фармакопеясидан бирма бир нусха қилиш шаклида шакллантирилган Британия фармакопеяси асосида белгиланганлиги ва ушбу фармакопеяда ҳам этиленгликол ёки диэтиленгликол ёт аралашмаларини текшириш усуллари ва кўрсаткичлари талаб қилиб белгиланмаганлиги дори таркибига этиленгликол ёки диэтиленгликол қўшилиб қолган тақдирда ҳам уни аниқлаш имкониятини бермайди.

Бу йўналишда, 2023 йил 27 июл куни ЖССТ томонидан илк бор Халқаро фармакопеяга киритиш учун “Ичиш учун қўлланадиган суюқ дори воситалар таркибида диэтиленгликол ва этиленгликол синовлари”ни ишлаб чиқиб, интернетга муҳокамага жойлаштирган. 2023 йил 10 август куни эса Ўзбекистон Фармакопея қўмитаси “Дори воситаларида этиленгликол ва диэтиленгликолларнинг чинлик ва миқдорини аниқлаш” бўйича илк бор Умумий Фармакопея Мақоласини қабул қилган.

Демак тайёр дори воситаси таркибида этиленгликол ёки диэтиленгликол борлигини топиш учун ҳеч қандай қонуний талаблар мавжуд бўлмаганлиги сабабли бирор бир мутахассисга ўз мансабига совуққонлик билан қараб, ўзига юклатилган вазифаларига лоқайдлик ва виждонсизларча муносабатда бўлиб хавфсизлиги ва самарадорлиги шубҳа остида бўлган дори воситасини истеъмолга чиқарилишига йўл қўйган деб айблаш ҳам мантиқан нотўғри.

Кейинги ҳолат: айбловнинг Марказ фармокология қўмитаси вазифаларига тааллуқли равишда таърифланган қисми ҳам муҳокама талаб қилади. Жумладан, Фармакология қўмитаси раиси ва ходимлари “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасидан топширилган ҳужжатларнинг маъмурий, фармакологик, токсикологик ва клиник қисмлари бўйича экспертиза ўтказишда, дори воситаларига тегишли бўлган ҳужжатларда (досье) клиник-олди ва клиник тадқиқотлар ҳисоботлари мавжуд бўлмаса-да, “ДОК-1 МАКС” (сироп) дори воситасини рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномаси амал қилиш муддатини узайтириш бўйича Экспертлар кенгашига ижобий тавсия беришганлиги юзасидан билдирилган айблов бўйича, судланувчилар ва гувоҳлар, бу дори воситаси 10 йилдан бери Ўзбекистонда актив истеъмолда бўлгани ҳолда, шифоланиш нуқтаи назаридан самарали таъсир кўрсатувчи дори воситаси сифатида танилгани сабаб, бу галги гувоҳнома муддатини узайтириш жараёнида клиник тадқиқотлар ўтказилишига зарурат кўрилмаганлиги деб тушунтиришди.

Қолаверса, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирининг 29.05.2018 йили 343-сонли буйруғи билан тасдиқланган “Фармакологик ва дори воситаларининг клиник тадқиқотларини ҳамда клиник тадқиқот материалларининг экспертизасини амалга ошириш тартиби тўғрисида”ги Низом мавжуд бўлиб, ушбу Низомнинг III боб 40-бандида Дори воситаларини клиник тадқиқотларга тавсия этиш учун асосий мезонлар сифатида қуйидагилар кўрсатилган:

- дори воситаси мазкур ишлаб чиқарувчи корхона – буюртмачи томонидан илк бор ишлаб чиқарилган бўлса;

- дори воситаси фақат ишлаб чиқарувчи давлатда давлат рўйхатидан ўтказилган бўлса;

- тиббиёт муассасалари тиббиётда қўллаш тажрибаси юзасидан маълумотга эга бўлмаган дори воситалари;

-клиник амалиётда кенг қўлланаётган доривор ўсимликларнинг янги, ҳали тадқиқ этилмаган йиғмалари.

Бизнинг мисолда эса “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонаси “ДОК-1 МАКС” ва “Амбронол” (сироп) дори воситалари 2022 йилга келиб илк бор эмас, балки 10 йилдан бери ишлаб чиқарилиб, Ҳиндистон ва Ўзбекистондан ташқари яна Тожикистон ва Қирғизистон давлатларидан ҳам рўйхатдан ўтган ва юқорида айтганимиздек, 10 йилдан буён Ўзбекистон тиббиёт муассасалари томонидан тиббиётда кенг қўлланиб келинган, ножўя таъсирга эга бўлмаган, самарали дори воситаси сифатида кенг оммага маълум дори воситаси бўлган.

Бу ҳолатлар “ДОК-1 МАКС” ва “Амбронол” (сироп) дори воситалари бўйича клиник тадқиқотлар ўтказилмаган деб шакллантирилган айбловни инкор қилишга мажбур қилади.

Умуман олганда, ВМ 213-сонли қарори билан тасдиқланган Низомда ҳам, ундан ташқари “Дори воситалари, тиббий буюмлар, тиббий техника экспертизаси ва стандартлаштириш давлат маркази” ДУК Низоми ва Уставида ҳам дори воситаларини рўйхатга олиш ёки рўйхатга олиш гувоҳномаси муддатини узайтириш билан боғлиқ ҳолатларда аризачилар томонидан топширилаётган ҳужжатларни экспертиза қилиш, дориларни лаборатория синовларидан ёки клиник тадқиқотлардан ўтказиш-ўтказмаслик масаласини ҳал қилиш ишларига ҳамда Фармакопея ва Фармакология қўмиталари президиумларига Марказ директори сифатида С.Х.Кариевнинг бирор бир маъмурий аралашуви белгиланмаган ва талаб ҳам қилинмаган.

Шу сабабли, Марказда “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг дори воситаларини рўйхатга олиш ёки рўйхатга олиш гувоҳномалари муддатини узайтириш билан боғлиқ равишда айбловда санаб ўтилган хато-камчиликларнинг бирортаси бўйича ҳам С.Х.Кариевга айблов қўйиш умуман асоссиз деб ҳисоблаймиз.

Аксинча, Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 23.03.2018 йилги 213-сонли қарори билан тасдиқланган “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техникани давлат рўйхатидан ўтказиш ҳамда рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномасини бериш тартиби тўғрисида”ги Низом 19-банди талаблари билан Марказнинг рўйхатга олиш бўлимига, лабораторияларига, Фармакопея, Фармакология ва бошқа қўмиталарига, дори воситаларини рўйхатдан ўтказиш ҳамда рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномасини бериш тартиблари юзасидан, уларнинг ҳар бирига мустақил равишда вазифалар ва ваколатлар юклатилганлигини таъкидлаган ҳолда, Низомда белгиланган вазифаларни лозим даражада бажарилишига ушбу бўлим ва қўмиталар ҳеч қандай қўшимча назоратсиз ҳам масъулиятли бўлганлигини эътироф этишни лозим биламиз.

Ундан ташқари, Марказ бўлимлари, лабораториялари ва қўмиталари бўйича алоҳида Низомлар ва лавозим йўриқномалари ҳам жорий қилинган бўлиб, уларда ҳар бир лавозим эгасига бу борадаги вазифа, масъулият ва жавобгарлик аниқ белгилаб қўйилган (жиноят ишининг 52-жилдига тикилган).

Масалан, Марказ директори томонидан 12.12.2019 йилда тасдиқланган “Рўйхатдан ўтказиш бўлими” Низомининг 3.5. бандида Рўйхатдан ўтказиш бўлимининг вазифаси сифатида “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техниканинг рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномасини олиш учун тадбиркорлик субъектларидан ҳужжатлар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 23.03.2018 йилги 213-сонли қарори билан тасдиқланган “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техникани давлат рўйхатидан ўтказиш ҳамда рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномасини бериш тартиби тўғрисида”ги Низомга мувофиқ қабул қилинади” деб аниқ белгиланган.

Ундан ташқари, Марказда 2019 йилда тасдиқланган “Дори воситалари, тиббий буюм ва тиббий техника экспертизаси стандартлаштириш Давлат маркази” ДУК рўйхатдан ўтказиш бўлими етакчи мутахассиси лавозим йўриқномасининг 2.1. бандида бўлим етакчи мутахассиси вазифаларининг энг биринчиси қилиб: “марказ буйруғига биноан ҳамда амалдаги қонунчиликда белгиланган тартибда маҳаллий ва чет эл дори воситаларини, тиббий буюмларни ва тиббий маҳсулотларни рўйхатдан ўтказиб, ҳужжатларни расмийлаштириш” белгиланган бўлса, худди шу сингари, “Дори воситалари, тиббий буюм ва тиббий техника экспертизаси стандартлаштириш Давлат маркази” ДУК рўйхатдан ўтказиш бўлими бош мутахассиси лавозим йўриқномасининг 2.1. бандида бош мутахассиснинг энг биринчи вазифаси: “Дори воситаларини, тиббий буюмларни ва тиббий маҳсулотларни рўйхатдан ўтказишга жисмоний ва юридик шахслардан ариза ва ҳужжатлар тўпламини қабул қилишни, бирламчи экспертиза ўтказишни, ариза берувчи билан тегишли ёзишмаларни олиб бориш, Марказ ва ариза берувчи ўртасидан шартнома тузилишини таъминлаш ва тўлов варақасини расмийлаштириш, белгиланган йиғим суммаси ариза берувчи томонидан тўлангандан кейин ариза ҳамда илова қилинадиган намуналар ва ҳужжатларни экспертизадан ўтказиш учун Давлат марказининг қўмита ва лабораторияларга юбориш ижросини амалга оширади” деб белгиланган.

Шунингдек, “Дори воситалари, тиббий буюм ва тиббий техника экспертизаси стандартлаштириш Давлат маркази” ДУКнинг рўйхатдан ўтказиш бўлими бошлиғи лавозим йўриқномасининг I бобида бошлиқнинг вазифалари белгилаб берилган бўлиб, улар:

“2.1. Рўйхатга олиш бўлимига юклатилган ва топширилган вазифаларнинг бажарилишни ташкил этади, бошқаради ва назорат қилади.

2.2. Амалдаги қонунчиликда белгиланган тартибда маҳаллий ва чет эл дори воситаларини, тиббий буюмларни ва тиббий маҳсулотларни рўйхатдан ўтказишни, расмийлаштиришни ташкил этади” деб қайд қилинган.

Энг асосийси, рўйхатдан ўтказиш бўлими бошлиғи лавозим йўриқномасининг I I бобида: “бўлим бошлиғи унга юклатилган вазифаларни бажариш учун қуйидаги мажбуриятларни бажариши лозим:...

...3.7.Бўлим ходимларининг рўйхатдан ўтказилганлик тўғрисидаги гувоҳномаларини ва қайта рўйхатдан ўтказилганлигини тасдиқловчи ҳужжатларнинг расмийлаштириш ҳамда бериш учун қўйилган талабларга, қонун-қоидаларга риоя қилишнинг назоратини олиб бориш; мазкур бўлим ходимлари томонидан уларнинг хатоликлар содир этилганда уларга объектив баҳо бериш, меъёрий чораларни кўриш...” деб аниқ кўрсатиб қўйилган.

Лавозим йўриқномасига рўйхатдан ўтказиш бўлими бошлиғи бўлим томонидан тақдим этиладиган ахборотларнинг ишончлилигига шахсан жавобгар эканлиги ҳам қоида тариқасида киритилган.

Яна бир эътиборли ҳолат: “Дори воситалари, тиббий буюм ва тиббий техника экспертизаси стандартлаштириш Давлат маркази” ДУКнинг рўйхатдан ўтказиш бўлими бошлиғининг ўринбосари лавозимида ишловчи ходимнинг лавозим йўриқномаси талаблари ҳам худди бўлим бошлиғининг лавозим йўриқномаси талаблари билан деярли бир хил қилиб шакллантирилиб, бўлим бошлиғининг юқорида кўрсатиб ўтилган мажбуриятлари бўйича, бўлим бошлиғининг ўринбосарига ҳам параллел равишда бир хил масъулият юклатилган.

Суднинг эътиборига яна бир ҳужжатни етказмоқчимиз – бу 15.02.2018 йилда тасдиқланган “Дори воситалари, тиббий буюм ва тиббий техника экспертизаси стандартлаштириш Давлат маркази” ДУКнинг Фармакопея қўмитаси тўғрисида Низоми бўлиб, унда Фармакопея қўмитаси дори воситалари сифатига ва уларни назорат қилиш усулларига нисбатан қўйиладиган талабларни белгилайдиган норматив ҳужжатларни тасдиқловчи расмий эксперт орган эканлиги, у “Дори воситалари, тиббий буюм ва тиббий техника экспертизаси стандартлаштириш Давлат маркази” ДУКнинг ташкилий тузилмаси ҳисобланиши ҳамда қўмита ўзининг муҳри ва бланкасига эгалиги кўрсатилган. Низомга кўра Фармакопея қўмитасини Марказ директори томонидан тайинланган раис бошқаради ва у Фармокопея қўмитасига юклатилган функция ва вазифаларни бажарилишига... шахсан масъулдир.

Шунингдек Фармакопея қўмитаси раиси “дори воситаларини рўйхатдан ўтказиш, рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномасининг амал қилиш муддатини узайтириш, рўйхатдан ўтказиш ҳужжатларига ўзгартириш ва қўшимча киритиш бўйича тақдим этилган ҳужжатларни экспертиза қилишни ташкил этиши” белгиланган.

Бундан ташқари, “Дори воситалари, тиббий буюм ва тиббий техника экспертизаси стандартлаштириш Давлат маркази” ДУКнинг Фармакопея қўмитаси раиси лавозим йўриқномаси ҳам 15.02.2018 йилда тасдиқланган бўлиб, унда раис вазифа ва мажбуриятлари таркибида: “қўмита ишини ташкил қилади ва назорат қилади”, “Бош мутахассислар, етакчи, I ва II тоифали мутахассислар, компьютер оператори, шунингдек холис экспертлар ишини назорат қилади” ҳамда “қўмита ходимларига топширилган иш ҳажмини бажарилишини назоратини олиб бориб, қўмита ходимлари томонидан ҳужжатлар экспертизаси ва кўриб чиқиш муддатига риоя қилинишини назорат қилади. Қўмита ходимлари томонидан уларнинг мажбуриятлари бузилганда тўғри баҳо беради ва тегишли чора кўради” деб қайд қилинган вазифалар кўрсатилган.

Худди рўйхатдан ўтказиш бўлими сингари, “Дори воситалари, тиббий буюм ва тиббий техника экспертизаси стандартлаштириш Давлат маркази” ДУКнинг Фармакопея қўмитаси раиси ўринбосари лавозимида ишловчи ходимнинг ҳам лавозим йўриқномаси шакллантирилган бўлиб, бу йўриқнома талаблари ҳам худди қўмита раисининг лавозим йўриқномаси талаблари билан деярли бир хил қилиб шакллантирилиб, қўмита раисининг юқорида кўрсатиб ўтилган мажбуриятлари бўйича, раис ўринбосарига ҳам параллел равишда бир хил масъулият юклатилган.

Фармакопея қўмитаси бош мутахассислари ва етакчи мутахассислари лавозим йўриқномаларида эса уларнинг вазифалари ичида: “маҳаллий, МДҲ ва хорижий дори воситалари учун норматив ҳужжатлар экспертизаси хулосаларини ташкил этади ва белгиланган тартибда Фармакопия қўмитаси президиумининг мажлисига тавсия қилади” деб белгиланган, ундан ташқари, қўмита президиум мажлисларида иштирок этиши давомида дори воситаларини рўйхатдан ўтказиш, рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномасининг амал қилиш муддатини узайтириш, рўйхатдан ўтказиш ҳужжатларига ўзгартириш бўйича зарурат туғилганда Давлат маркази лабораторияларига намуналарни ва норматив ҳужжатларини синов таҳлиллари учун тақдим этиш мажбурияти юклатилган.

Ўз навбатида, худди юқоридагилар сингари “Дори воситалари, тиббий буюм ва тиббий техника экспертизаси стандартлаштириш Давлат маркази” ДУКнинг Фармакология қўмитаси раисининг, раис ўринбосарининг, қўмита етакчи ва бош мутахассисларининг ҳам лавозим йўриқномалари жорий қилинган бўлиб, ушбу лавозим йўриқномалар мазмун-моҳияти таҳлил қилинса, Фармакология қўмитасининг етакчи мутахассислари рўйхатдан ўтказишга ёки рўйхатдан ўтказиш гувоҳномаларини амал қилиш муддатларини узайтиришга топширилган дори воситаларининг ҳужжатларини экспертиза қилишлари ҳамда дори воситаларини клиник тадқиқотлар асосида ёки тадқиқотларсиз рўйхатдан ўтказиш масаласини Фармакология президиуми муҳокамаси орқали ҳал қилиш чораларини кўришлари кераклиги, қўмита раиси эса ўзининг ўринбосари шериклигида етакчи мутахассисларнинг ушбу борадаги ишларини назорат қилиши ва уларни ўз вақтида, лозим даражада, амалдаги норматив қонун-қоидалар талабалари асосида бажарилишини таъминлашга тўғридан тўғри жавобгар эканлигини англаш мумкин.

Юқоридагиларни инобатга олган ҳолда “Дори воситалари, тиббий буюм ва тиббий техника экспертизаси стандартлаштириш Давлат маркази” ДУК тизимида рўйхатга олинаётган ёки муддати узайтирилаётган дори воситалари ҳужжатлари бўйича Марказнинг рўйхатдан ўтказиш бўлими, Фармакопея ва Фармакология қўмиталарида тегишли тартибда ишларни олиб боришга, қолаверса, бу ишларни лозим даражада назорат қилишга етарли ваколат ва маъмурий имкониятлар бўлган деб таъкидлаб, бу борада С.Х.Кариевга қўшимча масъулият юклаш асоссиз деб хулоса қиламиз.

Энг асосийси, С.Х.Кариев хизмат сафарларида бўлганлиги сабабли “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонаси томонидан ишлаб чиқариладиган “ДОК-1 МАКС” ва “Амбронол” (сироп) дори воситаларининг рўйхатдан ўтказиш гувоҳнома муддатларини узайтириш масалалари кўриб чиқилган 2022 йил 29 март санадаги 6-сонли ва 2022 йил 30 ноябр санадаги 25-сонли Экспертлар кенгаши мажлисларида шахсан иштирок этмаган, мажлисга раислик қилувчи вазифасини М.Иноятов ва А.Азимовлар бажаришган ва тегишли рўйхатдан ўтказиш гувоҳномаларини имзолашган.

Юқорида қайд этилган 6- ва 25-сонли Экспертлар кенгашлари баённомалари билан танишиб чиқилганда, “ДОК-1 МАКС” ва “Амбронол” (сироп) бўйича Марказ қўмиталари томонидан ижобий тавсиялар берилганлигига ҳамда бирор бир камчилик борлиги ҳақида ёки дори воситалари билан лаборатория синовларини ўтказиш шарт бўлган ҳолатларда уларни ўтказмасдан тавсия қилинганлиги ҳақида ахборот берилмаганлигига гувоҳ бўлдик.

Шу ўринда, Вазирлар Маҳкамасининг 213-сонли қарори ва Ўзбекистон Республикаси ССВнинг 06.04.2020 йилги 104-сонли буйруғи билан тасдиқланган Низомларга асосан Экспертлар кенгаши томонидан Фармакопея, Фармакология, Янги тиббий техника қўмиталари, шунингдек Давлат марказининг бошқа бўлинмалари хулосалари асосида дори воситаларининг тиббиёт амалиётида қўлланишига рухсат бериш ёки рухсат беришни рад этиш тўғрисида коллегиал қарор қабул қилинишини инобатга олиш лозим.

Юқорида баён қилинганларнинг барчаси “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасини “ДОК-1 МАКС” (сироп) ва “Амбронол” (сироп) дори воситалари гувоҳномаларининг амал қилиш муддатларини узайтириш бўйича топширилган ариза ва ҳужжатларни Марказ томонидан экспертизадан ўтказиш билан боғлиқ воқеликлар бўйича тергов органи томонидан С.Х.Кариев жиноий қилмиш даражасида баҳоланса бўладиган хатти-ҳаракатни содир қилганлигини исботловчи бирорта хам асосли далил келтира олмаганлигини ва бу бўйича унга айб асоссиз қўйилганлигини кўрсатади.

Тимур ака

Энди айбловнинг мантиқан энг нотўғри шакллантирилган қисмига тўхталмоқчимиз, яъни “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасини “Кураракс” таблетка дори воситаси бўйича 25.05.2022 йил кунги Экспертлар кенгаши қарори билан тайинланган GMP инспекция текширувини бекор қилиб, ушбу дори воситасини рўйхатдан ўтказиб, унга гувоҳнома бериб юборилганлик билан боғлиқ қисмига тўхталиб ўтмоқчимиз.

Тергов органи эълон қилган айбловни ўқишни ўзидан айбловда мантиқ йўқлиги кузатилади. Чунки ушбу эпизод бўйича тергов органи жиноятнинг объектив томони исботини баён қилишда икки хил воқеликни изоҳлаган: яъни бир томондан, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасини “Кураракс” таблетка дори воситаси бўйича 25.05.2022 йил кунги Экспертлар кенгаши қарори билан тайинланган GMP инспекция текширувини бекор қилиб, ушбу дори воситасини рўйхатдан ўтказиб, унга гувоҳнома берилиши учун Сингх Эркиний орқали Шодмоновга 33.000 АҚШ доллари миқдорида пул берилганлик ҳолатини таърифлаб келиб, бу ҳолатни мантиқий якунига етказмасдан туриб, яъни берилган пул билан юз берган оқибат ўртасидаги сабабий боғланиш бор-йўқлигини аниқлаштирмасдан туриб, иккинчи воқеликни баён қилишган, яъни бу пулларга боғлиқ бўлмаган равишда, С.Х.Кариев томонидан, бирор бир мақсадсиз қўл остидаги ходимларга гўёки ноқонуний кўрсатма берилгани сабабли “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасида тайинланган инспекцион текширув ўтказилмасдан, корхонанинг “Кураракс” дори воситасини давлат рўйхатидан ўтказиш бўйича гувоҳнома бериб юборилган деб хулоса қилинган.

Ушбу воқеликлар бўйича аниқлик киритиш учун дастлабки ва суд тергови давомида сўроқ қилинган шахсларнинг кўргазмаларига эътибор қаратсак, уларнинг мақсади бир нарсага қаратилганлиги, яъни қандай қилиб бўлмасин “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасини GMP иснпекция текширувидан ўтказмасдан туриб, унинг “Кураракс” таблетка дори воситаларига давлат рўйхатидан ўтказилганлик тўғрисидаги гувоҳномани расмийлаштириб берилишига Сингх берган 33.000 АҚШ доллари эмас балки айнан С.Х.Кариевнинг бу хақидаги оғзаки кўрсатмаси сабаб бўлганлигига ҳаммани ишонтириш эканлиги кузатилади.

Бу борада биринчи навбатда Марказ директори биринчи ўринбосари А.Азимов кўргазмаларига мурожаат қилсак: А.Азимов дастлаб, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасини инспекциядан ечиш бўйича С.Х.Кариев топшириқ берганлигини Н.Мусаевдан билганлигини баён қилиб кўргазма берган, лекин кейинги сўроқларида кўргазмаларини ўзгартириб, Агентлик раҳбари биринчи ўринбосари У.Эгамовни шахсан ўзидан 2022 йил тахминан июн ойи охирлари июл ойи бошларида “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасини инспекциядан ечиш бўйича топшириқ олганини билдириб, сўнгра гўёки ушбу масалада С.Х.Кариевдан “Телеграм” орқали хабар келиб тушганини ва ушбу хабар ҳақида хонасида ўтирган Н.Мусаевга унинг ўзи айтиб, сўнг У.Темировни чақириб унга қоғозчага ёзган ҳолда инспекциядан ечиш керак бўлган корхоналар номи берилганини ва ушбу топшириқ гуёки С.Х.Кариевдан келганини айтишганлигини, У.Темиров эса бу масалани С.Х.Кариевнинг ўзидан аниқлаштиришини айтиб, уларнинг олдидан чиқиб кетганини билдирган. Бироқ шу жойда А.Азимов нима сабабдан У.Темировга ўзини қўлида турган телефон воситасидаги С.Х.Кариевни “Телеграм” хабарини тўғридан тўғри кўрсатиб қўя қолмаган. Ахир судда гувоҳи бўлганимиздек, бошқа ҳолатда А.Азимов раҳбар У.Эгамов топшириғи эканлигини тасдиқлаш учун бу каби “Телеграм” тармоғи орқали келиб тушган ёзишмаларини У.Темировга йўналтирган-ку?!

Ўз навбатида Марказ директори ўринбосари Н.Мусаев жиноят иши бўйича дастлабки тергов даврида кўргазма берганида, у 2022 йилни тахминан июн ойи охирлари – июл ойи бошларида А.Азимовни хизмат хонасида ўтирган вақтида А.Азимов унга раҳбар С.Х.Кариев “Pectro Biotech Pvt Ltd” ва “Marion Biotech” корхоналарини инспекцион текширувдан олиб ташлаш ҳақида кўрсатма берганлигини айтиб, ушбу кўрсатмани масъул котиб У.Темировга етказиш лозимлигини айтганлигини ва сўнг А.Азимов У.Темировни улар ўтирган хонасига чақиртирганлигини ва унга қадар қоғозга ўша иккита корхона номини ёзиб столга Мусаевни олдига қўйиб қўйганлигини, кейин У.Темиров кирганида унга ушбу қоғозда ёзилган корхона номлари кўрсатилиб, С.Х.Кариевни топшириғи хақида маълум қилишганлигини билдирган. Н.Мусаев дастлабки тергов даврида сўроқ қилинганида, С.Х.Кариев 2 та корхонани инспекцион текширувдан чиқариб ташлаш ҳақидаги топшириқни А.Азимовга “Телеграм” тармоғи орқали юборди деб умуман гапирмаган. Бироқ жиноят иши бўйича тергов ҳаракатлари тамомланиб, ҳамма судланувчиларга жиноят иши материаллари билан тўлиқ танишиб чиқиш имкони берилгач, Н.Мусаев аниқки, А.Азимовнинг берган кўргазмалари билан танишиб олгач, суд тергови бошланиши билан ўз кўргазмаларида С.Х.Кариев ўз топшириғини А.Азимовга телефондаги “Телеграм” тармоғи орқали юборган эди, деб гапиришни бошлади.

Бундан ташқари, гўёки С.Х.Кариев А.Азимовга “Телеграм” тармоғи орқали хабар юборганлиги хақида Н.Мусаев суд мажлиси давомида ҳам етарли даражада аниқ кўргазма бера олмагани сабабли судланувчилар курсисида у билан ёнма-ён бўлган Г.Салиева томонидан Н.Мусаевга йўналтирувчи савол бериш ва сўнг Г.Солиевани ўзи, ундан ташқари А.Азимов томонидан ўзларига керакли жавобни айтиб туришга йўл қўйилганлигига гувоҳ бўлган эдик. Суд мажлиси баённомаси ва аудиоёзувларни 2023 йил 25 август кунги қисми ўрганилса, Г.Солиева Н.Мусаевга С.Х.Кариевдан А.Азимовга юборилган телеграм хабарда ишлаб чиқарувчи ва унинг давлатидан ташқари махсулот номи хам ёзилганмиди-йўқми, деган савол берганда, Н.Мусаев жавоб беролмай иккиланиб қолганлиги, кейин шу заҳоти Г.Солиеванинг саволига тасдиқ маъносида жавоб берганлиги ва шу пайт С.Кариев судга эътироз билдириб, А.Азимов билан Г.Солиева Н.Мусаевга нима дейишини ўзлари ўргатиб туришганлигини билдирганди. Ҳурматли раислик этувчи, агар эсласангиз, шу пайт сиз Солиевага олдида диктофон турганлигини эслатиб, ушбу ҳолат бўйича иш якунида диктофон аудиоёзувини қайта эшитиб кўриб, тегишли баҳо беришингизни маълум қилгандингиз. Бундан кейин Солиева унда бошқа савол йўқлигини билдириб, савол-жавобини тугатиб қўя қолганди.

Эътиборлиси шуки, С.Кариевдан гўёки А.Азимов телефонига юборилган “Телеграм” хабарнинг ўзи умуман йўқ нарса, уни ҳақиқатда бўлганлигини тергов органи тасдиқламаган!

Бу ҳолат ҳам С.Х.Кариевга нисбатан кўргазма бераётган шахсларнинг гап-сўзлари самимий эмаслигини билдиради.

Энди марказ Экспертлар кенгаши масъул котиби Умид Темировнинг жиноят иши бўйича берган кўргазмаларига эътибор қаратсак. Жумладан, У.Темиров дастлабки тергов даврида берган кўргазмаларида, 2022 йил тахминан июн ойи охирларида А.Азимов ва Н.Мусаев унга С.Х.Кариев иккита корхонани инспекцион текширувга тушган корхоналар рўйхатидан чиқариб ташлаш кераклиги ҳақида топшириқ берганини айтишгач, у “Зарур амалиётлар маркази” ДУКнинг раҳбари Азиз Файзаматович Дустматов билан бирга шу ҳақда С.Х.Кариев қабулига кириб-чиқишганидан сўнг, барибир бу корхоналарни рўйхатдан чиқармаганлигини, лекин орадан бир неча кун ўтгач, яъни тахминан 2022 йилнинг июл ойи бошида, Марказ Фармакология қўмитаси раиси С.Саидов “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасининг “Кураракс” дори воситасини давлат рўйхатидан ўтказилганлиги ҳақидаги гувоҳномани тасвирини телефонлардаги “Телеграм” тармоғи орқали унга юборганидан сўнг, ушбу дори воситасига барибир гувоҳнома бериб юборилганлигини билганлигини ва шундан сўнг 2022 йил 25 май кунги Экспертлар кенгашининг 10-сонли мажлис баённомасидаги инспекцион текширув ўтказилиши кўрсатилган 12 та корхоналар қаторидан “Marion Biotech” корхонасини олиб ташлаб, янги 11 та корхона ёзилган рўйхатни баённомага қўшиб қўйганлигини билдирган.

У.Темиров судга келиб, гувоҳлик берганида эса, ўзининг кўргазмаларини буткул ўзгартириб, гўёки у А.Ф.Дўстматов билан С.Х.Кариевнинг олдидан чиқиб кетгач, дархол Экспертлар кенгаши баённомасини ўзгартириб, ўзгартирилган баённоманинг тўлиқ жилдини Ш.Шодмоновга дори воситасига гувоҳнома ёзиб бериш учун тақдим қилганман ва кейинчалик Ш.Шодмоновдан ушбу баённомани қайтиб олиб, иш юритувга қўшиб қўйганман, дейишни бошлади.

Ваҳоланки Ш.Шодмонов унга судда берилган саволларга жавобларида масъул котиб У.Темиров унга баённома бермаганлигини гапирган эди.

Бундан ташқари, У.Темиров суд тергови давомида сўроқ қилинаётганида, худди “Кураракс” дори воситаси сингари текширувга тушган бошқа дори воситаларга гувоҳнома бериб юборилгани билан боғлиқ бошқа қилмишлари ҳам фош қилиниб, саволга тутилганида, у ўз кўргазмалари мазмун-моҳиятини назорат қилмасдан, узуқ-юлуқ, мантиқсиз ва бир бирига тескари гапларни гапириб ташлашни бошлади.

Жумладан, У.Темиров Экспертлар кенгаши баённомасини қандай ўзгартирганини гапираётганида, дастлаб баённома варақлари ичидаги инспекцион текширувга тушган 12 та корхона рўйхати чоп қилинган варақлардаги корхоналар ичидан “Marion Biotech PVT. Ltd.” компаниясини чиқариб ташлаб, уларнинг сонини 11 та қилиб қайтадан чоп қилиб, янги варақни олдингиси ўрнига тикиб қўйганини гапирди. Кейинроқ кўргазмаларида чалкашиб, ундан ташқари, ўзининг С.Х.Кариевга қарши кайфиятда эканлигини сездириб, баённомадаги рўйхатни ўзгартириш учун "охирги иккита варағини алмаштирдим, ...юлволдим" ва шу сабаб С.Х.Кариев имзоси бор варақ ҳам йиртилганлигини, шунинг учун ушбу варақни ҳам қайтадан чоп қилиб, С.Х.Кариевга қайтадан имзолатганини гапиришни бошлади.

Аслида 25.05.2022 йилги Экспертлар кенгашининг 10-сонли мажлис баённомасининг асосий матн қисми 17 варақдан иборат бўлиб, инспекцион текширувга тушган корхоналар ҳақидаги рўйхатлар баённоманинг 10- ва 11-варақларида бўлгани сабаб, фақат шу иккита, яъни 10- ва 11-варақлар алмаштирилган ва бу икки варақда С.Х.Кариевнинг имзоси талаб қилинган жойнинг ўзи йўқ.

Шунинг учун, У.Темировнинг судда сўроқ қилинаётганида, у 25.05.2022 йил кунги Экспертлар кенгашининг 10-сонли баённомасидан “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасини чиқариб ташлаётганида С.Х.Кариевнинг имзоси бор варақни ҳам йиртиб ташлаганлиги сабабли ушбу варақни ҳам қайтадан чоп қилиб, С.Х.Кариевга имзолатганлиги ҳақида берган кўргазмалари ҳақиқатдан йироқлигини таъкидлаш керак.

Ш.Шодмоновнинг бу бўйича кўргазмаларини кузатсак, 2022 йил июн ойи ўрталарида У.Темиров рўйхатдан ўтказиш бўлими етакчи мутахассиси А.Саиджонов билан унинг хонасига кирган ва 25.05.2022 йилги Экспертлар кенгаши мажлиси баённомаси тайёр бўлганини ва ушбу баённомадан кўчирмани А.Саиджоновга бериб қўйганини гапирган, ундан ташқари, У.Темиров шу вақтнинг ўзида ушбу Экспертлар кенгаши қарори билан инспекцион текширувга тушган “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасининг “Кураракс” таблетка дори воситаларига давлат рўйхатидан ўтганлик гувоҳномаси бериб юбориш кераклиги ҳақида С.Х.Кариев топшириқ берганлигини ҳам гапирган, шунда у, яъни Ш.Шодмонов У.Темировдан бу дори воситасини давлат рўйхатидан ўтказиш қарори Экспертлар кенгаши баённомасига киритилганми деб сўраганида, У.Темиров киритилганлигини тасдиқлаган. Шунда бўлса ҳам гўёки Ш.Шодмонов гувоҳнома расмийлаштиришга шошмаган ва қачонки Н.Мусаев ва А.Азимов ундан гувоҳномани талаб қилишни бошлаганидан сўнг Ш.Шодмонов рўйхатдан ўтказиш бўлими ходими А.Саиджоновга агар Экспертлар кенгаши баённомасига “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасининг “Кураракс” таблетка дори воситаси давлат рўйхатидан ўтказилиши киритилган бўлса, гувоҳнома расмийлаштириб бериши ҳақида айтган экан.

Марказ рўйхатдан ўтказиш бўлими етакчи мутахассиси, айнан рўйхатдан ўтказиш гувоҳномаларни чоп этиш учун масъул ходим А.Саиджонов эса суд тергови давомида ушбу ҳолатлар ҳақида кўргазма берганида У.Темиров ва Ш.Шодмоновнинг кўргазмалари ёлғонлигини фош қилиб, 2022 йил июл ойи бошида Ш.Шодмонов бўлиб ўтган Экспертлар кенгашлари қарорларига кўра инспекцион текширувга туширилган “Pectro Biotech Pvt Ltd” компаниясининг “Амигем” ва “Marion Biotech PVT. Ltd.” компаниясининг “Кураракс” дори воситаларини давлат рўйхатидан ўтказилганлик гувоҳномаларини расмийлаштириб беришни талаб қилганида, у, яъни А.Саиджонов бу борада масъул котиб У.Темиров билан ҳеч қанақа мулоқотда бўлмаганлигини ва У.Темиров унга бу дори воситалари билан боғлиқ ҳеч қанақа ҳужжат бермаганлигини, иккала дори воситаси учун ҳам гувоҳномаларни расмийлаштиришида дори воситалари ва уларнинг ишлаб чиқарувчиси ҳақидаги керакли маълумотларни масъул котиб У.Темиров, илгари, яъни бевосита Экспертлар кенгаши бўлиб ўтган куннинг эртаси куни гувоҳномалар ёзиш учун тақдим қиладиган жадваллардан олганлигини кўрсатиб ўтган ва гувоҳномаларнинг расмийлаштиришига асл сабаб Ш.Шодмонов томонидан унга босим қилингани эканлигини билдирган.

Бу ҳолатда мантиқан олганда ҳам У.Темиров ва Ш.Шодмоновнинг кўргазмаларини ҳаққоний деб бўлмайди.

Мазкур бир бирига қарама-қарши мантиқсиз кўргазмалар занжирида “Зарур амалиётлар маркази” ДУКнинг раҳбари А.Ф.Дустматовнинг кўргазмаларини ҳам қуйидаги ҳолатлар туфайли хаққоний ва беғараз деб бўлмайди:

Авваламбор, А.Ф.Дустматов 25.05.2022 йилги Экспертлар кенгаши қарорлари билан GMP инспекцияси текширувига туширилган 12 та корхона тўғрисида Марказдан ёзилган хатлар менга етиб келиб тушмаган ва мен бу хатларни 2023 йил март ойида терговда кўрдим, менга 12 та корхона бўйича муовиним Ибрагимов Аваз хам бирор хабар бермаган деган кўргазмалари қуйидагиларга кўра ҳақиқатга тўғри келмайди:

Биринчидан, А.Ф.Дустматов 06.06.2022 йил куни С.Х.Кариев номига билдирги билан мурожаат қилиб, унда 2022 йилда ўтказилган 10 та Экспертлар кенгашлари қарорлари, шу жумладан, 2022 йил 25 май кунидаги 10-сонли Экспертлар кенгашининг 12 та хорижий корхонага фармацевтик инспекция йўналтириш қарорига қарамасдан, “Зарур амалиётлар маркази” ДУКга биронта ҳам GMP инспекциялар ўтказиш юзасидан хат келиб тушмаганлигини маълум қилганида, “хат” деб айнан текширувга тушган корхоналардан келиб тушиши керак бўлган хатларни ва “12 та хорижий корхона” деганида, уларнинг ичида айнан “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасини ҳам назарда тутганлиги аниқ.

Иккинчидан, 29.06.2022 йилги Экспертлар кенгаши йиғилишининг видеоёзувларидан кузатилишича, А.Ф.Дустматов ушбу мажлис кун тартибига киритилган дори воситалари ишлаб чиқарувчиларидан “Eskayef Pharmaceuticals Ltd” ва “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхоналарини дорилари 25.05.2022 йилги Экспертлар кенгаши қарорлари билан GMP инспекцияси текширувига туширилганлиги сабабли уларнинг бошқа дорилари бўйича ҳамма иш тўхтатилиши кераклиги хақида қарорга риоя қилинмасдан, уларни дорилари яна Экспертлар кенгашига тавсия билан олиб чиқилганлигини қоралаб, бу борада барчага, шу жумладан мажлис масъул котиби У.Темировга ҳам эътироз билдирган вақтида, А.Ф.Дустматов кенгаш қатнашчиларига 25.05.2022 йилги Экспертлар кенгаши қарори билан текширувга туширилган корхоналар рўйхати унда борлигини ва кимга бу рўйхат номаълум бўлса, у рўйхатни бериб туриши мумкинлигини киноя қилиб гапирган.

Бундан ташқари, 30.11.2022 йилги Экспертлар кенгаши йиғилиши аудиоёзувида йиғилишга раислик қилаётган А.Азимов кенгаш аъзоларига илгари GMP инспекция текширувига туширилган, лекин текширувдан ўтмаган “Ирафер” ва “Алоэ” дори воситаларининг текширувдан ечилганлигини ва улар давлат рўйхатидан ўтказилиши кераклигини эълон қилаётганда, бундан А.Дустматовнинг хабари борлигини ва улар инспекцияга тушган корхоналар рўйхатини янгилаб беришга келишишганини гапирган.

“Ирафер” дори воситаси ишлаб чиқарувчиси бўлган “Cureton Biotech PVT. Ltd.” корхонаси ҳам худди “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонаси сингари 25.05.2022 йил кунги Экспертлар кенгашининг 10-сонли қарори билан текширувга тушган 12 та корхонадан бири бўлиб, бу корхонани инспекцион текширувдан ноқонуний ечиш масаласи Агентлик раҳбари биринчи ўринбосари У.Эгамов томонидан А.Азимовга топшириқ берганида, У.Эгамов А.Азимовга “Телеграм” тармоғи орқали юборган корхона хақидаги маълумотлар кўрсатилган хабарни А.Азимов ўз навбатида У.Темировга ҳам “Телеграм” тармоғи орқали юборганлиги жиноят иши материалларидан ва суд тергови орқали ҳаммамизга маълум.

У.Темиров бу корхонани ҳам рўйхатдан чиқариш учун 25.05.2022 йил Экспертлар кенгашининг 10-сонли баённомасининг 10- ва 11-варақларини 2022 йил тахминан декабр ойида такроран иккинчи маротаба ўзгартирганлиги, ушбу ўзгартиришни у ўз ихтиёри билан қилганлиги ва бу ишдан С.Х.Кариевнинг хабари йўқлиги суд тергови давомида аниқланди.

“Алоэ” дори воситаси ишлаб чиқарувчиси бўлган Арманистоннинг Ереван фармацевтика заводи ҳам аввалги Экспертлар кенгаши йиғилиши қарори билан GMP инспекция текширувига туширилган, лекин узоқ муддат текширувдан ўтмай келаётган корхона бўлган.

Ҳодисанинг қизиқ томони шуки, айнан Арманистоннинг Ереван фармацевтика заводи ишлаб чиқарган “Алоэ” дори воситаси бўйича манфаатдор шахс бу А.Ф.Дустматовнинг ўғли – Ф.А.Дустматов экан. Чунки бу дори воситаси 30.11.2022 йилги Экспертлар кенгаши қарори билан давлат рўйхатидан ўтказиб юборилгач, Марказ Фармакология қўмитасидан ушбу дори воситасининг қўллаш бўйича йўриқномасини шу одам журналга имзо қўйиб, олиб кетган.

Бу билан, Дустматовнинг “Мен ҳар доим инспекциялар ечилишига қарши чиққандим ва бундай ҳолатлар нотўғри” деб баралла кўргазма беришлари, шахсий манфаатлари тўқнашганда, амалда ўзлари ҳам бундай жараёнларга аралашиб кетишлари, уларнинг кўргазмаларига ишончсизлик туғдириши табиий деб ўйлаймиз.

Жиноят ишининг ушбу қисмида Марказ Фармакология қўмитаси раиси С.А.Саидовнинг ҳам С.Х.Кариевга қарши берган кўргазмаси мавжуд бўлиб, унинг кўргазмалари ҳам алоҳида муҳокама талаб қилади.

Жумладан, С.А.Саидовнинг дастлабки тергов даврида сўроқ қилинган баённомаларида кўрсатилишича, С.А.Саидов раислик қилган Фармакология қўмитаси томонидан “Кураракс” дори воситаси бўйича корхонада инспекцион текширув ўтмаган бўлса ҳам, бу дорига йўриқнома тасдиқлаб бериб юборилишига сабаб С.Х.Кариевнинг бу хақда С.А.Саидовга телефон орқали топшириқ берганлиги экан.

Бироқ С.А.Саидов 08.09.2023 йилги суд мажлисида судланувчи сифатида сўроқ қилинганида, “Кураракс” дори воситасига давлат рўйхатидан ўтганлик гувоҳномаси расмийлаштириб бериб юборилганлигидан хабар топганидан сўнг, бунинг сабабларини аввал У.Темировдан аниқлаштирмоқчи бўлганлигини, кейин эса бу ҳақда С.Х.Кариев, А.Азимов ва Н.Мусаевга ҳам “хабар қилиб, ҳолатларни тушунтирганлигини, Кариевга ҳам, унинг муовинларига ҳам ва экспертлар кенгаши аъзоларига ҳам бу масаладаги ўзининг фикрини очиқ-ойдин, рўйи-рост билдириб келганини, лекин барибир қўмита ходимларига йўриқномани бермасликни буюрганлигини, сабаби раҳбарият фикри ўзгариб қолади деб ўйлаганлигини” билдириб, кўргазма берди.

Шунда, С.А.Саидовга биринчи бўлиб давлат айбловчиси аниқлаштирувчи савол беришни бошлади ва С.А.Саидовдан, унинг тергов вақтида берган кўргазмасини эслатиб, С.Х.Кариев топшириқ бергани учун “Кураракс” дори воситаси бўйича корхонада инспекцион текширув ўтмаган бўлса ҳам йўриқнома тасдиқлаб бериб юборилган деб кўргазма берганлигини қандай изоҳлашини сўраганида, С.А.Саидов “мен С.Х.Кариевга ҳам, А.Азимовга ҳам ва Н.Мусаевга ҳам мурожаат қилганман, уларнинг ҳаммаси дори воситасига гувоҳнома расмийлаштириб бериб бўлинганлиги сабабли йўриқномаси ҳам тасдиқлаб бериб юборилиши керак деб айтишган эди, лекин мен ўзимнинг позициямни билдириб, ҳаммасини вақтга ташлаб қўйганман ва ходимларга йўриқномани бермасликни буюрганман” деб яна такрорлаб, прокурорнинг саволларига аниқ ва тўлиқ жавоб беришдан ўзини олиб қочаверди .

Шундан кейин, С.А.Саидовдан бу масалани аниқлаштиришга адвокатлар ҳаракат қилиб, С.Х.Кариев унга қачон қаерда ва айнан нима деган ҳолда топшириқ берганини аниқлаштиришга ҳаракат қилганида, С.А.Саидов яна умумий қилиб, “муаммони С.Х.Кариевга айтганман, расмийлаштирилган гувоҳнома бор, маълумот берилган, вақт берилган, лекин улар томонидан рад этишга муносабат билдирилмаган, эътироз сифатида хеч нарса билдирилмаган”, деган ҳар хил ибораларни баён қилиш билан саволга аниқ жавоб беришдан бўйин товлаган.

С.А.Саидовдан аниқ ва тўғри жавоб олиш мақсадида, унга қайта-қайта савол берилавергач эса, у бундан норози кайфият намойиш қилиб, суд раисидан бу эпизод бўйича бошқа гувоҳларнинг ҳам кўргазмаларини инобатга олишни илтимос қилиб, сўроқ жараёни якунланишидан умидвор бўлди.

Кейин бошқа иштирокчилар ва ҳаттоки суд раисининг ўзи ҳам С.А.Саидовни саволга тутганида бу масалани батафсил аниқлашга ҳаракат қилди, лекин С.А.Саидов барибир саволларга аниқ ва қисқа жавоб бермаганлиги оқибатида, “Кураракс” дори воситасига йўриқномани тасдиқлаб, бериб юборилишига С.Х.Кариевни бу борада топшириқ берганлиги сабаб бўлдими ёки ушбу дори воситасига давлат рўйхатидан ўтказилганлик гувоҳномаси аллақачон бериб юборилганлиги сабаб бўлдими, деган саволга аниқ бир жавоб олинмай қолинди.

Ваҳоланки, жиноят иши доирасида Марказ Фармакология қўмитаси етакчи мутахассиси Аҳмедова Гулнора Талатовна ҳам гувоҳ тариқасида сўроқ қилинган бўлиб, бу масалада у С.А.Саидовнинг кўргазмаларини буткул инкор қилувчи кўргазмалар берган, жумладан, Г.Аҳмедова ўз кўргазмаларида, 2022 йилни август ойи бошида унинг хизмат телефонига “Кураракс” дори воситаси бўйича ишлаб чиқарувчи корхона вакили телефон қилиб, ушбу дори воситаси 25.05.2022 йил куни давлат рўйхатидан ўтказилгани ва давлат реестрига ҳам киритилганлиги сабабли унга қўллаш бўйича йўриқнома олиб кетиши кераклигини гапирганини, шундан сўнг қўмита ходими Ф.Толипов орқали бу дори воситаси ҳақиқатан ҳам давлат рўйхатидан ўтказилганлигини ва реестрга киритилганлигини текшириб ишонч ҳосил қилганидан сўнг, дори воситаси 25.05.2022 йил куни давлат рўйхатидан ўтган бўлса ҳам, қўмита томонидан масъулиятсизлик ва сусткашлик қилиниб, йўриқнома берилмай қолиб кетган деб ўйлаб, “база”дан дори воситаси йўриқномасини олиб, уни текшириб чиқиб, сўнг тасдиқлаб, қўмитанинг иш журналидаги 25.05.2022 йил кунги Экспертлар кенгаши мажлиси қарори билан давлат рўйхатидан ўтган дори воситаларига йўриқнома берилган 24 та дори воситаси охиридаги бўш катакка 25-тартиб рақам билан қўшиб ёзиб қўйиб, корхона вакилига имзолатиб, йўриқномани бердириб юборганлигини билдирган. Г.Аҳмедова ўз кўргазмаларида С.А.Саидовнинг кўргазмаларига яқин ҳам келмаган.

Қизиғи, дастлабки тергов органи ҳам жиноят иши ичида бу масалада якуний тўхтамга келмаган, яъни агар С.А.Саидов ёки Фармакология қўмитасининг бошқа ходимлари айнан С.Х.Кариев ёки унинг ўринбосарларининг топшириғига асосан бу дори воситасига йўриқнома бериб юборишган деб эътироф этиладиган бўлса, унда уларни ҳам С.Х.Кариевга бу борада эълон қилинган айбловга дахлдор деб топиш лозим эди. Бироқ биз кўриб турибмизки, С.А.Саидовга “Кураракс” дори воситаси бўйича айблов элон қилинмаган, Фармакология қўмитасининг бошқа ходимлари эса умуман иш юзасидан айбланмаган.

Шу жойда, мен яна У.Темировнинг шахсига қайтиб, дастлабки тергов органининг жиноят иши бўйича У.Темировнинг ҳаракатларини қандай баҳолаганлиги одамни ажаблантиришини таъкидламоқчимиз. Яъни жиноят иши тергови давомида тўпланган далиллар У.Темировни “Кураракс” дори воситаси сингари GMP инспекцияси текширувига туширилган бошқа дори воситаларининг ҳам текширувдан ноқонуний чиқариб ташланиб, рўйхатдан ўтказиш гувоҳномалари бериб юборилганлиги ҳолатларига алоқадорлигини кўрсатиб турибди. Бу ўша юқорида кўрсатилган “Ирафер” дори воситаси ишлаб чиқарувчиси бўлган “Cureton Biotech PVT. Ltd.” корхонаси билан боғлиқ ҳолатда У.Темировнинг ўзи Экспертлар кенгаши мажлиси баённомасидан корхонани чиқариб ташлаши, ёки аксинча, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг “Цинепар Кид” суспензия ва “Леворекс” таблетка дори воситалари билан боғлиқ ҳолатда, кенгаш бу дори воситаларини баённомадан чиқариб ташлашга қарор қилган ҳолатда, уларни баённомадан чиқариб ташламасдан, уларнинг давлат рўйхатидан ўтказилишига имкон берган ҳолатлардир.

Суд тергови давомида биз аниқладикки, бу ҳолатларда У.Темиров тегишли баённомаларни қалбакилаштиришдан один С.Х.Кариевнинг олдига келиб, ундан бунга рухсат олмаган ва ўзи умуман бу ҳодисалар Марказда ўринбосарлар томонидан С.Х.Кариевнинг хабардорлигисиз содир этилаверган.

Дастлабки тергов органи эса бу бўйича ҳеч қандай тергов ҳаракатлари олиб бормасдан, бу ҳолатлар юзасидан жиноят ишини қисмини тугатиш хақида қарор ҳам қабул қилмаган ва уларни қўшимча тергов қилиш учун алоҳида иш юритувига ҳам ажратмаган. Фақатгина У.Темиров, ўзининг Экспертлар кенгаши баённомасини “Кураракс” дориси бўйича қалбакилаштирганлигига С.Х.Кариевни алоқадор қилиб берган ёлғон кўргазмаларини С.Х.Кариевга қарши далил қилиб олишиб, баённомани қалбакилаштиришни бевосита амалга оширган У.Темиров ўзини жиноят иши бўйича айбламасдан, жиноят ишини унга нисбатан қисмини ЖПКнинг 84-моддаси асосида тугатиб, С.Х.Кариевга эса ЖКнинг 209-моддаси 1-қисми билан айблов эълон қилганлиги умуман нотўғри бўлган.

Ваҳоланки, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 23-моддасида эса “...Айбдорликка оид барча шубҳалар, башарти уларни бартараф этиш имкониятлари тугаган бўлса, гумон қилинувчи, айбланувчи ёки судланувчининг фойдасига ҳал қилиниши лозим. Қонун қўлланаётганда келиб чиқадиган шубҳалар ҳам гумон қилинувчининг, айбланувчининг, судланувчининг фойдасига ҳал қилиниши керак..” деб аниқ белгилаб қўйилган. Шунга кўра С.А.Саидовнинг С.Х.Кариевга нисбатан дастлабки тергов давомида берган кўргазмалари суд тергови давомида ўз тасдиғини топмади деб эътироф этиш ва С.Х.Кариевни айблашда бу маълумотларга таяниш асоссиз деб хулоса қилиш тўғри бўлади.

Ўзи тўлиғича, тергов органи ушбу жиноят иши бўйича олиб борган сўроқларининг йўналиши фақат С.Х.Кариевни айблашга қаратилганлигини сездириб қўйган. Бундай ҳолатда ҳимоя томон суд тергови давомида судга ҳақиқатни аниқлашда кўмаклашиш учун, айнан ёлғон гапираётганликда гумон қилган одамларининг гап-сўзига боғлиқ бўлмаган холис манбаларга эътибор қаратишга ҳаракат қилди.

Жумладан, жиноят ишининг 1-жилд 225-227 иш варақларида судланувчи Сингх Рагвендра Протарнинг ДХХ Тергов ҳибсхонасида сақланаётган ҳолатида ёзган пушаймонлик аризасида, кейинчалик тергов ва суд жараёнидаги сўроқларида берган кўргазмаларида, судланувчи Сингх, “Кураракс” таблетка дори воситаcи бўйича “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасида тайинланган GMP инспекция текширувини бекор қилиб, ушбу дорини рўйхатдан ўтказиш эвазига Фармкомитет ходими Жахонгир Эркинийга 2022 йил тахминан июн-июл ойларида 33.000 АҚШ доллари миқдорида пул берганлиги ва ушбу дори воситаси рўйхатдан ўтказиш гувоҳномасини олишга эришганлигини маълум қилган.

Жахонгир Эркинийнинг кўргазмаларини инобатга оладиган бўлсак, Жаҳонгир Эркиний дастлабки тергов давомида ҳам ва суд тергови давомида ҳам бир хил кўргазма бергани ҳолда, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг GMP инспекция текширувидан ўтказмасдан туриб, унинг “Кураракс” таблетка дори воситаларига рўйхатдан ўтказиш тўғрисидаги гувоҳномасини расмийлаштириб бериш масаласида Марказ рўйхатдан ўтказиш бўлими бошлиғи Ш.Шодмонов билан гаплашганлигини ва Сингхдан олган пулларни айнан Ш.Шодмоновга берганини таъкидлаб келган.

Шу ўринда, Ж.Эркиний билан Ш.Шодмонов ўртасида айнан шу саволлар бўйича юзлаштириш ўтказилганда, Ш.Шодмонов, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасини GMP инспекция текширувидан ўтказмасдан туриб, унинг “Кураракс” таблетка дори воситасига рўйхатдан ўтказилганлик тўғрисидаги гувоҳномасини расмийлаштириб бериш эвазига Ж.Эркинийдан пул олганлигини инкор қилиб, бу ҳолатга ўзининг алоқаси йўқлигини билдиришга ҳаракат қилган.

Бироқ судланувчилардан Сингх, Ж.Эркиний, Б.Қамбаралиев ва Ш.Шодмоновлар фойдаланиб келишган мобил алоқа операторларининг абонент рақамларидан 2022 йил июнь ойини охирги кунлари қилинган кириш-чиқиш қўнғироқлари биллинги бўйича геолокация таҳлиллари шуни кўрсатдики, Сингх кўргазмаларида айтган воқелик, яъни у Б.Қамбаралиевга $33.000 пул олиб келиб, унинг гувоҳлигида Ж.Эркинийга бериб юбориш 2022 йил 30 июн куни, куннинг кечки вақтларида содир бўлганлиги, бундан ташқари Ж.Эркинийнинг кўргазмалари бўйича, ушбу пулни олган пайтда Ш.Шодмоновга бервориш мақсадида у билан бир неча бор алоқа қилиши ва Ш.Шодмонов Ж.Эркиний жойлашган манзилга етиб бориши аниқланган. Бу эса ўз навбатида уларнинг ушбу вақтда учрашганлигини тасдиқловчи холис маълумот ҳисобланади. Ж.Эркинийни судда бу масала бўйича берган кўргазмаларига кўра, ушбу ҳудудда у Ш.Шодмоновга Сингхдан олган пулларни бериб юборган.

Биз ушбу 33.000 АҚШ доллари миқдорида пул берилганлик билан боғлиқ воқеликни ўйлаганимизда, ҳар сафар бир савол бизни қийнарди: нега “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонаси эгалари ҳали Ўзбекистонда рўйхатдан ўтмаган ва бирорта ҳам намуна олиб кирилиб, сотилиш салоҳияти синовдан ўтмаган битта “Кураракс” дори воситаси учун жуда катта миқдорга тенг, яъни 33.000 АҚШ доллари миқдорида пул сарф қилишга боришган экан, деган савол.

Бу саволга жавоб топиш учун суднинг диққатини кейинги холис манба, яъни суднинг ихтиёридаги Экспертлар кенгашининг 29.06.2022 йил куни ўтказилган 13-сонли мажлисининг видеоёзувига қаратмоқчимиз. Ушбу Экспертлар кенгашида С.Х.Кариев йўқлиги сабабли А.Азимов раислик қилган, А.Ф.Дустматов эса “ZOOM” махсус тизим орқали онлайн қатнашган ва Экспертлар кенгашига рўйхатдан ўтказиш ва гувоҳнома муддатини узайтиришга тавсия қилинган дори воситалари рўйхати бўйича эътирозлар билдирган. Жумладан, ушбу кенгашдан аввал ўтказилган Экспертлар кенгашида бир дори воситаси бўйича GMP инспекцияси текширувига туширилган корхоналарда текширув ўтказилиб, натижалари ижобий тарзда бўлгунга қадар шу ишлаб чиқарувчи корхонанинг янги дори воситаларини давлат рўйхатидан ўтказиш ёки рўйхатдан ўтганлик гувоҳномаси муддатини узайтириш билан боғлиқ Давлат маркази иш юритувига топширган барча ишларни тўхтатиб туриш амалиётини жорий қилиш ҳақида қарор қилинганлигини эслатиб, кун тартибидаги “Eskayef Pharmaceuticals Ltd” корхонасининг 3 та дори воситасини рўйхатдан ўтказиш ва “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг 2 та дори воситасининг гувоҳнома муддатини узайтириш масалаларини қолдириш кераклигини таъкидлаган.

А.Ф.Дусматовнинг ушбу талаблари Экспертлар кенгашининг бошқа аъзолари томонидан кўп музокараларга сабаб бўлган. Айримлар томонидан билдирилган фикрларда ушбу талаб қонунчиликдаги бошқа ҳужжатларда ўз аксини топмагани таъкидланган. Н.Мусаев ва бошқалар томонидан инспекцияга тушган линияга нисбатан иш юритувдаги дориларни тўхтатиш таклифлари янграган.

Ҳаттоки ушбу масала бўйича Экспертлар кенгаш аъзолари томонидан овозга қўйиш масаласи кўрилган. Муҳокама натижасида, масъул котиб У.У.Темиров А.Ф.Дустматовга қарата баралла овозда, давлат рўйхатидан ўтказишга тавсия қилинган дори воситалари рўйхатидан “Eskayef Pharmaceuticals Ltd” корхонасининг 3 та дори воситасини ҳамда гувоҳномасининг амал қилиш муддатини узайтиришга тавсия қилинган дори воситаларининг 28 талик рўйхатидан “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасини 2 та дори воситаларини чиқариб ташлаб, рўйхатда 26 та дори воситасини қолдириб, рўйхатни янгилаб қўйишини ва эртаси куни Экспертлар кенгаши баённомаси билан Ф.А.Ф.Дусматов олдига боришини ваъда қилганлиги яққол кузатилади.

Аммо Экспертлар кенгашининг ўша 29.06.2022 йил кунги 13-сонли мажлиси баённомаси ва унга илова қилинган жадваллар кўздан кечирилса (жиноят ишининг 43-жилд 141-211 варақларига тикилган), бу баённомага илова қилинган жадваллардан фақат давлат рўйхатидан ўтказишга тавсия қилинган дори воситалари рўйхатидан “Eskayef Pharmaceuticals Ltd” корхонасининг 3 та дори воситаси ҳақиқатан ҳам чиқариб ташланганлигини кўриш мумкин. Бироқ гувоҳномасининг амал қилиш муддатини узайтиришга тавсия қилинган дори воситалари рўйхатидан “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг 2 та дори воситалари, яъни “Цинепар Кид” суспензия ва “Леворекс” таблетка дори воситалари, У.У.Темиров А.Ф.Дустматовга ваъда қилгандек чиқариб ташланиш ўрнига, аксинча, уларни Экспертлар кенгашида муддатни узайтиришга тавсия этилган дори воситалари қаторида қолдирилиб, уларга гувоҳномаларини амал қилиш муддатлари навбатдаги 5 йиллик муддатга узайтириб берилиб, янги гувоҳномалар ҳам бериб юборилганлигига амин бўламиз.

Республикамизда фармацевтика соҳасида тадбиркорлик билан шуғулланувчиларга яхши таниш бўлган “Драгаудит” махсус дастуридаги маълумотларига кўра, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонаси “Цинепар Кид” суспензия ва “Леворекс” таблетка дори воситаларини Ўзбекистонда аввалдан давлат рўйхатидан ўтказиб, актив равишда сотиб келаётган бўлиб, 2022 йилни ўзида бу дориларни 2 млн АҚШ долларига тенг миқдорда импорт қилишга эришган экан. Шу сабабли 29.06.2022 йил кунги Экспертлар кенгашининг 13-сонли мажлиси қарори билан бу 2 та дори воситаси гувоҳномасининг амал қилиш муддати узайтирилмасдан қолиб кетган тақдирда, “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонаси жуда катта миқдордаги савдо тушумини таъминлаб турган дори воситалари савдосидан маҳрум бўлиши мумкин бўлган бўларди.

Юқоридагилардан келиб чиқиб, 2022 йил 29 июн кунидаги Экспертлар кенгашида “Marion Biotech” корхонасининг “Цинепар Кид” суспензия ва “Леворекс” таблетка дорилари гувоҳномаларининг муддатларини узайтириш масаласини тўхтатиб туриш кераклиги ва Marion Biotech рахбари Сингх томонидан эртаси куни, яъни 30 июн куни 33000 доллар Эркиний орқали Шодмоновга бериб юбориши, натижада июль ойи бошида “Кураракс”дан ташқари кенгаш қарори билан “Цинепар Кид” суспензия ва “Леворекс” таблетка дориларга ҳам гувоҳнома муддати узайтирилиб расмийлаштирилиши бир бирига узвий боғлиқ ҳолат эканлигини хулоса қилса бўлади.

Шу ўринда бир нарсани таъкидлаш жоизки, суд тергови вақтида гувоҳ тариқасида сўроқ қилинган масъул котиб Умид Темировга 29.06.2022 йил кунги Экспертлар кенгаши баённомасидан “Цинепар Кид” суспензия ва “Леворекс” таблетка дори воситаларини чиқариб ташлаш ўрнига қолдирганлигининг сабаби ҳақида савол берилганида, у шу иккита ўринбосар, яъни Азимов Амирхон ва Мусаев Нодир “Marion Biotech Pvt. Ltd” корхонасининг шу 2 та дори воситаларини 29.06.2022 йил кунги Экспертлар кенгаши муҳокамасига берилган жадваллардан чиқариб ташлашга йўл қўймасдан, уларга шу кенгаш қарори билан янги гувоҳномалар бериб юборилишига мажбур қилишганлигини ва бу ишга раҳбар С.Х.Кариевнинг умуман алоқаси йўқлигини, унинг бу ишлардан хабари бўлмаганлигини билдирди.

Бундан ташқари, терговчилар томонидан эътибор қаратилмаган яна бир фактга, яъни “Кураракс” гувоҳномасини расмийлаштириш учун қўйилган раҳбар имзосига қаратмоқчимиз. Судга тақдим қилинган, “Proex” МЧЖ нодавлат суд тиббий экспертиза ташкилоти томонидан бажарилган экспертиза хулосаси асосида, “Кураракс” дори воситасининг гувоҳномасидаги С.Х.Кариев номидан қўйилган имзо, “Цинепар” кид ва “Леворекс” дори воситаларига С.Х.Кариев номидан қўйилган факсимил имзо билан айнан бир хиллиги аниқ бўлди.

Бу ҳолат, С.Х.Кариевнинг факсимил имзосини рўйхатдан ўтказиш гувоҳномаларига муҳрлаб беришга маъсул бўлган Ш.Холматов томонидан судда берган кўргазмаларини, яъни Ш.Шодмонов унга ҳеч қачон имзолашга бир-икки дона гувоҳнома олиб келмаганлигини, аксинча гувоҳномалар кўп бўлганлиги сабабли, улар олиб келинганида Ш.Холматов уларнинг фақат грамматик хатоликлари бор-йўқлигини текшириб кўриб, бошқа ҳеч қандай жадвал билан солиштирмаган ҳолда факсимил имзо босиб бераверганлигини инобатга олганда, айнан шу амалиётдан фойдаланган Ш.Шодмонов “Кураракс” дориси гувоҳномасини 29.06.2022 йилдаги Экспертлар кенгашида рўйхатдан ўтган дорилар билан бирга имзолатиб олганлигидан далолат беради.

Бундан ташқари А.Ф.Дустматов ва У.Темиров айнан шу воқеликни таърифлашганда бир бирига мос келмайдиган маълумотлар беришганлиги сабабли, улар томонидан айтиб берилган воқелик шубҳалар уйғотади. Мисол учун, У.Темиров гўёки “Кураракс” мавзуси бўйича С.Х.Кариев билан суҳбат якунланганда А.Ф.Дустматов иккаласи бирга хонадан чиқиб кетишган деб айтган бўлса, А.Ф.Дустматов бу мавзу якунлангач, С.Х.Кариев хонасидан битта ўзи чиқиб кетганлиги ва У.Темиров ўзи билан олиб келган бошқа ҳужжатлар тўпламларини муҳокама қилишга қолганлигини айтган. Бундан ташқари, судда А.Ф.Дустматовга “С.Х.Кариев айнан қандай сўзлар билан “Кураракс”ни ечиш топшириғини айтди?” деб савол берилганда, у киши чайналиб “Анақа қиворақолилар ... Снимат қиворақолилар дедилар” деб жавоб берди. Агар С.Х.Кариевни ҳақиқатан ҳам топшириқ берган деб фараз қилсак, унинг А.Ф.Дустматов кўрсатган жумлаларни гапирганлиги тергов органи томонидан айбловда “инспекцион текширувни олиб ташлашига қатъий топшириқ берган” ва шунинг натижасида “...чорасиз қолган У.Темиров...баённомани қалбакилаштирган...” деб бўрттириб таърифлаши ҳам ачинарли ва ҳам кулгили ҳолатдан бошқа нарса эмас.

Ушбу воқеликда У.Темиров томонидан, у А.Ф.Дустматов билан бирга С.Х.Кариев қабулига кирганида, худди шу вақтда долзарб бўлиб турган “Цинепар Кид” суспензия ва “Леворекс” таблетка дорилари масаласини ҳам С.Х.Кариевга умуман гапирмаганлигини яна бир карра ёдга олсак, У.Темиров ва А.Ф.Дустматовнинг С.Х.Кариевга қарши билдираётган важларини тўлиқ шубҳа остига олиш кераклигига амин бўламиз.

Шу ўринда, А.Ф.Дусматов ва Темировлар С.Х.Кариев олдига кириб чиқиб айнан нима масалада суҳбатлашган бўлиши мумкинлигига ўз фикримни билдирмоқчимиз. Бунинг учун 2022 йил 29 июндаги Экспертлар кенгаши давомида содир бўлган қизғин баҳсни, яъни ЖМП инспекцияга тушган корхоналарнинг иш юритувидаги бўлган бошқа дориларни рўйхатдан ўтказиш жараёнларига таъсири бўйича муҳокамани эслатиш зарур. Бизнинг фикримизча 29.06.2022 йил кунги Экспертлар кенгаши баённомасини тузиш жараёнида, мажлисда баҳсга сабаб бўлган масалани, яъни инспекцион текширувга тушган корхоналарнинг бошқа дорилари бўйича ишларни тўхтатиб туриш масаласини қандай кўрсатиш борасида қийналган У.Темиров, А.Ф.Дусматов билан бирга айнан шу масала юзасидан С.Х.Кариевнинг фикрини олиш учун олдига июл ойи бошида кирган ва бошқа бирор бир конкрет дори воситалари номлари гапирилиб ўтирилмаган. С.Х.Кариев эса, ўз одатига кўра уларга барча масалаларни Экспертлар кенгаши мажлисларида муҳокама қилиб, қарор қабул қилиш ҳақида кўрсатма берган бўлиши табиий.

Юқорида баён қилинганларга кўра, “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасини “Кураракс” дори воситаси бўйича инспекцион текширувдан ноқонуний чиқариб ташлаб, ушбу дори воситасига давлат рўйхатидан ўтганлик гувоҳномаси берилиши ҳолатига С.Х.Кариевнинг алоқаси йўқ деб топилиши лозим.

Улугбек ака

Ўзи бу жиноят иши бўйича тергов органи томонидан айбловнинг тахминий фаразлар асосида шакллантирилганлиги ҳам асосан шу “Кураракс” дори воситаси билан боғлиқ бўлган. Яъни мен айбловнинг, агарда “Кураракс” таблетка дори воситаси бўйича GMP инспекциясини ўтказиш учун “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасига текширув борган тақдирда болалар ўлимига сабаб бўлган сироплар Ўзбекистонга кириб келмаган бўларди, деган мазмундаги қисми ҳақида гапиряпмиз.

Айнан шу фаразлар асосида судланувчиларга, шу жумладан С.Х.Кариевга ҳам Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 1863-моддасини 4-қисми “а” банди билан айблов эълон қилинган.

С.Х.Кариевнинг ҳимоячилари томонидан бу тахминий фаразга жавобан суд тергови вақтида таҳлил ўтказилиб, унда айнан 25.05.2022 йилги Экспертлар кенгашида GMP инспекцион текширувига қўйилган корхоналарни “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасидан ташқари қолган 11 тасида инспекцион текширувлар қачон ва қанақа тартиб ва муддатларда ўтказилганлигини, ушбу муддатларда “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасини “ДОК-1 МАКС” ва “АМБРОНОЛ” (сироп) дори воситаларининг Ўзбекистонга кириб келиб савдога чиқарилган саналари қандай бўлганлиги ўрганиб кўрилган эди ва натижалари судга илтимоснома киритиш орқали маълум қилинган эди.

Жумладан, илгари баён қилганимиздек, рўйхатда бўлган 11 та корхонадан, 6 таси билан GMP инспекцион текширув ўтказиш бўйича шартнома тузишга эришилган ва текширувлар ўтказилган, қолган 5 та корхона ҳозирги кунга қадар ҳам шартнома тузишга ариза тақдим қилмаган.

Текширув ўтказилган корхоналардан энг дастлабкиси билан шартнома 22.07.2022 йил куни имзоланган, кейинги 2 таси билан 03.08.2022 йил куни, яна 1 таси билан 08.08.2023 йил куни, бешинчиси билан 31.10.2022 йил куни ва олтинчиси билан 03.05.2023 йил куни имзоланишига эришилган.

Инспекция белгиланган 11 та корхоналардан энг биринчи ариза бергани – Ҳиндистоннинг “Associated Biotech” корхонаси билан "Зарур амалиётлар маркази" ДУК шартномани 22 июль 2022 йилда имзолашга эришиб, кейин инспекция ўтказилишидан аввал қилинадиган тўловлар келиб тушиши, дастур тайёрлаш, визалар олиш ва муддатларни ишлаб чиқарувчи билан келишиш ҳамда охир-оқибат Ҳиндистонга етиб бориб инспекция ўтказишга киришишга деярли 4 ой вақт сарфланиб, текширув бевосита 2022 йил 16-17 ноябрда бошланган. Кейин текширув ва унинг натижаларини расмийлаштиришга 30 кун сарфланиб, аниқланган номувофиқликларни бартараф этиш учун корхонага яна 90 иш кунлик муддат берилган.

Ушбу маълумотга асосланган ҳолда, агар “Marion Biotech” корхонаси хам "Зарур амалиётлар маркази" ДУКга ариза тақдим қилганида эди ва шундан сўнг шу “Associated Biotech” корхонаси сингари “Marion Biotech” корхонаси билан ДУК ўртасидаги алоқаларга 6 ойдан ошиқ вақт (2023 йил феврал ойи) кетган бўларди деб тахмин қилинганда, бу муддатда “ДОК-1 МАКС” ва “АМБРОНОЛ” (сироп) дори воситаларининг ҳозирда таркибида “этиленгликол” ва “диэтиленгликол” аниқланган ва жиноят иши доирасида кўрилаётган партиялари Ўзбекистонга 2022 йил декабр ойига қадар кириб келиб бўлган бўлиши уларнинг сертификатлаштиришдан ўтказилган саналаридан аниқ кўриниб турибди.

Бундан ташқари, ушбу таҳлил натижасида яна бир ҳолат келиб чиққан, яъни 25.05.2022 йилги Экспертлар кенгаши қарори билан GMP инспекцион текширувга туширилган, лекин шу кунга қадар ариза тақдим қилмагани сабабли текширувдан ўтмасдан келаётган 5 та корхоналарнинг илгари рўйхатдан ўтиб бўлган бошқа дори воситалари ҳам мавжуд бўлиб, улар ҳозирги кунга қадар ҳам Ўзбекистон бозорига киришда давом этмоқда экан.

Бунга сабаб, дори воситаси юзасидан тайинланган инспекцион текширув бўйича ариза бермаётган корхонанинг, инспекция белгилангунга қадар рўйхатдан ўтган бошқа дорилари гувоҳномаларининг амал қилишини бекор қилиш бўйича бизда қонуний асослар мавжуд эмаслиги экан.

Бу ҳолат ҳам ўз навбатида, “Marion Biotech” корхонасининг “Кураракс” таблетка дори воситасини GMP инспекцион текширувга тушган корхоналар рўйхатидан олиб ташланмасдан, корхона GMP инспекцион текширувга тушган корхоналар рўйхатида қолгани ҳолда, лекин ариза бермасдан, текширув ўтказилишини чўзган тақдирида ҳам илгари рўйхатдан ўтиб бўлган “ДОК-1 МАКС” (сироп) дори воситасини гувоҳномасини амал қилиши бекор бўлмаган бўларди деб хулоса қилишга тўлиқ асос бўлади.

Шунга алоқадор равишда, “Marion Biotech” корхонаси “Кураракс” таблетка дори воситаси бўйича GMP инспекцион текширувга ариза бермасдан, текширувни чўзиб келган тақдирида “АМБРОНОЛ” сироп дори воситаси гувоҳномасининг амал қилиш муддати узайтирилишига рад жавоби бериларди деган фараз ҳам асоссиз, чунки, ҳозирда таркибида этиленгликол ва диэтиленгликол аниқланган “Амбронол” сироп дори воситасининг барча сериядаги партиялари бу дори гувоҳномасининг амал қилиш муддати узайтирилган сана (30.11.2022 йил)дан олдин Ўзбекистонга олиб кирилиб, савдога чиқариб бўлинган.

Шунингдек, мазкур жиноят иши бўйича айбловга қўшилмай қолган, лекин Дори воситалари сифатини назорат қилиш ва стандартлаштириш лабораториясининг 2022 йил 24 декабрдаги эксперт хулосаларига асосан таркибида этиленгликол аниқланган “Док-1 Макс” дори воситасининг иккита сериядаги, яъни DXS 2017 сериясидаги намуналари 03.02.2021 йилда ва DXS 2104 сериясидаги намуналари 26.08.2021 йилда, яъни “Док-1 Макс” дори воситасининг гувоҳномаси амал қилиш муддати узайтирилган кундан (29.03.2022 йил) анча олдин, 2017 йилда берилган гувоҳнома асосида сертификациялашдан ўтиб Ўзбекистонга кириб келганлиги хақида ҳам маълумотлар аниқланган.

Ўтказилган таҳлил натижалари қуйидаги жадвалда батафсил кўрсатилган:

Бу таҳлилларга қўшимча яна ЎзР ВМ 18.09.2019 санадаги 788-сонли қарори билан тасдиқланган “Зарур амалиётлар (GxP) талабларига мувофиқлик юзасидан инспекциялар ўтказиш тартиби тўғрисида”ги Низомнинг 18-бандига асосан “Фармацевтик инспекция ўтказиш жараёнида инспекторлар инспекция дастурига асосан аризада кўрсатилган фаолият йўналишини кўздан кечирадилар” деб белгиланган қоидани хамда “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасида “Кураракс” таблетка линияси бўйича инспекцион текширув белгиланганлигини инобатга оладиган бўлсак, инспекторлар “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасининг сироп дорилар ишлаб чиқариш линияси ва айниқса ёрдамчи модда бўлган пропиленгликол юзасидан бирор бир ҳаракат қилишлари мумкин бўлмаганлигини такидлаган холда, ушбу жиноят иши бўйича эълон қилинган айбловдаги тахминий фараз асоссиз эканлигини кўрамиз.

Энди эса “Marion biotech Pvt.Ltd” дори воситаларини рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномаларининг амал қилиш муддатини узайтириш ва давлат рўйхатидан ўтказиш учун Давлат марказига топширилган ҳужжатларнинг (досье) ҳаққонийлиги, улар амалдаги меъёрий ҳужжатларга мос равишда қабул қилинганлигини ўрганиш мақсадида, Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Тошкент Фармацевтика институти, Вакцина ва зардоблик илмий текшириш институти ҳамда Давлат маркази мутахассисларидан иборат ишчи гуруҳ томонидан тузилган “Экспертиза” деб номланган хужжатдаги хулосаларга тўхталиб ўтсак.

Чунки ушбу ишчи гуруҳ айнан дастлабки тергов органи ташаббуси билан тузилган ва улар томонидан берилган хулосалар асосида терговчилар томонидан айбловнинг важлари шакллантирилган. Жумладан, айбловда кўрсатилишича, мазкур ишчи гуруҳ томонидан амалга оширилган ўрганишлар натижасида, 2022 йилда “Marion biotech Pvt.Ltd” корхонаси номидан “Quramax Medikal” МЧЖ томонидан Давлат марказига топширилган 12 турдаги дори воситаларининг ҳужжатлари (досье)да бир қатор қўпол камчиликлар аниқланган ва бу камчиликлар Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг 23.03.2022 йилдаги 213-сонли Қарори билан тасдиқланган Низом талабларига мувофиқ, Давлат маркази ва аризачи “Marion biotech Pvt.Ltd” корхонаси ўртасида шартнома тузишни рад этишга, ҳужжатларнинг эса аризачига қайтарилишига асос бўлган бўлса ҳам ҳужжатлар қайтарилмасдан, дори воситалари давлат рўйхатидан ўтказилган.

С.Х.Кариевнинг ҳимоячилари томонидан суд тергови давомида ушбу экспертизада изоҳланган фикр ва хулосалар иш бўйича ҳақиқий ҳолатга мос эмаслигини кўрсатиб, ушбу “экспертиза” деб номланган ҳужжатни жиноят иши бўйича номақбул далил деб топиш хақида батафсил илтимоснома киритган эди.

Ҳозирда нима сабабдан ушбу экспертиза ҳужжатини номақбул деб топиш кераклигига қисқача тўхталиб ўтмоқчимиз.

Авваламбор, Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 182- ва 184-моддаларида кўрсатилган экспертнинг ёки экспертлар комиссиясининг хулосасига қўйиладиган талабларга умуман риоя қилинмаган, яъни экспертиза ўтказиш ҳақида қарор чиқарилмаган, ишчи гуруҳ тузиш ва экспертизани ўтказиш юзасидан ССВнинг буйруғи ҳам мавжуд эмас, экспертиза ўтказадиган шахслар ЖКнинг 238 ва 240-моддалари қоидалари билан огоҳлантирилмаган; текширишга тақдим этилган текшириш объектлари манбаси ноаниқ, текширув материалларининг таркиби, тўлиқлиги ва холислиги аниқлаштирилмаган;

Текширув ўтказиб, хулосалар берган ишчи гуруҳ аъзоларининг холислиги таъминланмаган. Давлат маркази Экспертлар кенгаши масъул котиби У.Темировнинг ушбу ишчи гуруҳ таркибига киритилганлигининг ўзи ҳам мазкур хулосаларнинг холислигини шубҳага қўйишга етарлидир.

Хулосалардаги тўхтамлар бирёқлама, асоссиз, кўп ҳолларда мавжуд фактик маълумотларни кўрсатмасдан, чет тиллардан нотўғри таржима қилиш ва ҳақиқий ҳолатларни эътиборсиз қолдириш йўли билан нохолис, айрим ҳолларда эса умуман мантиқсиз ҳолда тузилган.

Жумладан, “ҳужжатлар талаб даражасида тўлиқ тўпланмаган” деган хулоса, ҳужжатларни фақатгина қоғоз шаклдаги нусхасига нисбатан қаратилган бўлиб, ваҳоланки ариза берувчилардан ҳужжатларни электрон тизимга юклаш орқали топшириш амалиёти жорий қилинганлиги сабабли, аризачидан қоғоз шаклдаги ҳужжатлар талаб қилинмаганлиги инобатга олинмаган. Ишчи гуруҳ аъзолари томонидан ўз хулосаларида “досье”ларнинг қоғоз шаклдаги қисмида ҳужжатлар тўлиқ эмаслигини қайд қилиш билан бирга, электрон шаклда тақдим қилинган досьеларда улар талаб даражада тўлиқлигини таъкидлаб ўтишган.

Иккинчидан, инглиз тилидан нотўғри таржима қилиш орқали гўёки ҳужжатларда жиддий хатоликлар ҳақида маълумотлар борлигини бўрттириб кўрсатишга ҳаракат қилинган.

Учинчидан, дориларнинг клиник-олди ва клиник тадқиқотлари ҳақидаги ҳисоботлар бўйича Вазирлар Маҳкамасининг 213-сонли қарори талабини нотўғри талқин қилиш орқали асоссиз равишда қоидабузарлик борлигини кўрсатишга ҳаракат қилинган.

Тўртинчидан, “тақдим этилган ҳужжатлар нотариал тартибда тасдиқланмаганлиги боис, улардаги маълумотларнинг ҳаққонийлиги шубҳали эканлиги” тўғрисидаги хулоса шакллантирилганда, ариза топшириш пайтида нотариал тасдиқланган нусха борлиги, ушбу ҳужжатнинг муддати ўтгандан кейин аризачидан янгиланган ҳужжатнинг нотариал тасдиқланган кўринишида онлайн нусхаси Давлат марказининг махсус “Узфарминфо” тизимига юклатилиши, бошқа дорилари бўйича янгитдан топширилган аризалар билан бирга эса ушбу ҳужжатларнинг нотариал тасдиқланган нусхалари топширилганлиги ушбу ҳолатда ҳеч қандай шубҳа уйғотмаслиги табиий ҳолат-ку, лекин ушбу айблов бўрттирилиб, фактик маълумотлар инкор қилинган ҳолда шакллантирилганлигига гувоҳ бўлиб турибмиз.

Бешинчидан, “ишлаб чиқарувчи завод томонидан дори таркибидаги ёрдамчи модда пропиленгликол хомашёси (субстанция) текширилмаганлиги аниқланган” деб, хулоса берилганлиги ҳам асоссиз, чунки ишлаб чиқарувчининг заводига бормасдан туриб, “досье” ҳужжатларини ўзидан бу ҳолатни аниқлашнинг иложи йўқ. Ундан ташқари, бу ҳолатга Британия Фармакопеясининг 2020 йилги мақоласига асосланиб, унда пропиленгликол моддаси ва пропиленгликол эритмаси кўринишидаги иккита модда ҳақида берилган қоидалар ичидан фақат пропиленгликол эритмаси таркибида диэтиленгликол йод аралашмасини текшириш талаб қилинганлиги хақидаги қоидани баён қилишган. Аммо бунда пропиленгликол эритмаси фақатгина сиртга қўлланадиган дори воситаларида қўлланиши ҳақида маълумотни ҳамда сиропларда ишлатиладиган пропиленгликол моддасининг ўзига нисбатан бундай талаб қўйилмаслиги хақидаги қоидаларни хулосада кўрсатмасдан тушириб қолдириб, нохолис хулоса беришган.

Бундан ташқари, Вазирлар Маҳкамасининг 213-сонли қарори билан тасдиқланган “Дори воситалари, тиббий буюмлар ва тиббий техникани давлат рўйхатидан ўтказиш ҳамда рўйхатдан ўтказилганлик гувоҳномасини бериш тартиби тўғрисида”ги Низомга асосан хар бир дори воситасини рўйхатдан ўтказиш ёки рўйхатдан ўтганлик тўғрисидаги гувоҳнома амал қилиш муддатини узайтириш жараёнлари бир бирига боғлиқ бўлмаган ҳолда, алоҳида топширилган ариза ва ҳужжатлар тўплами бўйича ўтказилади ва битта дори воситасининг хужжатлардаги камчиликлари бошқа дори воситасининг ҳужжатлар экспертизасига бевосита на ижобий ва на салбий таъсири мавжуд эмас. Шу сабабли, “инсон ҳаёти учун хавфли бўлган дори воситаларининг Ўзбекистон Республикасига кириб келиб, истеъмолга чиқарилишининг олдини олиш борасида 12 маротаба имкон мавжуд бўлган” деб, барча дори воситаларини “Док-1 Макс” ва “Амбронол” (сироп) дори воситалари билан боғлашнинг ўзи мантиқсиздир.

Аброр ака

Умуман олганда мазкур жиноят иши бўйича олиб борилган дастлабки терговнинг тўлиқ эмаслигини, ундан ташқари холислик ҳам таъминланмаганлигини кўрсатувчи ҳолатлар доираси жуда кенг.

Жумладан, биринчи навбатда, тергов органи Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 82-моддаси талабига кўра ишни айблов хулосаси ёки айблов далолатномаси билан судга юбориш учун “...қилмиш ва рўй берган ижтимоий хавфли оқибатлар ўртасидаги сабабий боғланиш...” мавжудлигини исботлаб бериши керак эди, ундан ташқари, квалификацияни тўғри бўлишига таъсир кўрсатувчи муҳим қоида - “...жиноят тўғри ёки эгри қасд билан ёхуд бепарволик ёки ўз-ўзига ишониш оқибатида содир этилганлиги, жиноятнинг сабаблари ва мақсадлари” аниқланиши керак эди.

Дастлабки тергов органи томонидан шакллантирилган айблов қарорида Кариев Сардор Ҳикматович ва бошқа бир нечта судланувчиларга бир гуруҳ шахс бўлиб, олдиндан тил бириктириб, мансаб мавқеини суиистеъмол қилган ҳолда, қалбаки ҳужжатлар асосида 65 нафар болалар ўлимига сабаб бўлган сифатсиз дори воситаларини ўтказишда ифодаланган ҳаракатлари орқали Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 1863-моддаси 4-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятни содир этган, деб айб эълон қилинган.

Лекин биз бир неча ой давомида олиб борган суд тергови натижасида С.Х.Кариевнинг ҳаракатларида тергов хулоса қилган айбловни исботловчи бирорта ҳам объектив воқеликни аниқлаганимиз йўқ! Ҳаттоки, тергов версияси бўйича кетган тақдиримизда ҳам С.Х.Кариев алоқадор қилиб кўрсатилаётган у ёки бу вазиятларда шахсларнинг ҳаракатлари билан юз берган оқибат ўртасида сабабий боғланиш йўқлиги кўриниб турибди.

Масалан, биз суд тергови давомида аниқладикки, дори воситаларининг сифатини назорат қилиш авваламбор Давлат фармакопеяси ва халқаро тан олинган фармакопеялар асосида шакллантирилган норматив ҳужжат бўйича қилинади. Ушбу норматив хужжатда қайд этилиши шарт бўлган синов кўрсаткичлари Вазирлар Маҳкамасининг 2016 йил 27 октябрдаги 365-сонли қарори билан тасдиқланган “Дори воситаларининг хавфсизлиги тўғрисидаги умумий техник регламент” талаблари асосида шаклланади. Ушбу Регламентда эса сироп шаклдаги дори воситаси таркибидаги ёрдамчи моддаларга нисбатан ҳеч қандай синов кўрсаткичлар талаб қилиниши белгиланмаган. Бундай амалиёт халқаро тажрибада, ривожланган давлатларда ҳам ўз аксини топган.

Аслида, “Док-1 Макс” ва “Амбронол” (сироп) дори воситалари ножўя таъсири туфайли болалар ўлими юз бераётгани сабабли, 2022 йил декабр ойи охирларида дорихоналардан намуналар олиниб, Марказда лаборатория текширувлари белгиланган тартиб ва усулларда ўтказилганида, дори воситаси таркибида дастлаб этиленгликол ва диэтиленгликол моддалари топилмаганлиги, қачонки янги, илгари қўлланмаган усуллар татбиқ қилиниб, текширув доираси кенгайтирилган ҳолда дори воситаси ичидаги ёрдамчи моддалар текшириб кўрилганидан сўнггина зарарли деб таъкидланаётган этиленгликол ва диэтиленгликол моддалари топилганлиги барча учун ушбу жиноят иши бўйича асосий баҳо берувчи фактор сифатида доимий равишда эътиборда туриши керак.

Яъни ҳатто “Marion biotech Pvt.Ltd” корхонасининг “Док-1 Макс” ва “Амбронол” (сироп) дори воситалари юзасидан Марказга топширилган ҳужжатлар бўйича тергов органи эълон қилган айбловда санаб ўтилган хато ва камчиликлар бўлмаган тақдирда ҳам ва дори воситалари лаборатория текширувидан ўтказилган тақдирда ҳам, уларни таркибида болажонлар ўлимига сабаб бўлган деб кўрсатилаётган этиленгликол ва диэтиленгликол заҳарли моддалар мавжудлигини барибир ҳеч ким сезмаган бўларди ва “Док-1 Макс” (сироп) дори воситасининг давлат рўйхатидан ўтганлик гувоҳномаси амал қилиш муддати барибир узайтирилиб берилган бўлишлиги исбот талаб қилмайдиган факт бўлиб турибди.

Бундан ташқари, “Амбронол” (сироп) дори воситасининг болалар ўлимига сабабчи бўлган деб кўрсатилаётган серияларининг ҳаммаси 2017 йилда расмийлаштирилган гувоҳнома асосида Ўзбекистонга кириб келган бўлганлиги ва 2022 йил 30 ноябр ойида унинг гувоҳномасини амал қилиш муддати узайтирилгандан сўнг янги гувоҳнома асосида бу дори воситаси бўйича бирорта ҳам серия Ўзбекистонга кириб келмаганлиги фактини ўзи эса С.Х.Кариевга бу дори воситаси бўйича айблов эълон қилиниши умуман мантиқсиз ва асоссиз эканлигини кўрсатиб турибди.

Лекин дастлабки тергов органи бу фактларни тан олгиси келмай, жиноят ҳуқуқи фани талабларига қарши борган ҳолда, С.Х.Кариевнинг ва қолаверса, Марказнинг бошқа ходимлари ҳам қилмишларини болалар ўлими билан сабабий боғланишда эканлигини кўрсатиш учун матнда тахминий фаразларни жиноят даражасидаги ҳодисалар кўринишида изоҳлаш орқали айблов эълон қилиб кетаверган.

Бу йўлда тергов органининг ўзи ҳам жуда кўп шубҳали ҳолатларга йўл қўйган деб таъкидлашга мажбурмиз. Масалан, нима сабабдан “Marion biotech Pvt.Ltd” корхонасининг “Док-1 Макс” ва “Амбронол” (сироп) дори воситалари юзасидан Марказга топширилган ҳужжатлар бўйича тергов органи эълон қилган айбловда санаб ўтилган хато ва камчиликлар фақат қоғоз шаклида топширилган ҳужжатлар асосида хулоса қилинган?! Нимага “Uzfarminfo” махсус электрон дастур орқали топширилган ҳужжатлар ҳақида тергов органи сукут сақлаган? Нега ушбу дастурни терговчилар жиноят ишига қўшмаган? Ахир Ўзбекистон Республикаси Соғлиқни сақлаш вазирлиги, Тошкент Фармацевтика институти, Вакцина ва зардоблик илмий текшириш институти ҳамда Давлат маркази мутахассисларидан иборат ишчи гуруҳ томонидан тузилган “Экспертиза” деб номланган ҳужжатдаги хулосаларда ҳам дори воситалари бўйича “Uzfarminfo” махсус электрон дастур орқали топширилган ҳужжатларда камчилик йўқлиги баён қилинган-ку?!

“Marion biotech Pvt.Ltd” корхонаси билан бирга инспекцион текширувдан ечилганлиги таъна қилинган “Амигем” дори воситаси ишлаб чиқарувиси бўлган “Pectro biotech Pvt.Ltd” корхонаси билан боғлиқ маълумотлар нима сабабдан бу жиноят ишида мавжуд эмас?! Жиноят ишида ҳаттоки ушбу “Pectro biotech Pvt.Ltd” корхонаси билан боғлиқ жиноят ишини қисми алоҳида ажратиб олинганлиги хақида ҳам маълумот йўқ.

Ваҳоланки, бу жиноят ишида “Кураракс” таблетка дори воситаси бўйича “Marion biotech Pvt.Ltd” корхонасининг инспекцион текширувдан ечилганлиги ҳолати бўйича С.Х.Кариевга нисбатан эълон қилинган айбловнинг кўпгина ноаниқликларига жавобни айнан “Pectro biotech Pvt.Ltd” корхонаси бўйича жиноят ишига қўшилмасдан қолдирилган маълумотлардан топиш мумкинлиги хеч шубҳасиздир.

Булардан ташқари тергов органи С.Х.Кариевга нисбатан “тирноқ тагидан кир қидириш” зайлида иш олиб бориб, асоссиз равишда айблов эълон қилиш билан машғул бир вақтда, жиноят иши бўйича жиноят аломатлари яққол кузатилиб турилган бошқа ҳолатлар ва шахслар бўйича ҳеч қандай муносабат билдирмасдан кетишга йўл қўйганлиги ҳам бор.

Масалан, “Ирафер” дори воситаси ишлаб чиқарувчиси бўлган “Cureton Biotech PVT. Ltd.” корхонасини ҳамда “Алоэ” дори воситаси ишлаб чиқарувчиси бўлган Ереван фармацевтика заводи ҳам инспекцион текширувдан ноқонуний ечилганлиги ҳолати дастлабки терговнинг бошланғич даврларидан тергов органига маълум бўлган бўлса-да, бу ҳолат юзасидан терговчилар умуман сукут сақлаган. Ҳаттоки бу ишларга алоқадор бўлган шахсларни, жумладан масъул котиб У.Темировни, қолаверса ўринбосарлар А.Азимов ва Н.Мусаевларни бу борада сўроқ ҳам қилмасдан, уларни ушбу масалада умуман безовта ҳам қилмаганликлари одамни таажжубга солади.

Жиноят иши бўйича ўтказилган суд-тиббий ва суд-кимёвий экспертизалар сифати ва холислиги ҳам танқид ҳамда шубҳа остида қолмоқда. Чунки тушунишимча, айнан тергов органи босими туфайли суд экспертизалар мутахассислари ҳам ўзларининг тадқиқотлари натижаларини ифодалашда холисликка риоя қилиш кераклиги ҳақидаги талабларни инобатга олишмасдан, ўз хулосаларида, малака нуқтаи назаридан қўпол ҳатоликларга йўл қўйганликлари кузатилади. Жумладан, суд-тиббиёт соҳаси экспертлари ўз хулосаларида нобуд бўлган болалар билан тиббий экспертиза ўтказилиш натижасида уларни қонида ёки бошқа ички тўқимасида этиленгликоль ёки диэтиленгликоль заҳарли моддаси топилмаганлигини қайд қила туриб, дарҳол орқасидан этиленгликол ёки диэтиленгликолнинг қон таркибида қолмаслиги сабабларининг гўёки илмий асослари борлигини келтиришни бошлашган. Суд-тиббий экспертиза хулосаларининг аксариятида экспертлар ҳаттоки болалар ўлими “Док-1 Макс” ва “Амбронол” дори воситаларини истеъмол қилиши натижасида юз берган деб тўғридан тўғри дори воситалари номига урғу бериш орқали ифода қилинган ва бу билан нохолис фикр беришга йўл қўйишган.

Бунинг аксил таъсири шу бўлиши мумкинки, болалар ўлими асл сабаби аниқланмасдан тергов органи версиясини тасдиқлашга хизмат қилиш учун нохолис ва сифатсиз эксперт хулосалари барчани чалғитиб, фожианинг асл сабаблари аниқланмай қолиши эҳтимолини келтириб чиқармасмикин?!

Жиноят иши материалларида тергов органи ишлаб чиқарувчига нисбатан бирор бир тергов-тезкор ҳаракат ўтказганлиги кўринмайди. Ваҳоланки, Ҳиндистонни ўзида “Marion biotech Pvt.Ltd” корхонасининг “Док-1 Макс” ва “Амбронол” (сироп) дори воситалари таркибига ёт заҳарли моддалари тушганлиги сабабларини аниқлаш, бевосита биз муҳокама қилаётган жиноят иши бўйича судланаётган шахслар ҳаракатларини Жиноят кодекси тегишли моддалари билан тўғри малакалашга ёрдам берувчи асосий фактор эди.

Бизни жиноят иши бўйича эса кўриб турибмизки, дастлабки тергов органи судланувчиларга, жумладан, менинг ҳимоям остидаги С.Х.Кариевга у ёки бу ҳодиса юзасидан қилинган ҳаракатни жиноят даражасида таърифлаган ҳолда, уни Жиноят кодексининг 1863-моддаси 4-қисми “а,б” бандлари билан квалификация қилган.

Бироқ тергов органи бу ҳолатда айблов қарорида квалификация қилинаётган жиноятни диспозициясида кўрсатилган зарурий белгиларини аниқ ҳаракат ёки ҳаракатсизлик билан боғлаб исботлашга ҳаракат ҳам қилмасдан, айбловнинг фабула қисмида С.Х.Кариевнинг барча ҳаракатларини таърифлаётганида, Жиноят кодексининг 207-моддасида назарда тутилган мансаб совуққонлиги жиноятининг зарурий белгиларини баён қилиб, жумладан, “...ўз мансабларига совуққонлик билан қараб, ўзига юклатилган вазифаларига лоқайдлик ва виждонсизларча муносабатда бўлган...”, “ўз ҳолига ташлаб қўйган” ёки “назорат қилмаган” деган жумлалар келтириб, улар орасида Жиноят кодексини 1863-моддаси диспозициясида кўрсатилган жиноятни юридик тавсифини умуман келтирмасдан, яъни била туриб сифатсиз ёки қалбакилаштирилган дори воситаларини ишлаб чиқарган, тайёрлаган, олган, сақлаган, ташиган ёки ўтказганлигини кўрсатувчи бирорта ҳам ибораларни келтирмасдан, лекин айблов қарорининг якуний қисмида Жиноят кодексини 1863-моддаси 4-қисми “а,б” бандларида кўрсатилган жиноятни содир қилган деб “томдан тараша тушгандек” қилиб, қисқача хулоса чиқариб қўяверган.

Ваҳоланки, шахсни ЖКнинг 1863-моддасида кўрсатилган жиноятни содир қилишда айблаш учун авваламбор, бу шахс айнан сифатсиз ёки қалбакилаштирилган дори воситаларини, буюртмачига етказиб бериш ёки бевосита истеъмолчига реализация қилиш мақсадини кўзлаган ҳолда, била туриб уларни ишлаб чиқарган, тайёрлаган, олган, сақлаган, ташиган ёки ўтказган бўлиши керак.

Кўрсатилган ҳолларда жиноят махсус мақсадининг йўқлиги ЖКнинг 1863-моддаси бўйича жавобгарликни истисно килади. Сабаби - субъектив томондан бу жиноят қасддан содир этилади.

Дастлабки тергов органи ҳимоямдаги С.Кариевни ЖК 1863-моддаси билан айблашда мазкур жиноят таркибининг асосий элементи бўлган субъектив томон – қасд борлиги исботлаб берилмаган, суд терговида ҳам “ДОК 1 МАКС” ва “Амбронол” сироплари таркибидаги ёрдамчи восита - пропиленгликоль ўрнига заҳарли ҳисобланган этиленгликоль ёки диэтиленгликоль мавжудлигидан С.Кариевнинг хабари бўлганлиги, мазкур ҳолат одамларнинг ўлимига сабаб бўлиши мумкинлигини билгани ва бундай оқибатларни юз беришини истаганлигини тасдиқловчи биронта далил аниқланмади.

Бундан ташқари, С.Кариев Давлат маркази директори лавозимида ишлаб келиб, ғаразгўйлик ёки бошқа манфаатларни кўзлаб, фуқароларнинг ҳуқуқлари ва қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ҳамда Давлат ва жамият манфаатларига жиддий зарар етказилишига сабаб бўлган ҳужжатларни қалбакилаштирганлиги учун, унга Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 209-моддасининг 1-қисми ва шундай ҳужжатларни такроран қалбакилаштирганлиги учун 209-моддасининг 2-қисми “а” банди билан айблов эълон қилинган.

Лекин айблов хулосасида С.Кариев ўзининг айнан қайси ҳужжатларни қалбакилаштириб, мансаб сохтакорлиги жиноятини содир этганлиги баён қилинмаган.

С.Кариевга нисбатан эълон қилинган айбловда фақатгина Экспертлар кенгаши котиби У.Темиров Экспертлар кенгашининг 25.05.2022 йилдаги 10-сонли мажлис баённомасининг бир нусхасидан инспекцион текширув ўтказилиши белгиланган 12 та корхоналар рўйхатидан “Marion Biotech PVT. Ltd.” корхонасини Кенгаш аъзоларининг хабардорлигисиз олиб ташлаб, шу тариқа баённомани қалбакилаштирганлиги баён қилинган. Лекин С.Кариевнинг ўзи ёки бошқа шахс билан бирга ҳужжатларни қалбакилаштирганлиги ҳақида жиноят ишида маълумот мавжуд эмас.

Лекин тергов органи С.Кариевга у содир этмаган ҳаракатлари учун асоссиз равишда ортиқча айблов эълон қилган.

Шахсни ЖКнинг 209-моддасида кўрсатилган жиноятни содир этишда айблаш учун, мансабдор шахс ғаразгўйлик ёки бошқа манфаатларни кўзлаб расмий ҳужжатларга била туриб сохта маълумотлар ва ёзувлар киритиши, ҳужжатларни қалбакилаштириши ёки била туриб сохта ҳужжатлар тузиши ва тақдим этиши фуқароларнинг ҳуқуқларига ёки қонун билан қўриқланадиган манфаатларига ёхуд давлат ёки жамоат манфаатларига жиддий зарар етказилишига сабаб бўлганлиги талаб қилинади.

Лекин такрор таъкидлаш лозимки, С.Кариев бирон бир расмий ҳужжатга сохта маълумот ёки ёзув киритмаган. уларни қалбакилаштирмаган ёки сохта ҳужжатлар тузмаган.

Худди шунингдек, ушбу айблов бўйича “такроран” ҳужжатларни қалбакилаштирганлик аломати ҳам асоссиз эълон қилинганлиги кўринади. Чунки ҳар иккала айблов сўз бир ҳужжат тўғрисида, яъни У.Темиров томонидан қалбакилаштирилган Экспертлар кенгашининг 25.05.2022 йилдаги 10-сонли мажлис баённомаси ҳақида бормоқда.

Тергов органи эса ушбу ҳолатга умуман баҳо бермасдан, С.Кариевнинг айбловини сунъий равишда бўрттириб кўрсатиш мақсадида унга нисбатан бир хил айбловни икки марта кўрсатиб, биринчи ҳолатда худди шу айблов бўйича 209-моддаси 1-қисми, кейин худди шу ҳолатда худди шу айблов бўйича ЖКнинг 209-моддаси 2-қисми “а” банди билан айб эълон қилган.

Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 951-моддасига кўра, фактик маълумотлар қонунга хилоф усуллар орқали ёки жиноят процесси иштирокчиларини қонун билан кафолатланган ҳуқуқларидан маҳрум қилиш ёки бу ҳуқуқларни чеклаш йўли билан ёхуд ушбу Кодекс талаблари бузилган ҳолда олинган бўлса, шу жумладан жиноят процесси иштирокчиларига ёки уларнинг яқин қариндошларига нисбатан қийноққа солиш ва бошқа шафқатсиз, ғайриинсоний ёки қадр-қимматни камситувчи муомала ҳамда жазо турларини қўллаган ҳолда, жабрланувчи, гувоҳ, гумон қилинувчи, айбланувчи, судланувчининг суриштирувдаги, дастлабки терговдаги судда далиллар мажмуи билан ўз тасдиғини топмаган кўрсатувларидан олинган бўлса, улар далил сифатида мақбул эмас деб топилади.

Ўзбекистон Республикаси Олий суди Пленумининг 2014 йил 23 майдаги 07-сонли “Суд ҳукми тўғрисида”ги қарорининг 16-бандига кўра, ЖПКнинг 463-моддасига кўра, айблов ҳукми тахминларга асосланган бўлиши мумкин эмас ва фақат судланувчининг жиноят содир этишда айбли эканлиги суд муҳокамаси давомида исбот қилинган тақдирдагина чиқарилади. Айблов ҳукмига жиноят содир этилишининг иш бўйича барча мумкин бўлган ҳолатларини текшириш, иш материалларида маълум бўлиб қолган барча кам-кўстни тўлдириш, юзага келган ҳамма шубҳа ва қарама- қаршиликларга барҳам бериш натижасида йиғилган ишончли далилларгина асос қилиб олиниши лозим. Шундан келиб чиқиб, судланувчи томонидан терговда ёки судда айбини бўйнига олиш ҳолати у иш бўйича тўпланган ҳамда судда текширилган бошқа далиллар билан холисона исботланган тақдирдагина айблов ҳукми чиқаришга асос бўла олади.

Ўзбекистон Республикаси Олий судининг 2014 йил 23 майдаги 07-сонли «Суд ҳукми тўғрисида»ги Пленум қарорининг 5-бандида судларнинг эътибори, ЖПК 22-моддасига биноан иш бўйича ҳақиқатни аниқлаш учун фақат қонунда назарда тутилган тартибда тўпланган, текширилган ва баҳоланган маълумотлардан фойдаланиш мумкинлигига қаратилиши белгиланган.

Ушбу Пленум қарорининг 16-бандига кўра, ЖПКнинг 463-моддасига кўра, айблов ҳукми тахминларга асосланган бўлиши мумкин эмас ва фақат судланувчининг жиноят содир этишда айбли эканлиги суд муҳокамаси давомида исбот қилинган тақдирдагина чиқарилади. Айблов ҳукмига жиноят содир этилишининг иш бўйича барча мумкин бўлган ҳолатларини текшириш, иш материалларида маълум бўлиб қолган барча кам-кўстни тўлдириш, юзага келган ҳамма шубҳа ва қарама- қаршиликларга барҳам бериш натижасида йиғилган ишончли далилларгина асос қилиб олиниши лозим. Шундан келиб чиқиб, судланувчи томонидан терговда ёки судда айбини бўйнига олиш ҳолати у иш бўйича тўпланган ҳамда судда текширилган бошқа далиллар билан холисона исботланган тақдирдагина айблов ҳукми чиқаришга асос бўла олади.

Ўзбекистон Республикаси ЖПКнинг 81-моддаси талабига асосан ижтимоий хавфли қилмишнинг юз берган-бермаганлигини, шу қилмишни содир этган шахснинг айбли-айбсизлигини ва ишни тўғри ҳал қилиш учун аҳамиятга молик бошқа ҳолатларни суриштирувчининг, терговчининг ва суднинг қонунда белгиланган тартибда аниқлашига асос бўладиган ҳар қандай ҳақиқий маълумотлар жиноят иши бўйича далил ҳисобланиши белгиланган бўлса-да, тергов органининг судланувчи С.Кариевни Ўзбекистон Республикаси ЖКнинг 1863-моддаси 4-қисми “а” банди, 209-моддаси 1-қисми, 1863-моддаси 4-қисми “а, б” бандлари, 209-моддаси 2-қисми “а” бандида назарда тутилган жиноятларини содир этганлиги ҳақидаги хулосаси тахминларга асосланган бўлиб, унинг айбини тасдиқловчи далиллар жиноят ишида мавжуд эмаслиги кўринади.

Юқоридагиларга кўра, суддан судланувчи С.Кариевнинг жиноят содир этишда айбли эканлиги суд муҳокамаси давомида ўз исботини топмаганлиги ва унинг содир этилган жиноятга дахли бўлмаганлиги сабабли, жиноят ишининг С.Кариевга оид қисмини бекор қилиб, уни ЖПКнинг 83-моддаси 3-қисмига асосан айбсиз деб топишни ва реабилитация қилишни, шунингдек, С.Кариевнинг етказилган мулкий зиённи қоплаш ҳамда маънавий ва бошқа зиён оқибатларини ЖПКнинг 304-312-моддаларида назарда тутилган тартибда бартараф қилиш ҳуқуқига эга эканлигини эътироф этишини сўраймиз.

Шунингдек, суддан иш бўйича якуний қарор чиқариш вақтида С.Кариевнинг шахсини тавсифловчи ҳолатларни, жумладан унинг шахсини, муқаддам судланмаганлигини, доимий равишда ижтимоий фойдали меҳнат билан шуғулланиб келганлигини, оилада ёлғиз боқувчи эканлигини, қарамоғида турмуш ўртоғи ва вояга етмаган фарзандлари борлигини, соғлиги яхши эмаслигини инобатга олишини сўраймиз, дейилади Сардор Кариевни ҳимоя қилаётган адвокатларнинг ҳимоя нутқида.