“Omborni sotib bo‘lsa-da, yetkazilgan zarar undiriladi” - advokat

  Sergelida xususiy korxonaning omborida ro‘y bergan portlash oqibatlarini bartaraf etish bo‘yicha xarajatlar va ko‘rilgan zararlar keyinchalik voqeada aybdor deb topilgan shaxslardan undiriladi. Bu jarayonda moddiy va ma’naviy zarar ko‘rgan fuqarolar va tadbirkorlar qanday yo‘l tutishi lozim? Bu haqdagi savollarga advokat javob beradi.

Toshkentdagi xususiy yuk omborida sodir bo‘lgan fojia oqibatida 26 ta domdagi qariyb 600 ta xonadon, 8 ta xizmat ko‘rsatish shoxobchasi, bitta maktab va ikkita bog‘cha binolari zararlangan. Rasmiylarga ko‘ra, portlash oqibatida 163 kishi jabrlangan va 1 nafar o‘smir vafot etgan.

Ayni vaqtda hukumat barchaga yordam bermoqda. Portlash sodir bo‘lgan omborxona egasi — Interlogistics kompaniyasiga nisbatan ish ochilgan, tergov surishtiruv ishlari ketyapti. Dastlabki ma’lumotlarga ko‘ra, talafot summasi 5,5-6 mlrd so‘mga baholanyapti. Bosh vazir matbuot kotibi bu summa 10 mlrd so‘mgacha oshishi mumkinligini aytdi.

Hozir tezkorlik bilan zarar ko‘rgan uylarga hokimlik tomonidan yordam berilib, ta’mirlanmoqda. Aslida bu zararni kim qoplab berishi kerak? Advokat Ruslan Sodiqov bu haqda bizga tushuntirib beradi.

— Davlatda xalqni og‘ir ahvolda qoldirib qo‘ymaslik missiyasi bor. Shundan kelib chiqib, me’yoriy hujjatlar asosida davlat yordam beradi. Keyingi vaziyatda davlat o‘ziga yetgan zararni qanday qoplaydi, degan savol qo‘yadigan bo‘lsak. Bu borada Sergeli tumanidagi sodir bo‘lgan yong‘in natijasi bo‘yicha JKning 259-moddasi bo‘yicha jinoyat ishi qo‘zg‘atildi. Qo‘zg‘atilgan jinoyat ishi doirasida bir qancha tergov harakatlari amalga oshiriladi, ya’ni sud qurilish-texnik ekspertizasi, tovarshunoslik ekspertizasi — bular yetgan zararlarni hisoblab beradi. Shuningdek, birinchi navbatda yong‘in-texnik ekspertizasi o‘tkaziladi. Buning muhimligi shundaki, bu turdagi ekspertiza yong‘in kelib chiqishi sabablarini aniqlaydi va bu orqali aybdor shaxslar aniqlanadi.

Davlat budjetiga yetgan zararlar jinoyat ishlari doirasida aniqlanadi. Ayblanuvchi topilgach, ulardan ko‘rilgan zararni undirish jarayonlari tergov davridayoq boshlanadi. Zarar qoplangach, ayb xususiyatiga ko‘ra, qandaydir yengilliklar berilishi mumkin. Hukmdan keyin ham zarar qoplanmasa, uni qoplash bo‘yicha prokuratura tomonidan qayta ariza kiritiladi. Lekin aytganimdek, tergov, sud muhokamasi jarayonidayoq zararni undirish ishlari boshlanib, sudgacha hal qilishga uriniladi. Ombor ham sotuvga qo‘yilib, o‘zidan zarar qoplanish choralari ko‘rilishi mumkin. Ta’sischilar jinoiy javobgarlikka tortilsa, ularning shaxsiy mol-mulkidan ham zarar undirilishi mumkin. Xulosa qilganda, davlatga yetgan zarar javobgarlikka tortilgan shaxsdan undiriladi.

Omborda moli saqlanayotgan tadbirkorlar jinoyat ishi ko‘rilayotgan paytda tergov olib borayotgan ishchi guruhga ariza yoki davlat organiga da’vo bilan chiqishlari kerak. Chunki ishi keyinga qolib, fuqarolik sudida ko‘rilsa, istisno bo‘lib, zararlarini undirolmay qolishi mumkin. Ayni hozirgi tergov jarayonida barcha ekspertizalar bo‘ladi. Shuning uchun barcha da’vogarlar hozir da’vo qilish kerak. Katta protsess ichida ko‘rilgani yaxshi, chunki turli organlardan katta ishchi guruh ishlaydi bu holatda.

— Yuqorida aytib o‘tganimizdek, fojia oqibatida yuzdan ortiq inson jarohatlandi, tadbirkorlar zarar ko‘rdi. Moddiy zarardan tashqari, ma’naviy zararlar qanday undiriladi? Ma’naviy zarar ko‘rgan fuqarolar kimga murojaat qilishi kerak?

— Yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya qilmaslik JKning 259-moddasi bo‘yicha javobgarlik keltirib chiqaradi. Ushbu moddaning 2-qismida insonlar o‘limi va katta zarar yetganlik uchun javobgarlik belgilangan. Aybdor shaxslar moddiy zararni qoplaydi, insonlar o‘limini kompensatsiya qilib bo‘lmaydi baribir, lekin vafot etgan shaxsning qarindoshlariga yetgan moddiy zarar, dafn marosimiga ketgan xarajatlar, jarohat olganlar davolanishi xarajatlari sud-tibbiyot ekspertizasi xulosasi va cheklar asosida beriladi. Bunday zararni undirish uchun fuqarolar murojaat qilishi kerak bo‘ladi, chunki da’vo qilinmagan zarar undirilmaydi. Davlat muhofazasiga olgan holatda fuqarolarni murojaat qilishga chaqiradi, fuqarolar ham murojaat qilishdan chekinishlari kerakmas.

Ma’naviy zarar bo‘yicha fuqarolik sudiga murojaat qilish kerak bo‘ladi. Fuqarolik kodeksining 1021-moddasida ma’naviy zarar aybdor shaxsdan undirilishi belgilangan. Ya’ni bunda jinoiy yoki ma’muriy sudda ish ko‘rilib, bir yoki undan ortiq shaxs aybdor deb hukm qilingach, o‘sha aybdor(lar)dan fuqarolik sudida ma’naviy zarar undiriladi. Ma’naviy zararni baholash aniq bir reglamentga muvofiq ko‘rilmaydi. Zarar summasi har bir individual holat bo‘yicha sudning ichki ishonchi bilan qonuniy tartibda belgilanadi. Fuqarolar ham sudga murojaat qilishda o‘z ma’naviy zararini o‘zlaridan kelib chiqib baholashlari mumkin.