Sharlotsvill voqealari. Amerika yana rasizm bilan to‘qnashmoqda

Foto: Reuters
AQSh tarixida 12 avgust sanasi tund qiyofadagi kishilarning hayqirig‘i, irqlar kurashi va qotilliklar yuz bergan kun sifatida nom qoldirdi. Sharlotsvilldagi namoyishchilar ustiga mashina bilan bostirib borgan Jyeyms Aleks Filds Kichkinaning harakatiga nisbatan mamlakat rahbari jiddiy munosabatda bo‘lmagani masalani chigallashtirib yubordi. Muammo nimadan kelib chiqdi va nega avj olib borayapti?
Masalaning javobi AQSh fuqarolar urushida
1861 yil 12 aprelda boshlangan fuqarolar urushi mamlakatda misli ko‘rilmagan qurbonlar sonining ortib borishi, iqtisodiy tushkunlik, irqchilik va millatchilik ko‘rinishidagi ziddiyatlarni tugatish bilan yakunlandi. Uillyam Foks va Tomas Leonard Livermor o‘tkazgan tadqiqotlardan ayon bo‘ladiki, mazkur urushda qariyb 620,000 kishi vafot etgan. 1889 yilda aniqlangan bu raqamlar hozirgi paytgacha fuqarolar urushida halok bo‘lgan eng katta raqam sifatida e'tirof etiladi.
Shimol va janub shtatlarining to‘qnashuviga, asosan, yangi tashkil etilayotgan hududlarda quldorlik tizimini bekor qilish masalasi sabab bo‘lgan, deya keltiriladi. Aslida shimoliy hududlarda qora tanlilarning huquqlari qisman tiklangan bo‘lib, janubda quldorlik hamon barqaror edi. Paxta plantatsiyalari, yirik ferma xo‘jaligida xizmat qiluvchi qora tanli arzon ishchi kuchi quldorlik tizimini yo‘qolib ketmasligining asosiy omili bo‘lgan. Shundan keyin, shtatlar erkinlik va fuqarolik jamiyati uchun qo‘liga qurol oldi. Fuqarolar urushining yakunida, 1865 yilning 9 aprel kunida janub armiyasi qo‘mondonlarining so‘nggisi, general Robert Li jang maydonida yengildi. Shuning bilan Amerika konfederativ shtatlari o‘z umrini yashab o‘tdi.
Aynan o‘sha qo‘mondon Robert Lining haykali irqchilik eng avj olgan Virjiniyaning Sharlotsvill shahrida o‘rnatilgan.
8 iyul kuni haykalda qizil bo‘yoqlar bilan bitilgan «Qoralar masalasi muhim» yozuvi paydo bo‘ldi.
Keyinchalik maktab o‘quvchisi haykalni Sharlotsvilldan olib tashlash to‘g‘risidagi petitsiya boshlashi ziddiyat ko‘lamini kengaytirdi.
Sharlotsvilldagi namoyishlar qanday boshlandi?
Oq tanli irqchilar guruhi, neo-fashist, neo-konfederatsiyachi va o‘ng qo‘l tarafdorlari 12-13 avgust kunlarida AQSh fuqarolar urushi davridan meros bo‘lib qolgan madaniy yodgorliklarga, xususan, Robert Lining haykaliga tegmaslikni so‘rab chiqishdi. Sharlotsvillda haykalning olib tashlanishiga qarshi osoyishta aksiya tush vaqtiga o‘tkazilishi belgilangan edi, biroq uni keskin ravishda avj olgan vaziyat sababli bekor qilishga to‘g‘ri kelgan.
Virjiniya shtati politsiyasining ma'lum qilishicha, namoyishchilar garmdori spreyini sepishgan va politsiya ularni tarqatish uchun kuch ishlatishiga to‘g‘ri kelgan. Tartibsizliklar sababli shtat gubernatori Terri Makoliff shaharda favqulodda vaziyat tartibini e'lon qilgan, politsiya esa komendantlik soatini kiritgan. Irqchi kishilarning namoyishiga qarshi chiqqan norozilik kayfiyatidagi liberallar, afroamerikan kishilar to‘qnashuvning boshlanib ketishiga yo‘l ochib berdi.
Donald Trampning voqeaga bildirgan betaraf munosabati irqchilarni ruhlantirib yubordi
«Barchamiz birdam bo‘lishimiz va nafrat ortida turgan barcha narsani qoralashimiz lozim. Amerikada bunday zo‘ravonlikka joy yo‘q», deya fikr bildirgandi mamlakat rahbari. «Barcha narsani qoralashimiz lozim» so‘zlari ostidan panoh topgan Ku-Kluks-klan a'zolari, oq tanli irqchilar jamoasi o‘tgan kuz saylovda adashmaganidan xursand bo‘lmoqda. O‘z nomi bilan atalmagan jinoyatni oqlashga urinish prezident Donald Trampning Oq uydagi obro‘siga ta'sir qilib, afroamerikan AQSh fuqarolari oldida «hurmatsiz» kishiga aylantirib qo‘yishi mumkin edi.
Uning qizi Ivanka Tramp, mamlakat vitse-prezidenti Maykl Pensning sa'y-harakatlari bo‘lmaganida, prezident tug‘ilib o‘sgan Kuin tumani ahli ham uning sha'niga nomaqbul so‘zlarni aytishni boshlagan edi.
AQShda irqchilik davom etishi ne chog‘lik haqiqatga yaqin?
Huffington Post muxbiri bilan suhbatlashgan Eli Mouzli voqealar rivojidan ko‘zi quvnab ketayotganini yashirmagan. «Biz yana qaytamiz, safdoshlarimiz o‘zini yaxshi his qilmoqda. Kurash davom etajak», deydi u. Ustiga ustak prezidentning voqea sababchilarini ochiq oshkor etmagani hamda mo‘'tadillikni saqlab turishi AQSh aholi orasida sarosima paydo qilgandek. Negaki, musulmon fuqarolar va Lotin Amerikasidan kelgan muhojirlarga qarshi zimdan kurash boshlagan rahbardan har narsani kutsa bo‘ladi.
Ammo bularning barchasi vaqt masalasi sanaladi. Ayni paytda dunyoga demokratiya timsolida tovlangan jamiyat inson haq-huquqlarini himoya qilishi uchun muhokama va bahslarning avj olishini kutib yotgan mudroq qo‘riqchiday ko‘rinmoqda...
Tavsiya etamiz
«Ba’zilar uchun genotsid daromadli» - BMT eksperti butun dunyoni Isroil bilan savdoni to‘xtatishga chaqirdi
Jahon | 18:56 / 04.07.2025
40 daraja issiq: bunaqa paytda xodimlar qanday huquqlarga ega?
Jamiyat | 17:15 / 03.07.2025
Issiqdan qanday saqlanish kerak? – JSST tavsiyalari
O‘zbekiston | 16:06 / 02.07.2025
Nima uchun Koreyani tanlash yoki tanlamaslik kerak? | SUBYEKTIV
Jamiyat | 19:02 / 30.06.2025
So‘nggi yangiliklar
-
«Real» – «Borussiya» o‘yinida drama: qo‘shimcha daqiqalarda uchta gol urildi
Sport | 11:26
-
“Sun’iy intellekt bizni ishsiz qoldirmaydi, lekin...” - AQShdagi o‘zbek tadqiqotchisi bilan suhbat
O‘zbekiston | 11:10
-
«PSJ» 9 kishi bo‘lib «Bavariya»ni klublar mundialidan chiqarib yubordi
Sport | 09:30
-
Farg‘onadagi “ot o‘yinlar”, o‘g‘irlangan bankir va poraxo‘r sudya - hafta dayjesti
O‘zbekiston | 09:20
Mavzuga oid

13:26 / 17.06.2023
Alabamadagi avtobus boykoti – AQShda qora tanlilarning kamsitilishiga qarshi kechgan kurash qanday boshlangan edi?

22:15 / 01.06.2021
100 yildan beri «yopiq qolayotgan qozon»: Tulsa qatliomi qanday ro‘y bergan?

10:39 / 17.11.2020
«Orzudagi zamin» – Obama memuar yozdi. U taqdimot oldidan AQShning Tramp davridagi muammolarini sanadi

10:04 / 15.09.2020