Йил якунлари: Трамп қайтди, Эрон ва Исроил урушди, Маск – «чиновник»

Ассалому алайкум, азизлар. Бугун 31 декабр. Яна бир календар йили ортда қоляпти. Бу йил, афсуски, урушлар, хунрезликлар ва асосан ёмон хабарлар билан ёдда қолди.

{Yii::t(}

Ўтказиб юбориш 6s

Ўтказиб юбориш

Америкада Трамп президентликка қайтди, Ғазода минглаб тинч аҳолини ўлдирган уруш тугади, Украинадаги уруш эса ҳамон давом этмоқда. Оқ уйда тарихда кузатилмаган жанжал бўлди, долларга ишонч пасайиб, олтин энг ишончли хазинага айланди. Исроил ва Эрон 50 йиллик душманлик тарихида илк марта урушди, номига бўлса ҳам. Қуйида 2025 йил давомида дунёда содир бўлган энг муҳим воқеаларни эслаймиз.

Трамп қайтди

20 январ куни Доналд Трамп АҚШ президентига қайтди. Республикачилар етакчиси орада демократ Байденга ютқазиб, можароли тарзда президентликдан кетганди. Лекин Байден даврида мамлакат жиддий муаммоларга ўралашиб қолди: армия Афғонистондан чиқиб кетди, Украинада ва Ғазода уруш бошланди.

Етмаганига Байденда қарилик аломатлари яққол сезилиб қолди. CNN студиясида ўтган жонли эфирдаги теледебатда Трамп Байденга ҳал қилувчи зарбани берди: Байден жонли эфирда алжираб қолди, Трамп эса рақибининг муваффақиятсизлиги фонида дебатдан қаҳрамон бўлиб чиқиб кетди.

Тўғриси, 2024 йил ёзида Трампни Пенсилванияда ўлдирмоқчи бўлишган ва ўқ унинг қулоғини силаб ўтгандаёқ АҚШ президентлик сайлови натижаси ҳал бўлиб улгурганди. Ўша устунлигини сақлаб қолган Трампга сайловда Камала Ҳаррис ҳеч қандай қаршилик қила олмади. Шу тариқа АҚШ тарихидаги энг уникал президент сифатида яна Оқ уйга қайтди.

Трампнинг қайтишига бежизга урғу бермаяпмиз, чунки Америка дунёдаги энг катта, энг қудратли давлат. Бу ерда ҳукумат ўзгариши дунёнинг ҳар бир фуқаросига таъсир қилади. Трампнинг қайтиши дунё сиёсатининг оёғини осмонда қилди. Бу энг аввало Украинадаги урушда сезилди. Киев бирданига Вашингтон ҳарбий ёрдамидан узилди. АҚШ ҳатто европаликларга Украинага Америка қуролларини беришни тақиқлади, ҳозиргача бу чеклов амалда, НАТО давлатлари Киевга оз миқдорда қурол бера олишяпти холос, ўз пулларига бўлса-да. Трамп сайловолди кампанияси вақтида урушни бир кунда тугатаман деб айтиб юрганди. Лекин бу кутилганидек блеф бўлиб чиқди.

Трамп урушни тугатиш учун жуда радикал позиция танлаб, уни бошлашда Байден ва Зеленскийни айблади. Кейинроқ рўйхатга Путинни ҳам қўшди. Лекин қараса ёппасига ҳаммани айблаб натижага эришиб бўлмас экан. Шунда энди асосий айбдор сифатида Украинани кўрсатиб, Киевга босим қила бошлади.

Ҳозиргача Трамп Россияга қарши айтарли ҳеч нима қилмади, иккита нефт компаниясига санксия қўллади, тамом. Музокараларда ҳам Трамп очиқчасига Россия томонда экани сезилиб қоляпти, у кўп марта Россия кучли экани, ғалаба қозонишини айтди, Путинни мақтаб келди.

Трамп очиқчасига НАТОдаги бошқа давлатларни ҳимоя қилмаслигини билдирди. Европани муаммо деб аташга одатланди, оқибатда қитъадагилар камида 4 йилга асосий иттифоқчиларини йўқотганини тушуниб етди.

Ички сиёсатда ҳам Трампнинг ишлари юришяпти дейиш қийин. У сайлов кампаниясида Америка тарихидаги энг катта депортацияни амалга ошираман деганди, лекин буни уддалай олмади, мигрантларни қувиш Байден давридагидан бироз кўпайди холос. Лекин Америкага ноқонуний, чегарани бузиб кириш ҳолатлари чиндан камайди. Мамлакат чегараларида тартиб кучайди, айниқса жанубий чегараларда. Йил якунига келиб Трамп Америкада қонуний ишлаш ҳуқуқини берадиган Green card лотереясини ҳам тўхтатиб қўйди. Энди лойиҳа Трамп президентлиги якунигача тикланишига умид қилиш қийин. Миграция масаласида кейинги йил Трамп маъмурияти учун синовли бўлади. Чунки мамлакатда футбол бўйича жаҳон чемпионати ўтказилади. Бутун дунёда футбол баҳонасида Америкага бориб, кейин ғойиб бўлишни кўзлаётганлар жуда кўп.

Илон Маск – «чиновник»

Йилнинг энг муҳим воқеаларидан бири Илон Маск сиёсатга кириб кейин ҳайдалиб кетишга ҳам улгургани бўлди. Дунёнинг энг бой одами, шубҳасиз, замонамизнинг энг даҳо инсонларидан бири бўлган Маск Украинада уруш бошланганидан кейин кутилмаганда сиёсатга қизиқиб қолди. У олдин ҳам сиёсий воқеаларга муносабат билдирарди, лекин айнан уруш Маскда сиёсатчи бўлиш истагини оширди.

Аввалига унинг Starling терминаллари украин аскарлари учун энг ишончли интернет таъминотчисига айланди, лекин Украина фронтда одимлай бошлаганда негадир Маск Starlink’ни улар учун узиб қўйди. Шундан кейин Маск аста-секин Россия манзилига илиқ сўзлар билдириб, Байден сиёсатига мухолифга айланиб борди. Трамп президентликка номзод бўлгач, Маск очиқчасига сиёсат билан шуғуллана бошлади.

Вазият шунчаликка бордики, Маск президентлик сайлови арафасида ва Трампнинг ғалабасидан кейин унинг Флоридадаги қароргоҳида яшай бошлади. Трампнинг сайлов кампанияси учун жуда катта пул сарфлаган Маск АҚШ президентининг энг яқин маслаҳатчисига айланди.

Президентликка киришганидан кейин Трамп Маскка Оқ уйда бутун бошли лавозим берди. Маскнинг департаментига DOGE деб ном ҳам беришди. Department of Government Efficiency, яъни ҳукумат самарадорлиги бошқармаси. Маск Трампни бюджет харажатлари жуда катта экани, уни қисқартириш лозимлигига ишонтира олганди, шу боис Маскнинг гарданига дунёдаги харажати энг катта бўлган АҚШ ҳукумати харжларини камайтириш вазифаси юклатилди.

Маск Трампга Оқ уйдаги мулозимларни танлашда ёрдамчи бўлди, уни Оқ уйнинг хўжайини деб атай бошлашди. Одамлар Маскнинг ўғли Оқ уйдаги президент кабинетида бурнини ковлаб ўтирганини ҳам кўришди. Мулозимга айланган Маск Канада бош вазири Трюдони қизалоқ деб масхара қилди, Украинага нисбатан Россияга хуш келадиган гапларни айта бошлади.

Ва ажойиб кунларнинг бирида Трамп ва Маск янги қонун доирасида келишолмай қолишди. Маск бу қонун давлат харажатларини ошириши, қилган меҳнатлари бир пул бўлишини айтиб, Трампни очиқчасига танқид қилди. Трамп эса чопон операцияси ўтказиб, Маскка Оқ уйнинг олтин калитини совға қилди-да, ишдан бўшатди. Қўпол қилиб айтганда икки қўчқорнинг калласи бир қозонда қайнамади.

Маскнинг сиёсатдан кетгани инсоният учун фойдали бўлди. Даҳо Илон яна илм-фанга, ўзининг таъбири билан айтганда заводга қайтди-да, фойдали ишлар билан шуғуллана бошлади. Сунъий интеллектга катта сармоя киритди, Марсга чиқиш лойиҳасига зўр берди. Бир сўз билан айтганда инсониятга фойда берадиган позицияга қайтди.

Оқ уйда жанжал

Трамп президентликка киришиб, Оқ уйга шакарсиз кола чақирадиган тугмани қайтарганидан кейин тезда Украинадаги урушни тугатишга киришди. Юқорида айтганимиздек, ўзидан бошқа ҳаммани айбдор қилиб кўрсатиш трюки ўхшамаганидан кейин бир томонга – Украинага босим қилиш йўлига ўтди. Трамп Украинани ёқтирмаслиги табиий, чунки олдинги муддатида айнан Зеленский билан суҳбатда унга босим қилгани ортидан импичмент олишига сал қолганди. Хуллас, Трамп Оқ уйга қайтиши билан Киевга босим ўтказишни бошлади. 28 феврал куни Зеленскийни Оқ уйга таклиф қилди. Америка дипломатик одатига кўра, икки президент учрашуви журналистлар иштирокидаги савол-жавоб билан бошланди. Ва ана шу вақт кўз кўриб қулоқ эшитмаган воқеа содир бўлди.

Украина президенти Зеленский Оқ уйда, Америка президентларининг иш хонаси бўлган Овал кабинетда АҚШ президенти Доналд Трамп билан жанжаллашиб кетди. Ҳеч қандай бўрттиришсиз жанжал бўлди, икки президент бир-бирига овозини кўтариб бақирди ва бу тарихий воқеа бутун дунёдан таклиф этилган журналистлар кўз ўнгида содир бўлди, барчаси видеога олинди ва бутун дунё тарихдаги энг ноодатий дипломатик жанжални амалда жонли эфирда томоша қилди.

Жанжал бошланишида АҚШ вице-президенти Жей Ди Вэнс «жонбозлик кўрсатди». У бир неча марта Зеленскийдан миннатдор бўлишини талаб қилди, ваҳоланки, Украина президенти нутқини Доналд Трампга раҳмат айтишдан бошлаганди. Бундан ташқари, Вэнс икки президентнинг суҳбатига аралашиши ҳам одобсизлик бўлди, чунки унда бундай ваколат йўқ эди. Айнан Вэнснинг суҳбатга аралашишидан кейин жанжал бошланиб кетди.

Суҳбат давомида Трамп Россиянинг иддаоларини такрорлагани Зеленскийга очиқчасига ёқмади. Трамп «Американинг ёрдамисиз уруш икки ҳафтага бормасди», деганида Зеленский жуда кескин жавоб берди. «Уч кунда тугарди, буни Путиндан эшитганман», деди Украина президенти Россиядаги машҳур «Киев за три дня» иборасига ишора қилиб.

Трамп бу гапни камситиш деб қабул қилди-да, Зеленскийни жеркиб ташлади. «Сиз бу гапингиз билан Америкага ҳурматсизлик қиляпсиз», деди.

Трамп ва Зеленский ўртасидаги жанжал шубҳасиз тарихга кирди. Албатта, икки давлат президенти ҳамманинг кўз ўнгида бунақа жанжаллашиб кетиши бир қарашда одобсизликдек кўриниши мумкин, лекин президентлардан бири мустақиллигини бой беришдек хавф ёқасига келиб қолган давлат лидери эканини эсдан чиқармаслик керак. Ўша учрашувгача қайсидир давлат етакчиси журналистлар иштирокидаги учрашувда Америка президентига овозини кўтариши, унинг гапини тролл қилиши мумкинлигини тасаввур қила олмасди. Ахир Оқ уйда қайсидир давлат президенти меҳмон бўлса, асосан мезбон президент гапиради, айниқса Трамп кимгадир микрофон бериши қийин масала. Лекин Зеленский бутун дунё кўз ўнгида бу стереотипни парчалаб ташлади, Америка президентига унинг ишчи кабинетида туриб сен нотўғри гапиряпсан, мамлакатимиз тақдирини сен емас, биз ўзимиз ҳал қиламиз, деди. Бироз муболағага жазм қиладиган бўлсак, бунинг номини дипломатик тарсаки дейишади.

«Паутина» операцияси

1 июн куни Украина тўрт йиллик уруш давомидаги энг шов-шувли операцияни амалга оширди. Украина хавфсизлик хизмати СБУ ўтказган операция давомида ҳарбийлар Россиядаги тўртта аэродромда жойлашган камида 41 та ҳарбий самолётлар учишга яроқсиз ҳолатга келтирилди. Улардан аксари тўлиқ йўқ қилинди. Яна оддий самолётлар эмас, стратегик бомбардимончилар, Украина шаҳарларини бомбалашда фойдаланиладиган қирувчи самолётлар. Хусусан, Ту-95, Ту-22, А-50 учоқлари.

Ҳужум учун украинлар оддий қўлбола ФПВ-дронлардан фойдаланган. Дронлар Россия ичига юк машиналари ёрдамида олиб кирилган. Ҳайдовчилар юк машиналарини керакли жойга билдирмай қўйиб кетгач, қолганини СБУ масофадан туриб бошқаради. Юк машиналари усти ҳам масофадан туриб очилиб дронлар ҳавога кўтарилади ва бирин-кетин қиммат рус самолётларини йўқ қила бошлайди. Бу Иккинчи жаҳон урушидан кейин Россия ичкарисидаги ҳарбий объектларга амалга оширилган энг йирик ташқи ҳужум бўлди.

Украинлар «Паутина» деб ном берган операция ахборот майдонида Россияга жиддий зарба бўлди. Бундан ташқари, замонавий урушда эски стереотиплар ишламаслиги, диверсия ҳам масофадан туриб бошқариладиган операцияга айланиб кетганини кўрсатди. Ўзи Украинадаги тўқнашув бутун дунёда уруш ҳақида тушунчалар эскиргани, танклар, оғир техникалар асри ўтганини кўрсатди. Замонавий техникалар, арзон дронлар урушнинг энг муҳим қуролига айланди.

Эрон ва Исроил уруши

Ўзи 2025 йил урушлар йили бўлди. Ва биз ҳам четда қолмайлик деб 50 йилдан бери баёнотларда ва билвосита урушиб келган Эрон ҳамда Исроил борей деб урушни бошлаб юборишди. Албатта, 13 июнда бошланган 20 кунлик ракета отиб қочишни уруш дейиш тўрт йилдан буён Европа шарқида урушаётган Украина ва Россия армияси ҳарбийларига нисбатан ҳурматсизлик бўлади, лекин барибир 50 йиллик душманлик тарихида икки давлат илк марта тўғридан тўғри бир-бирига ракета отди.

20 кун давом этган урушда биринчи зарбани Исроил берди. Тўғрисини айтиш керак, Исроил Эрондан фарқли жиддий тайёргарлик билан ҳужум қилди. МОССАД агентлари ҳужумдан аввал Эронга кириб ҳаво ҳужумидан мудофаа тизимларини дрон ёрдамида йўқ қилишди. Исроил Эрондаги мингдан ортиқ нишонларга, хусусан, ядровий объектларга ҳужум қилди. Камида 30 нафар Эрон ҳарбий раҳбариятидаги юқори мартабали ҳарбийлар, шунингдек, камида 11 нафар мамлакат ядро дастуридаги муҳим олимлар ўлдирилди. Исроил Теҳрондаги махсус қўриқланадиган кварталга дрон ёрдамида ҳужум қилгани айтилади.

Эрон ҳам тезда жавоб берди. Исроилга камида 500 та баллистик ракета ва мингдан ортиқ дрон учирилди. Лекин Ерон зарбалари Исроилга жиддий зарар етказди деб бўлмайди. 22 июн куни урушга АҚШ ҳам қўшилди. Б-2 бомбардимончи самолётлари Эронгача бемалол учиб бориб, Фордодаги тоғ остида жойлашган ядро объектига зарба берди. Ҳужум учун 14 та бункерга қарши оғир ракета ва сувости кемасидан туриб учирилган 30 та Тоmahawk ракеталари ишлатилди. Пентагон Эрон бойитилган уранни сақлаши айтиладиган ядро объекти йўқ қилингани ҳақида ҳисобот бериб, ҳолат тасвирга олинган видеоларни ҳам кўрсатди.

Биласизми, Исроил ва Эрон уруши асосан ички аудитория учун уюштирилган операцияга ўхшайди. Ўзи Эрон ва Исроил бир-бири учун жуда қулай душман. Исроилда бош вазирнинг курсиси қимирлаб қолдими, телевизорга чиқади-да, Эронни қоралаб бирлашишимиз керак, Эрон бизни йўқ қилади, дейди. Эронда сиёсий вазият қийинлашдими, оятуллоҳ чиқади-да, Эрон мавжудлигининг асосий сабаби Исроилни йўқ қилиш эканини эслатади. Лекин урушганда икки томон ҳам узоқдан бир-бирига ракета отиб қочади.

Путин Америкага борди

Сўзимиз бошида айтганимиздек, Доналд Трамп келиши дунё сиёсатининг оёғини осмондан қилиб юборди. Уруш бошида Байден бошчилик Украинани қўлловчи давлатлар коалицияси Россияни ва унинг президентини яккалаш сиёсатини танлаганди. Бироқ Трамп келиши билан Путинни мақтай бошлади, уруш бошлашда Украина ва Байден айбдорлигини гапиришдан чарчамади. «Мен Путин билан қалинман, урушни бир пасда тугатаман», деди мақтаниб.

15 август куни 2022 йил февралда тасаввур қилиш қийин бўлган воқеа содир бўлиб, Россия президенти Путин Трамп билан кўришиш учун Америкага борди. Бу учрашув ҳақида эълон қилишгач, кўпчилик мана энди мистер Трамп урушни тугатса керак, деб ўйлади. Чунки бутун бошли Россия президенти Америкага боради-ю, аниқ келишув бўлмайдими?

Аляскада ўтган учрашув ҳеч нимани ҳал қилмади. Ундаги энг муҳим воқеа Трамп ва Путиннинг суратга тушгани бўлди. Кейинчалик Трамп ўша учрашувда Путин билан тушган расмини кўрсатиб мақтанди ҳам. Россия президентининг Аляскага ташрифи фақат статистика учун тарихий бўлди. Масалан, Россия Аляскани Америкага сотган 1867 йилдан буён ҳеч бир Россия раҳбари у ерга бормаганди. Бу Путин ва Трампнинг республикачи иккинчи муддатга қайтганидан кейинги илк учрашуви бўлди. Шунингдек, Путин 10 йил деганда илк марта Америкага борди. У охирги марта океан ортига 2015 йил БМТ бош ассамблеяси йиғилишига борганди.

Ғазода уруш тугади

Йил давомида Исроил Фаластиннинг Ғазодаги бўлгасида урушни давом еттирди. ҲАМАСга қарши уруш иддаоси билан бошланган уруш амалда миллат қирғинига айланиб кетди. Бутун дунёда Исроилнинг Ғазода қилаётган ишлари қораланди, мусулмон давлатлар Исроилни қоралаб бир-биридан қора қоралашлар эълон қилди. Лекин амалда ҳеч ким Исроилни тўхтата олмади. Доналд Трамп Америка президентлигига қайтгани Исроилдаги Нетаняҳу ҳукумати белига қувват бўлди-да, улар бир бурда Ғазода миллиондан ортиқ одам қамалиб қолганига қарамай шаҳарни бомбалашни давом эттирди. ҲАМАС таъсиридаги Ғазо соғлиқни сақлаш вазирлиги маълумотларига кўра, Исроил зарбалари оқибатида 70 мингга яқин тинч аҳоли вакиллари ҳалок бўлган. 170 мингдан ортиқ одам яраланган.

Ғазода одамлар фақат Исроил ҳужумларидан эмас, турли касалликлар ва очликдан ҳам ўлди. Исроил узоқ муддат Ғазога ҳуманитар ёрдам боришини тўсиб қўйди, оқибатда бўлгада очлик авж олиб, турли касалликлар келиб чиқди. Халқаро ҳамжамият урушни тугатишга фақат дипломатик кўринишда ҳаракат қилди, лекин орқасида Америка турган Исроилни тўхтатиш ҳеч кимнинг қўлидан келмади.

Ниҳоят октябрда Доналд Трамп маъмурияти урушни тугатишга эришди. Исроил ва ҲАМАСга қилинган босим сабаб икки томон битимга имзо чекди. ҲАМАС барча асирларни, ўлигини-ю тиригини Исроилга қайтарди, ўз навбатида Исроил минглаб фаластинликларни қамоқдан озод қилди.

Лекин уруш тугагани билан Ғазога ҳаёт қайтди деб бўлмайди. Шаҳарда ҳеч қандай тиклаш ишлари олиб борилаётгани йўқ. Одамлар ҳамон вайроналар орасида жон сақлашга мажбур. Озиқ-овқат ҳам фақат ҳуманитар ёрдам юкларидан тарқатилмоқда. Шаҳарда яшаш учун ҳам, ишлаш учун ҳам ҳеч қандай шароит йўқ. Бундан ташқари, Исроил ҳали бўлгадан чиқиб кетгани ҳам йўқ. Ғазонинг тақдири ноаниқлигича қолмоқда.

Бинями Нетаняҳу эса кутилганидек, атрофдаги давлатларга майда-майда ракета отиб турибди. Чунки уруш тугаши, тинчлик замонига қайтиш Исроил бош вазирига яхшилик олиб келмаслиги аниқ. Унинг устидан очилган ва чанг босиб ётган ишлар яна кўтарилади. Уруш Исроилни бутун дунёга ёмонотлиқ қилди, бундан исроилликлар хурсанд бўлмагани аниқ. Уруш бошланишида ҲАМАСнинг ҳужумини ишониш қийин бўлган бефарқлик билан ўтказиб юборган, кейин Ғазода фаластинликларни қиришга киришган Нетаняҳу ҳукуматининг айбини исроилликлар ҳам рад этолмайди.

«Миндичгейт»

Ноябр ойида мустақил Украина тарихидаги энг жиддий сиёсий коррупцион можаро авж олди. Мамлакат президентига бўйсунмайдиган аксилкоррупсия ташкилоти НАБУ «Энергоатом» билан шартнома тузган тадбиркорлардан доимий пора олишга асосланган коррупцион схемани фош қилди. Тўрт йилдан буён уруш ҳолатида бўлган украинларнинг камида 100 миллион долларини ўғирлаган схема тепасида президент Зеленскийнинг дўсти, у билан «Квартал-95» киностудиясини очган тадбиркор Тимур Миндич тургани аниқ бўлди. Аммо Миндич тергов бошланишидан бир неча соат аввал Исроилга қочиб кетди. Мана шу қочиш, шунингдек, кинопродюсер қандай қилиб Украинадаги энг йирик энергия компаниясининг норасмий хўжайинига айланиб қолгани президент Зеленскийга нисбатан танқидларни кучайтирди.

Дарвоқе, Миндич ишини кўп ерда «Миндичгейт» деб аташди, биз ҳам тагсарлавҳага шундай ёздик. Миндич тушунарли, Зеленскийнинг дўстининг исми, бу иборадаги гейт сўзини тушунмаганлар учун қисқача маълумот бераман. Хуллас, 1972 йил АҚШдаги президентлик сайлови арафасида полиция демократик партия штаб квартирасига эшитиш мосламалари қўйишга уринган беш агентни қўлга олади. Кейинчалик бу агентлар амалдаги президент Ричард Никсон жамоасига алоқадорлиги аниқланади. Охирги оқибат можаро катталашиб, иш президент Никсон истеъфосигача боради. Агентлар қўлга олинган Вашингтондаги комплекс номи «Уотергейт» эди. Шу-шу бирор давлатда жиддий сиёсий можаро авж олса, охирига гейт сўзини қўшиб айтиш урфга айланган.

Тожик бола ўлими

Йил якунида Москвадаги мактаблардан бирида даҳшатли қотиллик содир бўлди. Тимофей исмли шу мактабда ўқувчи 15 ёшли ўсмир 10 ёшли Қобилжон исмли тожик болани пичоқлаб ўлдирди. Энг даҳшати қотил болага пичоқ уришдан аввал унинг миллатини сўраган ва катта эҳтимол бошқа миллатдан бўлгани учун ҳужум қилган. Совуққон қотил қилган ишини тўлиқ видеога олган, кейин ваҳшийларча ўлдирган қурбони 10 ёшли Қобилжоннинг жасади фонида селфи тушган.

Қотиллик содир этган куни Тимофей мактабга оммавий қотилликларга ишора қиладиган ёзувлар туширилган каска, нацистик кайфиятдаги белги туширилган нимчада борган. Бир кун аввал мактаб чатида нацистик руҳдаги хабар қолдириб, бошқа миллат, дин вакилларини барча муаммолар айбдори деб атаган.

Москвадаги бу қотиллик бутун Марказий Осиё халқини ларзага солди. Россияда марказий осиёлик меҳнат муҳожирларига муносабат масаласи яна кун тартибига кўтарилди.

Сунъий интеллект даври бошланди

Инсоният анчадан бери сунъий интеллектни кундалик турмуш тарзидаги ёрдамчига айлантиришга ҳаракат қилиб келар, бу борада катта ютуқларга ҳам эришганди. Лекин 2025 йил сунъий интеллект учун бурилиш нуқтаси бўлди. АИ компанияси беш йилдан буён устида ишлаб келган ChatGPT бу йил инсонларнинг доимий ёрдамчисига айланди. Google, Меta, кейинчалик Илон Маск ҳам ўз сунъий интеллект намуналарини эълон қилишди. Эндиликда сунъий инетеллект операцияда докторларга, ҳисоб-китобда бухгалтерларга, видео тайёрлашда монтажчиларга ёрдамчига айланди.

2025 йилда инсон сунъий интеллектни такомиллаштириш орқали янги босқичга кўтарилди дейиш мумкин. Албатта, унинг хатарли жиҳатлари ҳам бор, одамлар дангаса бўлиб қолади, иш ўринлари қисқаради, лекин умуман олганда сунъий интеллект инқилоби инсоният учун фақат фойдали бўлди. Бугун ундан унумли фойдаланганлар аллақачон катта фойда кўришни бошлади. Тиме журнали йил якунида ҳақли тарзда сунъий интеллект меъморларини йил одами сифатида эътироф этди.

Олтин – энг ишончли хазина

Урушларга тўла бўлган бу йил нафақат давлатлар, тузумлар ва инсонлар, балки қимматбаҳо активлар учун ҳам синовли бўлди. Эрон – Исроил, Россия – Украина, Исроил – ҲАМАС уруши, шунингдек, Судандаги, Таиланд ва Камбоджадаги, умуман бутун Ер юзидаги қонли урушлар сабаб дунё кучли хаосни бошдан кечирди. Ва ушбу инқироз ҳолатида навбатдаги марта олтин энг ишончли актив экани исботини топди. Ҳатто қудратли Американинг доллари ҳам қадрсизланди, бошқа давлат валюталарига ҳам ишонч сусайди, чунки сиёсий ҳолат умуман тахмин қилиб бўлмас ҳолатга келиб қолди. Бу орада олтин нархи рекорд даражада қимматлади. Шундоғам бу қимматбаҳо метал Ер қаърида чекланган миқдорда экани унинг нархи доим баланд юришини таъминлайди, лекин инқироз даврида давлатлар ғазнасини олтинга тўлдиришга зўр бергани унинг қадрини янада оширди. Олтин зангламас деб бекорга айтишмайди ахир. Шундай экан, сиз ҳам пулингиз бўлса, олтин сотиб олаверинг, ундан ишончли активни инсон ҳали ўйлаб топгани йўқ.

Украинада уруш тугамади

Энди йилнинг энг муҳим воқеасига етиб келдик. Бу йил ҳам Украинадаги уруш тугамади. Россияда Жо Байден президентлик пойгасидан чиққани, кейинчалик Трамп президент бўлганини катта хурсандчилик билан қарши олишди. Чунки Трамп Украина Байден давридагидай ҳарбий ёрдам ололмаслигини ваъда қилаётганди. Трампнинг президентлиги руслар учун улар орзу қилганидан ҳам яхши бошланди. Феврал охирида Зеленский Оқ уйда тўполон кўтариб келганидан кейин АҚШ Украинага қурол тугул разведка маълумотлари беришни ҳам тўхтатди. Трамп қайтганидан кейин Украина жанг майдонида чинакамига ёлғиз қолди. АҚШ ҳатто дипломатик майдонда Россияни қўллай бошлади.

Мантиқан олиб қараганда, урушдан олдинги кутилмалар билан чамаласак, бунчалик яккаланган Украинани Россия янчиб ташлаши керак эди. Лекин бундай бўлмади. Дунёнинг иккинчи армияси 2024 йил қаерда бўлса, ҳозир ҳам фронтнинг ўша ерида депсиниб турибди. Россия уруш бошлаган 2022 йилда бир ҳамлада Украинани олмоқчи бўлди, шу учун Беларус томондан бирдан Киевга десант ташланди. Лекин пойтахт остонасида даҳшатли йўқотишлардан кейин руслар программа минимумга ўтишди. Донбассни тўлиқ эгаллаш. Биринчи бўлиб Донецк областини эгаллаш мақсад қилинади. Руслар уни Донецк халқ республикаси сифатида ўз таркибига қўшиб олган ахир. Ваҳоланки, бу вилоятнинг катта қисми 2014 йилдаёқ эълон қилинмаган уруш вақтида руслар томонидан эгаллаб бўлинганди. Тўрт йил ўтди ҳамки руслар ҳамон Донецк областини тўлиқ эгаллагани йўқ. Етмаганига Трампни бу ер эгалланиши аниқлигига ишонтириб, Зеленскийни Донбассдан чиқиб кетишга мажбурламоқчи бўлишяпти.

Украинадаги уруш худди Иккинчи жаҳон уруши каби тўртинчи йилга ўтди, эртага расман урушнинг бешинчи йили бошланади. Русларда табиий савол пайдо бўляпти: Иккинчи жаҳон урушида немислар Москвагача етиб келишган, совет армияси уларни тўрт йилда Берлингача сиқиб борганди, биз тўрт йилда қаерга келдик, дейишяпти урушни қўлловчилар ҳам. Тўрт йилда Донецк области ҳам тўлиқ олинмади. Бу ерда уруш 2014 йилда бошлангани ҳисобланса, бир областни озод қилишга 11 йил ҳам етгани йўқ, бунақа темпда Полша чегарасигача қанча вақтда бориш мумкин?

Киев музокараларда Трампга ана шуни тушунтиролмай ҳалак. Зеленский ҳар қанча харита кўтариб бориб, реал ҳолатни унга тушунтиришга ҳаракат қилмасин, Трамп унга эмас, дом қуриб сотувчи миллардер дўсти Стивен Уиткоффга ишонади. Уиткофф эса Путинга ишонади. Шунчалик қаттиқ ишонадики, унинг олдига таржимонсиз боради, Путин Трамп учун черковда шам ёқиб дуо қилганини Такер Карлсонга кўзига ёш келиб, рилсбоп оҳангда ҳикоя қилиб беради. Бунақа мегадипломатлар ўртада турар экан 80 йил ичидаги энг даҳшатли уруш тез орада тугашига ишониш қийин. Агар қандайдир мўъжиза содир бўлмаса...

Ўткир Жалолхонов тайёрлади.

Тасвирчи ва монтаж устаси – Фахриддин Ҳотамов.