27 apreldagi dovul haqida nega oldindan xabar berilmadi? - mas'ullar izohi

Dovul uylarning tomini uchirib yuborgan, elektr va gaz ta'minoti liniyalarini ham uzib tashlagan edi. Aloqa kanallari ishdan chiqishi oqibatida minglab aholi telefon va internet aloqasidan uzilib qoldi.

Kuchli shamol oqibatida bir kishi vafot etib, 41 kishi jarohatlandi.

Talafotni o‘rganish va oqibatlarini bartaraf etish bo‘yicha Buxoro viloyati tezkor shtabi ma'lumotiga ko‘ra, viloyat bo‘yicha jami 5293ta obektning tom qismiga zarar yetgan, shundan 4800tasi – yakka tartibdagi uy-joylardir.

O‘sha kuni viloyat bo‘yicha 42 ming 400 dona yirik daraxtlar singan yoki qulagan. Binolar ostida va daraxtlar ostida qo‘yilgan yuridik va jismoniy shaxslarning 415ta avtotransportiga jiddiy ziyon yetgan.

Tabiiy ofat davlat budjetiga kamida 10 mln dollarga tushdi. Bundan tashqari, 20 ming tonnaga yaqin hosil yo‘qotildi.

Kun.uz 27 aprel kungi ob-havoning keskin o‘zgarishi haqida nima uchun oldindan xabar berilmagani, nima sababdan aholi kuchli shamol bo‘lishi haqida ogohlantirilmagani, bir kun avval – 26 aprelda Xorazm viloyati hududida kuzatilgan kuchli shamol, havo oqimining keskin o‘zgarishidan nima uchun tezkorlik bilan xulosa chiqarilmagani, faqatgina 27 apreldagi ofatdan so‘ng Toshkentda odamlar ichki ishlar xodimlari tomonidan uyma-uy yurib ogohlantirilgani bo‘yicha mas'ullardan izoh oldi, sodir bo‘lgan holatdan qanday xulosalar chiqarilgani bilan qiziqdi.

Murod Sodiqov – Favqulodda vaziyatlar vazirligi axborot xizmati rahbari:

– Odatda «O‘zgidrometeorologiya» markazi vazirligimizning Favqulodda vaziyatlarda boshqaruv markaziga kutilayotgan ob-havo to‘g‘risida kuniga 2 marta axborot yuborib turadi. 27 aprel kuni ham markazga soat 07:21da shu kuni kutilayotgan ob-havo haqida prognoz kelib tushgan. Ushbu prognozda 27 aprel kuni jiddiy talafotlarga sabab bo‘ladigan shamol bo‘lishi qayd etilmagan. Respublikaning tog‘li hududlarida sekundiga 7–12 metr tezlikda shamol esishi aytilgan. Bunday tezlikdagi shamol odatiy bo‘lib, hech qanday talafotlarni keltirib chiqarmaydi.

Bu bilan «O‘zgidrometeorologiya» markazini aybdor qilib ko‘rsatmoqchimasman. Mutaxassislarimizning ta'kidlashicha, o‘sha kuni ob-havo keskin o‘zgarib ketgan. O‘zim ham ob-havo mutaxassisiman, bilamanki, ba'zida O‘zbekistonda mavjud asboblar orqali aniqlangan prognozlar ham ba'zida xato bo‘lib chiqadi. Dunyo bo‘yicha ham ob-havoni aniq aytib beradigan markaz, prognozlarni 100 foiz to‘g‘ri aniqlay oladigan asbob-uskunalar yo‘q.

27 aprel kuni shamol prognozdagiga nisbatan ikki barobar kuchli bo‘lgan. Kaspiy dengizi bo‘ylab shakllanib, Kaspiy dengizi janub tomonidan chiqib kelgan dovul Turkmaniston orqali dastlab Buxoro viloyatining Olot va Qorako‘l tumanlariga kech soat 20:05larda kirib kelgan. Olot va Qorako‘lda shamol birdan kuchayish tezligi 30 m/s, yog‘ingarchilik miqdori 19,5 mm.ni tashkil etgan.

27 aprel kuni kechasi soat 22:00da «O‘zgidrometeorologiya» markazi tomonidan yuborilgan prognozda ob-havodagi keskin o‘zgarishlar qayd etilgan edi. Lekin bu vaqtda dovul qiladigan ishini qilib bo‘lgan, Buxoro, Navoiy, Samarqand va Qashqadaryoda kuzatilgan kuchli shamol sekinlashib bo‘lgandi.

Agar ob-havodagi bu kabi keskin o‘zgarishlarni, dahshatli shamol yaqinlashayotganini aniqlashning imkoni bo‘lganida «O‘zgidrometeorologiya» markazi bizga albatta xabar bergan va Favqulodda vaziyatlar vazirligi odamlar hayoti va sog‘lig‘iga to‘g‘ridan-to‘g‘ri ta'sir ko‘rsatuvchi bu holat haqida OAV, ijtimoiy tarmoqlar va boshqa vositalar orqali aholini ogohlantirgan, talafotlarning oldini olishga harakat qilgan bo‘lardi.

FVVda tegishli me'yoriy hujjatlarga asosan favqulodda vaziyatlarni oldini olish yuzasidan xabardor qilish tizimi mavjud. «Aholini va hududlarni tabiiy hamda texnogen xususiyatli favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilish to‘g‘risida»gi qonunining 4-moddasida oshkoralik va axborotning o‘z vaqtida berilishi va ishonchli bo‘lishi aholini va hududlarni favqulodda vaziyatlardan muhofaza qilishning asosiy prinsiplari etib belgilangan.

Qanday turdagi ob-havo prognozlarida aholini ogohlantirish yoki evakuatsiya qilish talab etiladigan me'yorlarimiz bor. Shunga ko‘ra, talafotlar va moddiy zarar miqdoridan kelib chiqqan holda kutilayotgan holat favqulodda vaziyat sifatida ro‘yxatga olinadi va oldini olish yuzasidan vazirlik va idoralar tomonidan tegishli chora-tadbirlar amalga oshiriladi.

Buxoro, Navoiy viloyatlaridagi dovuldan so‘ng Toshkent shahrida odamlar ichki ishlar xodimlari tomonidan uyma-uy yurib ogohlantirilgani IIV va FVVning birgalikda amalga oshirgan tadbir hisoblanadi. Favqulodda vaziyatlar paytida ushbu tuzilmalar hamisha hamkorlikda faoliyat yuritadi, umumiy faoliyatni FVV muvofiqlashtirib turadi.

Garchi prognozlarda 28 aprel kuni Toshkent shahri va viloyati hududida kuchli shamol bo‘lishi qayd etilgan bo‘lsa-da, amalda bunday bo‘lmagan. Bu ham ob-havo prognozlarini aniq aytib berish naqadar murakkab jarayon ekanining isbotidir.

26 aprelda Xorazm viloyatida kuchli shamol kuzatilganiga kelsak, haqiqatan ham o‘sha kuni viloyat hududida boshqa paytlarga qaraganda shamol tezligi yuqoriroq bo‘lgan, momaqaldiroq bo‘lgan. Lekin u jiddiy talafotlarni keltirib chiqarmagan. Agar favqulodda vaziyat e'lon qilinadigan darajadagi ob-havo o‘zgarishlari haqida mutasaddi idoralar bizni vaqtida ogohlantirsa, kerakli ma'lumotlar bilan ta'minlashsa, butun tizimimiz talafotlarning oldini olish, odamlarni qutqarish uchun safarbar qilinadi.

Malika Mirjamolova – Vazirlar Mahkamasi huzuridagi «O‘zgidrometeorologiya» markazi axborot xizmati rahbari:

– O‘zbekiston meteorologik stansiyalari ma'lumotlariga ko‘ra, bu tumanlarda shamolning tezligi sekundiga 22-25 metrgacha yetdi, Qorako‘l tumanida (Buxoro viloyatining janubi) shamolning shiddati sekundiga 30 metr, Navoiy tumanida 35 metrni tashkil qildi.

Ushbu tabiiy ofatga xorijiy janub hududi ustida shakllangan siklon sabab bo‘ldi. 27 aprel kechqurun sovuq siklon fronti O‘zbekistonning Turkmanistonga tutash janubi-g‘arbiy tumanlaridan o‘tdi.

Atmosfera fronti zonasida ikkita – kunduzi 34-37 darajagacha qizigan issiq va sovuq siklon fronti ortidagi salqin havo oqimlari to‘qnashdi, bu holat havoning yuqoriga kuchli harakatlanishi uchun barcha sharoitlarni yaratdi hamda momaqaldiroq va shiddatli shamolning rivojlanishiga olib keldi.

«O‘zgidromet» sinoptiklari 27-29 aprel kunlari O‘zbekiston hududi bo‘ylab ob-havoning beqaror bo‘lishini kutgan edilar – ob-havo ma'lumotlarida shamolning tezligi sekundiga 15-20 metrgacha kuchayishi va vaqti-vaqti bilan momaqaldiroqli yomg‘ir yog‘ishi ko‘rsatildi. Xususan, Buxoro va Navoiy viloyatlarida bu hodisalar 27 aprel kuni kechqurun va 28 aprel kuni kechasi kutilgan edi. Ya'ni shamolning tezligi odatdagidan kuchliroq bo‘lishi haqida tegishli idoralarga xabar berganmiz, O‘zbekiston hududining katta qismida shamolning kuzatilgan tezligi 15-20 m/s atrofida bo‘ldi. Biroq, Buxoro va Navoiy viloyatining ayrim tumanlarida shamolning tezligi prognoz qilingan qiymatlardan yuqori bo‘ldi.

Shamol shunday ekstremal tezlikka erishishini oldindan prognoz qilish mumkinmidi? Afsuski, barcha ob-havo hodisalarini, shu jumladan xavfli hodisalarni oldindan bilish qiyin. Bir joyning o‘zida yuzaga keladigan kichik hududlarni qamrab olib juda tez rivojlanadigan lokal (mahalliy) hodisalarni prognozlash juda murakkab hisoblanadi.

OAVda e'lon qilinadigan bir parchagina ob-havo ma'lumotining ostida juda katta mehnat yotadi. Ob-havo hodisalari, undagi o‘zgarishlar har uch soatda uzluksiz kuzatib boriladi. Markazimiz mutaxassislari ob-havo ma'lumotlarlarini tayyorlayotganda nafaqat o‘zimizdagi ma'lumotlarga tayanishadi, balki jahonning yetakchi markazlarining ma'lumotlari, sun'iy yo‘ldoshlar tomonidan uzatilayotgan ma'lumotlardan foydalanishadi.

Jahon ob-havo markazlarining hisob-kitoblariga ko‘ra ham 27-28 aprel kunlari shamolning tezligi sekundiga 20 metrdan yuqori bo‘lishi kutilmagan edi. Balki hisob-kitoblarning bunday natijasi pandemiya davrida yuzaga kelgan ma'lumotlar yetishmasligi sababli bo‘lishi mumkin, chunki bugun dunyoda kuzatilayotgan pandemiya davrida meteorologik ma'lumotlar hajmi bir necha marta kamaydi.

Buxoro va Navoiy viloyatlarida kuzatilganidek, shamol kuchining sekundiga 30-35 metrgacha yetishi – O‘zbekiston hududida juda kam uchraydigan hodisa. Lekin bu anomal holat degani emas. Xususan, 2019 yilda Navoiyda shamol tezligining 35 m/s ga yetgani ikki marta qayd etilgan. Qorako‘l meteostansiyasida 1981 yil may oyida shamolning tezligi 40 m/s bo‘lgani qayd etilgan.

Yana shuni ham e'tiborga olish kerakki, shiddatli shamollar meteostansiyalar yo‘q bo‘lgan rayonlarda yuzaga kelgan holatlar ham kuzatiladi, bunday holatda ular meteokuzatuvlar tarixida qayd etilmaydi.

Ro‘y bergan holat mutaxassislarimiz tomonilan atroflicha tahlil qilindi. Bunaqa bo‘ron, dovullar haqida bizda qanaqadir ma'lumot bo‘lsa, biz bu haqda albatta Favqulodda vaziyatlar vazirligiga xabar beramiz. Hech qachon bu narsa yashirilmaydi yoki maxfiy ma'lumot darajasida ushlab o‘tirilmaydi. «O‘zgidromet»ning asosiy vazifasi – bo‘ladigan ob-havo hodisalarini iloji boricha oldindan to‘g‘ri, aniq aytib, o‘z vaqtida xabar berish. Kutilayotgan ob-havo hodisalari, keskin o‘zgarishlar haqida ogohlantirish eng birinchi funksiyamizga kiradi.

«Soha modernizatsiyaga muhtoj»

Kun.uz suhbatlashgan soha mutaxassislaridan biri ismini ochiqlamaslik sharti bilan ayrim muammolar haqida gapirib o‘tdi. Uning aytishicha, «O‘zgidrometeorologiya» markazining texnik va texnologik hamda inson resurslari ancha cheklangan. Tizimning kuzatuv tarmog‘i va stansiyalari ko‘p emas.

«Aslida har bir tumanda bitta, hududi katta tumanlarda esa aholi sonidan kelib chiqib bir nechta stansiyalar bo‘lishi, bunda hududdagi iqlimning o‘zgaruvchanligi, o‘ziga xosliklari inobatga olinishi kerak.

Shunday hududlar borki, hududining bir qismi tog‘, bir qismi tekislik, boshqa qismi cho‘ldan iborat. Bunday sharoitda bitta stansiya barcha hududlardagi ob-havo o‘zgarishlarini birday aniqlab bera olmaydi. Biroq O‘zbekistonda shunaqa joylar borki, u yerda «O‘zgidrometeorologiya» markazining stansiyalari yo‘q. Respublika bo‘yicha 83ta stansiya bor», deydi soha vakili.

U markazning ham, stansiyalarning ham moddiy-texnik bazasi ancha eskirgani, tizim modernizatsiyaga muhtoj ahvolda ekanini ta'kidladi.

«2018 yilda «O‘zgidrometeorologiya» markazini modernizatsiya qilish haqida qaror chiqqan, lekin hujjat ijrosiz qolib ketgan. Tizim faoliyatini yaxshilash uchun ancha-muncha zamonaviy jihozlar, asbob-uskunalar kerak, lekin ular juda qimmat. Hududlarga avtomatik metereologik stansiyalar qo‘yilishi kerak, bu esa katta mablag‘ni talab qiladi.

O‘zbekistonda haliyam hisob-kitoblar inson mehnati bilan amalga oshiriladi. O‘zbekistondayam avtomatlashtirilgan stansiyalar bor, lekin boshqa davlatlar bilan solishtirganda juda kam. Bu esa ish sifatiga ta'sir qilmay qolmayapti», deydi mazkur sohada uzoq yillik tajribaga ega mutaxassis.

Uning aytishicha, tizimda faoliyat ko‘rsatayotgan xodimlarga to‘lanayotgan ish haqi kam: shunday xodimlar borki, 800-900 ming so‘m oylikka ishlashadi. Bu – respublikadagi o‘rtacha ish haqi ko‘rsatkichidan ham ancha past.

Manba maosh pastligi tufayli yaxshi mutaxassislar kelmayotgani, ayni paytda sohada kasbining fidoyilarigina faoliyat ko‘rsatayotgani, ulardan keyin nima bo‘lishi noma'lumligini aytib o‘tdi.