Tezlikka oid jarima bayonnomalari noto‘g‘ri rasmiylashtirilmoqda. Bu ularni sudda bekor qilish uchun dalil bo‘la oladi

Albatta, ma’muriy huquqbuzarlik hodisasi bu o‘rinda bor, lekin istaganlar bu noaniqliklar uchun sudga berib, jarima qo‘llash haqidagi ma’muriy bayonnoma (qaror)ni bekor qildirish mumkin.

O‘zimdan misol keltiraman. So‘nggi marta 2023 yil 15 dekabrda Loyish shaharchasida 60 km/h bilan chegaralangan joyda 66 km/h tezlik bilan kelibman. 1 BHM jarimaga tortilganim to‘g‘risida qaror keldi (jarimaning 50 foizini to‘lab, yopdim).

Lekin negadir rasmiy qarorda tezlik o‘lchov birligi km/s shaklida keltirilgan. Oldinroq kelgan qarorlarni ham ko‘rib chiqdim — barchasida km/s!

Endi, buni IIV DYHXXda hech kim bilmasligi mumkin, lekin km/s sekundiga (soniyasiga) falon kilometr degani. Fizika darsidan ma’lumki, kosmik tezliklar shunaqa o‘lchov birligida ifodalanadi. Likbez:

Birinchi kosmik tezlik — 7,91 km/s: bunda raketa yerning sun’iy yo‘ldoshiga aylanadi;

Ikkinchi kosmik tezlik — 11,2 km/s: bunda raketa Yer orbitasidan chiqib, Quyosh sistemasiga parvoz;

Uchinchi kosmik tezlik — 16,65 km/s: — raketa Quyosh sistemasini tark etadi.

Bayonnomalarimizda ifodalayotgan 66 km/s, 76 km/s kabi tezliklar to‘rtinchi kosmik tezlikka sal yetmaydi. Chunki Quyoshning Somon yo‘li galaktika markaziga nisbatan orbital tezligi 217 km/s ni tashkil etadi.

«Nega boshni qotiryapsan, muammo nimada?» deyishingiz mumkin.

Gap shundaki, avtomobilning tezligi soatiga kilometrda o‘lchanadi va u kirill imlosidagi o‘zbek yozuvida km/soat shaklida ifodalanishi kerak.

Hamma narsani Rossiyadan ko‘chiruvchi va Rossiya IIVga taassub qiluvchi Ichki ishlar vazirligimiz rus tilida vaqt o‘lchov birligi “sekunda” va “chas”ga qarab, tezliklar km/s va km/ch tarzida ifodalanishi, o‘zbek tilida vaqt o‘lchov birligi soniya ham, soat ham «S» harfidan boshlangani uchun km/soat tarzida yozilishi kerakligini bilmaydi. Bu o‘rinda km/s xato ekani kundek ravshan, lekin km/soat deb yozish ham xato!

Haydovchilarga yuborilayotgan jarimaga tortish to‘g‘risidagi qaror rasmiy hujjat va unda fizik kattalik — tezlik qanday ifodalanishi kerakligi O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2018 yil 10 yanvardagi «O‘zbekiston Respublikasida kattalik birliklarini qo‘llash to‘g‘risida»gi 21-sonli qarorida ifodalab qo‘yilgan.

Qaror ilovasidagi kattalik birliklarini yozish va qo‘llash qoidalariga ko‘ra, tezlik «metr taqsim sekund»da ifodalanadi va xalqaro SI birliklar tizimiga mos holda lotin yozuvidagi m/s ko‘rinishida ifodalanadi.

Binobarin, kilometr — km, soat esa h tarzida ifodalanadi va tezlikning kilometr/soatdagi ifodasi km/h ko‘rinishida yozilishi shart!

Mana bu — haqiqiy noaniqlik va hukumat belgilangan qoidaga rioya etmaslik, aslida! Mana shu noaniqliklarni dastak qilib, bemalol sudda yutish mumkin. Chunki bayonnoma noto‘g‘ri ifodalanyapti. Qanday ifodalash kerakligini hukumat belgilab qo‘ygan.

Konstitutsiyamizning 20-modda 5-bandiga asosan, inson bilan davlat organlarining o‘zaro munosabatlarida yuzaga keladigan qonunchilikdagi barcha ziddiyatlar va noaniqliklar inson foydasiga talqin etilishini ta’kidlagan.

Qolaversa, kirill yozuvi allaqachon amaldan chiqib bo‘lgan. Davlat bayonnomalari lotin alifbosiga asoslangan o‘zbek alifbosida ifodalanishi kerak. Bu qanaqasi bo‘ldi: haydovchining ism-familiyasi, otasining ismi, mashinasining rangi va davlat raqami, yashash manzili bazada lotin alifbosida kiritilgan, uni rus yozuviga asoslangan o‘zbek alifbosi bilan rasmiylashtirilgan bayonnomaga aynan ko‘chirib (kopiya qilib) qo‘yilyapti?! Tsirk!

Qayd etuvchi moslamaga manzil lotin yozuvidagi o‘zbek tilida kiritilgani holda qolgan boshqa texnik ko‘rsatkichlar rus tilida ekanini endi gapirmay qo‘ya qolay. Rus tili bizda davlat tili emas. Hech qanday rasmiy maqomga ham ega emas. Nega tezlik o‘lchovchi dasturlar rus tilida qilinyapti? Bu savolga ham IIV JXD DYHXX tayinli javob berishi kerak: asosli bo‘lsa bu tushuntirib berilishi, fikrlarimiz to‘g‘ri bo‘lsa xato darhol tuzatilishi shart.

Bularni yozishimdan maqsad, ayrim bloger va yuristlarga o‘xshab qoidabuzarlar tarafiga o‘tib olib, hayp ko‘tarish emas, aslo. Men qoidabuzar haydovchilarni juda yomon ko‘raman va ularni ayovsiz jazolash tarafdoriman.

Biroq hammasi belgilangan qonun-qoidalarga muvofiq bo‘lishi kerak deb hisoblayman. Toki, hech kimda ortiqcha savol qolmasin. Noaniqliklar bartaraf etilishi kerak.

Qolaversa, jarima solish to‘g‘risidagi qarorga ham qayerda qanday uskuna yordamida tezlik qayd etilgani haqidagi ma’lumotni qo‘shib qo‘yish kerak. Yuristlarimiz ham behudaga haydovchilarning boshini aylantirmasin.

Eslatma: maqoladan keyin jarima ustidan sudga murojaat qilish niyatiga tushib qolganlar, unutmangki, sudga jarimaga tortilganingiz haqida xabar topganingizdan 10 kun o‘tib ketmagan bo‘lishi kerak.

 Shuhrat Shokirjonov, jurnalist