«Трамп тинчлик режаси»да нима ёзилган? Барча 28 банд ўзбек тилида

Охирги кунларнинг энг асосий муҳокама мавзуси АҚШнинг Украинадаги урушни тугатиш бўйича «тинчлик режаси» бўлмоқда. Вашингтон «Мана бу бизнинг режамиз, ўқиб кўринг», деб ўз сайтида расмий ҳужжат эълон қилмади. Ҳозирча Америка нашрлари ўз манбаларига таяниб эълон қилаётган қоралама ҳужжатга ишонишга мажбурмиз.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Трамп маъмуриятидагиларнинг ўзини тутишига қараганда, бу қоралама осмондан олинмаган. «Трамп тинчлик режаси» сифатида талқин қилинаётган режанинг барча 28 бандини таржима қилдик, асосий қисмларини. Қуйида шу ҳақда.

Бу режа «Трамп тинчлик режаси» деб талқин қилинмоқда, лекин шахсан мен уни Трамп қўлига қалам олиб, бирма-бир ёзиб чиққанига ишонмайман. Ҳатто Америка бош дипломати Марко Рубио ҳужжат борлигидан ОАВда чиққан хабарлардан кейин хабардор бўлгани айтилмоқда. Бу ҳақда кейинроқ, ҳозир режадаги 28 бандда нималар дейилганини санаб чиқамиз:

1. Украина суверенитети тасдиқланади;

Тушунмовчилик биринчи банндан бошланади. Украинанинг беш областига даъво қилаётган, мамлакат шарқини босиб олган Россия қанақасига Украина суверенитетини тасдиқлаши мумкин?

Россия 2014 йил Қримни эгаллаб, Донбассга киришидан аввал ҳам Украинанинг 1991 йилги чегараларини тан оларди, Путин бир неча марта Қримни эгаллаб олиш ҳақида сўрашганда, буни бўлмағур иш деган. 1994 йил Украина Россияга СССРдан қолган ядро қуролларини берганда, Россия Украина ҳужум қилмасликка АҚШ ва Британия гувоҳлигида сўз берган, ҳужжат имзолаган.

2. Россия, Украина ва Европа ўртасида ҳужум қилмаслик бўйича келишув имзоланади. Охирги 30 йилда юзага келган барча тортишувлар ҳал қилинган деб ҳисобланади;

3. Россия қўшни давлатларга бостириб кирмаслиги кутилади. НАТО эса кенгаймайди;

4. Россия ва НАТО ўртасида АҚШ воситачилигида мулоқот йўлга қўйилади;

5. Украина ишончли хавфсизлик кафолати олади;

6. ВСУ шахсий таркиби 600 минг кишигача қисқартирилади;

Бу банд амалда ҳеч нарсани ўзгартирмайди. Ҳозир Украина армияси доимий аъзолари 800 минг атрофида экани айтилади (уруш бошида 200 минг ҳам бўлмаган). Агар келишув имзоланса ҳам, Киев 600 мингдан ташқари бошқа кучларини масалан «тероборона» деб рўйхатдан ўтказиши мумкин.

7. Украина ўз конституциясида НАТОга аъзо бўлмаслигини белгилаб қўяди. НАТО ўз уставида Украина алянс аъзоси бўлолмаслиги қайд этиб қўйилади;

Шу ўринда бир маълумот: НАТО шундоғам Украинани ўз таркибига қўшиб олмоқчи эмас, чунки алянс уставига кўра ҳудудий можароси бор давлатлар аъзоликка қабул қилинмайди.

8. НАТО Украинага қўшинларини жойлаштирмайди;

Шундоғам Украинада НАТО қўшинлари йўқ эди, алянс аъзолари бунга уруш бошидан буён қарши чиққан.

9. Европа давлатлари қирувчи самолётларини Полшада жойлаштиради;

Бу банд киритилгани ҳам қизиқ, чунки иттифоқдагилар Полшада қирувчи самолётлар жойлаштиришига ҳеч қандай тақиқ йўқ эди.

10. АҚШ кафолат олади:

* Вашингтон хавфсизлик кафолати учун компенсация олади;

* Украина Россияга бостириб кирса, хавфсизлик кафолатидан маҳрум бўлади;

* Россия Украинага бостириб кирса, бунга қатий ҳарбий жавоб берилади, барча халқаро санкциялар тикланади, тан олинган ҳудудлар бўйича келишув бекор бўлади;

* Украина ҳеч қандай сабабсиз Москва ёки Санк-Петербургга ракета учирса, хавфсизлик кафолати бекор бўлади;

Айнан Москва ҳамда Санк-Петербургга, Краснодар, Ростов, Белгород ёки Курскка эмас.

11. Украина Европа Иттифоқига кириш ҳуқуқига эга бўлади;

12. Украинани тиклаш бўйича глобал саъй ҳаракатлар бошланади;

13. Россия дунё иқтисодиётига реинтеграция қилинади:

* Санкциялар босқичма-босқич бекор қилинади, G8'га қайта чақирилади.

14. Россиянинг музлатилган активлари қуйидаги тартибда сарфланади:

* 100 миллиард доллар Украинани тиклаш учун АҚШ назорати остида ишлатилади;

* Бу тиклаш лойиҳаларидан келадиган фойданинг ярмини АҚШ олади, Европа Украинани тиклашга яна 100 миллиард доллар ажратади. Европада музлатилган бошқа Россия пуллари АҚШ ва Россия инвестицион фонди лойиҳаларида ишлатилади;

15. Хавфсизлик бўйича АҚШ – Россия ишчи гуруҳи ташкил этилади;

16. Россия ўз қонунчилигида Европа ва Украинага ҳужум қилмасликни мустаҳкамлаб қўяди;

17. АҚШ ва Россия ядро қуролини тарқатмаслик бўйича келишувни узайтиради;

18. Украина ядросиз давлат бўлиб қолишини тасдиқлайди;

Маълумот учун, Украинада шундоғам ядро қуроли йўқ, борини 1994 йил қўшниси Россияга Украинага ҳужум қилмаслик шарти билан топширган.

19. Запорижжя АЭС Атом энергетикаси халқаро агентлиги назоратига ўтказилиб, ишлаб чиқарилган энергия Россия ва Украина ўртасида тенг тақсимланади;

20. Ҳар икки давлат мактаб дарсликларида турли маданиятларга толерантлик ғояларини сингдириш мажбуриятини олади. Украина Европа Иттифоқининг диний бағрикенглик ва барча миллий озчилик тилларини ҳимоя қилиш қоидасига амал қилади. Ҳар икки томон бир-бирини камситмаслик, украин ва рус ОАВларини ҳимоя қилишга келишиб олади. Барча миллатчилик ғоялари ва ҳаракатлари тақиқланади;

Мединский ёзган тарих дарсликлари нима бўлади? Бу ҳақда ҳеч нарса дейилмаган, албатта, шунчаки эсимга келиб қолди.

21. Ҳудудлар масаласи:

* Қрим, Луҳанск ва Донецк де факто, яъни амалда Россияники деб тан олинади;

* Херсон ва Запорижжяда фронт музлатилади; (Яъни амалда икки давлат Украинанинг бу шаҳарларини ҳозирги фронт чизиғида бўлиб олади);

* Россия ушбу беш ҳудуддан бошқа регионлардаги ерлардан воз кечади; (Бунақа ер сифатида фақат Купянскни айтиш мумкин, уни ҳам тўлиқ эгаллашгани йўқ).

* Украина армияси Донецк областидаги ҳозир назорат қилаётган ерларидан чиқиб кетади. Бу демилитаризация қилинган буфер зона бўлади, халқаро даражада Россияники деб тан олинади, лекин у ерга россиялик ҳарбийлар киритилмайди;

23. Россия Украинанинг Днепр дарёсидан тижорий мақсадда фойдаланишига қаршилик қилмайди. Дон маҳсулотлари Қора денгизга муаммосиз олиб чиқилиши бўйича келишиб олишади;

24. Очиқ қолган саволларни ҳал қилиш учун ҳуманитар гуруҳ тузилади. Барча асирлар алмашилади. Қўлга олинганлар, хусусан, болалар ортга қайтарилади;

25. Украинада 100 кун ичида сайлов ўтказилади;

26. Томонлар уруш даврида қилган ишлари учун амнистия олади, кейинчалик бир-бирига эътироз қилмайди;

27. Бу келишув ҳуқуқий жиҳатдан мажбурий бўлади. Унинг ижросини Доналд Трамп бошчилик Тинчлик кенгаши назорат қилади;

28. Барча томонлар меморандумни тасдиқлагани заҳоти ўт очишни тўхтатиш режими кучга киради, ҳар икки томон келишилган ҳудудларга чекиниб, келишувни бажаришга киришади.

Лекин

Демак 28 бандли «тинчлик режаси»ни ўқиб олдик, сизга тушунарли бўлди деб умид қиламан. Бу жуда мужмал, тушунарсиз бандларга бой режа муаллифи Кирилл Дмитриев ва Стивен Уиткофф экани айтилмоқда. Тўғриси, катта дипломатларга бу «Трамп тинчлик режаси» эканини айтмай, мана шу режа билан 80 йил ичидаги энг йирик урушни тўхтатишмоқчи эканини айтсангиз, дипломат кулиб қўйган бўларди. Ҳатто сенаторлар билан суҳбатда АҚШ бош дипломати Рубио ҳам бу тинчлик режаси эмас, «Россиянинг истаклар тўплами» деган экан.

Афтидан Рубио у вақтда Уиткофф Трампга олиб кирган бу режа бутун бошли Американинг «тинчлик режаси» бўлиб кетганидан бехабар қолган. Бошқа вақтда давлатлар бундай хом режани ҳатто муҳокама қилмаган бўларди, лекин ҳозир дунёдаги энг таъсир доираси катта одам унинг 27 ноябргача имзоланишини талаб қилмоқда. Нега бу санада эканини кеча айтгандим.

Украина бу режадан тушкунликка тушиб қолди, Зеленский қандай чиқиш қилганини кўрдингиз, у уруш бошида ҳам бунақа ҳолатга тушмаганди. Оқ уйдагилар «Трампнинг қанчалик даҳо экани, урушни тугатиш учун бундан яхши режа йўқлигини» айтмоқда, Америка ва Украина делегацияси Женевада икки кундан бери ҳамма ишини, тирикчилигини қўйиб, режа устида ишлаяпти.

Лекин жаноблар, сиз энг асосий масалани эсдан чиқаряпсиз: Путин бу келишувга кўнадими ўзи? Зеленскийни-ку бир амаллаб генералларни юбориб, Оқ уйга чақириб, «бундан ҳам ёмон бўлади» деб келишувни имзолашга мажбур қиларсиз, лекин Владимир Путиннинг имзоси бўлмаса, бу ҳужжатнинг оддий қоғоздан фарқи қолмайди.

Сизнинг тинчлик режангизни қабул қилиши керак бўлган энг асосий одам – Владимир Путин. Ва Путинни нимагадир кўндириш сиз тасаввур қилгандек осон эмас. Путин Запорижжя билан Херсонни Россияники деб конституциясига киритиб қўйган, ишонинг, ҳеч қачон бу ҳудудлар ҳозирги фронт чизиғида бўлинишига рози бўлмайди.

Трампнинг жамоаси Путин бу келишувни имзолайди деган оптимизмни қаердан оляпти ҳайронман. Ёки Уиткофф яна Кремл вакили билан таржимонсиз гаплашиб қовун туширдимикин?

Ўткир Жалолхонов тайёрлади
Тасвирчи ва монтаж устаси – Фахриддин Ҳотамов