АҚШ Афғонистонни тарк этишга ҳақлими? Экспертлар фикри

Foreign Affairs нашри АҚШ қуролли кучлари Афғонистондан чиқиб кетишининг таъсири ва бу қанчалик тўғри қарор бўлиши ҳақида халқаро экспертларнинг фикрларини ўрганди. Сўровномада ушбу масалада тегишли ихтисослашган тажрибага эга ўнлаб ваколатхоналар экспертларининг фикрлари келтирилган. Иштирокчилардан бу қарорга рози ёки қўшилмаслигини билдириш ва ҳолатни баҳолаш сўралган.

Эндрю Уоткинс, International Crisis Group бош таҳлилчиси

Афғонистондаги АҚШ/НАТО кучлари тарк этганидан кейин вужудга келадиган вакуум салбий оқибатларга олиб келиши мумкин. Хусусан, зўравонликнинг кучайиши сабаб тинч аҳоли вакилларининг жабрланиши, «Толибон»нинг кучайиши ва трансмиллий радикал гуруҳлар фаолият юритиши мумкин бўлган кенг майдон.

Аммо потенциал салбий натижаларга эътибор қаратиш АҚШнинг Афғонистондаги иштироки натижасида юзага келган кўплаб бошқа аниқ негатив таъсирларни кўпинча эътиборсиз қолдиради ёки четга сурмоқда. Тан олиш керак, АҚШнинг 20 йиллик фаолияти Афғонистон ижтимоий-иқтисодий тараққиёти ва ривожланишига ёрдам берди. Шунга қарамай, АҚШнинг мавжудлиги самарали бошқарув, соғлом сиёсий муҳит ва барқарор хавфсизлик муҳитини таъминлай олмади.

Афғонистон уруши айнан АҚШ кучлари чиқиб кетгани билан тугамайди, аммо улар мамлакатда экан, бу ҳолат ҳеч қачон тугамас эди.

Ечим аниқ: Қўшма Штатлар Афғонистондаги фуқаролик жамиятини қўллаб-қувватлаши ва тинчлик бўйича минтақавий консенсусни қабул қилиши керак.

Анне-Мари Слафтер, Янги Америка Маркази бош директори

АҚШ қўшинлари чиқиб кетиши Афғонистон жамияти, афғон аёллари ва иқтисодиёти учун аянчли натижа бўлиши мумкин. Аммо президент Жо Байден 20 йиллик фаолиятдан кейин жиддий стратегик ўзгаришларни амалга оширишга журъат этди. Қўшма Штатлар «Ал-Қоида» базаларини йўқ қилиш бўйича ўзининг дастлабки вазифасини бажарди. Аммо унинг маъмурияти афғон жамиятини қайта тиклашга қаратилган катта вазифаларни бажара олиши қийин.

Кристин Фейр, Жоржтаун университетининг хавфсизлигини ўрганиш дастури профессори

Америка Қўшма Штатлари раҳбарияти тарихдан тегишли сабоқларни ололмаслигини исботламоқда. Ушбу 20 йиллик уруш пайтида АҚШ ҳеч қачон Покистоннинг «Толибон»ни доимий қўллаб-қувватлашини тўхтатиш учун тегишли мажбурий стратегиялар ишлаб чиқмаган. Афғонистонда бизнинг аскарларимиз, тинч аҳоли ва иттифоқчиларимиз ўлдирилди. Бу ерда биз ўз манфаатлари АҚШ манфаатларига зид бўлган «шерик» билан урушга бордик. Ўтказилган музокаралар натижасида АҚШ ҳукумати бизни толиблар Афғонистонда тинчлик ўрнатишга қодир бўлган мустақил актёрлар эканлигига ишонишимизни истамоқда. Бу фантастика. Афғонистон «Толибон»и тинчлик истамайди.

Покистонни «Толибон» ва бошқа исломий жангариларни қўллаб-қувватлашдан воз кечишга мажбур қиладиган кучли стратегиясиз Афғонистон яна фуқаролар уруши гирдобига қайтади. Афғонистон аҳолиси жуда ёш. Сўнгги 20 йил ичида афғонлар ўз келажагига умид боғлай бошладилар. Ушбу умидлар Америка носозлиги қурбонгоҳида ёнмоқда. «Толибон»нинг ғазабини биринчи бўлиб аёллар ва қизлар, умуман, америкаликлар ва уларнинг иттифоқчилари билан бирга ишлаган барча одамлар бошдан кечирадилар.

Афсуски, Америка жамоатчилиги танқидларга бефарқ. Улар Американинг Афғонистондаги харажатлари тўғрисида доимий жадвалга эга. Америкаликлар бу рақамни эшитиб, ҳайратда. Аммо ҳақиқат шуки, Афғонистонга «берилган» ҳар бир Америка доллари учун тахминан 90 цент АҚШга пудратчи тўловлар билан ортда қайтган.

Афғонистон тизимидаги коррупциядан америкаликлар ҳам худди шундай безовталанмоқда, аммо улар америкаликлар ушбу коррупцияни «ишларни бажариш» учун мақсадга мувофиқ усул сифатида қурганидан бехабар.

Афғонистон жанг майдонидаги ғалабалар фақат мағлубият учун қисмат эканлигини кўрсатади.

Ананд Гопал, Аризона университети ходими

Халқаро кучлар чиқиб кетиши қисқа вақт ичида тинчликка олиб келмайди, аммо уларнинг у ерда бўлиши доимий уруш кайфиятини пайдо қилаверади. Урушаётган томонларни молиялаштиришни буткул тўхтатиш – бу тинчлик учун зарур бўлган энг муҳим қадам бўлади.

Брюс Ҳоффман, Жоржтаун университетининг Халқаро алоқалар бўйича кенгаши аъзоси

АҚШ қуролли кучларининг терроризмга дучор бўлган жойлардан ҳар бир чиқиб кетиши терроризмни янада кучайтиради. Шунингдек, бу АҚШ душманлари ва бошқа буюк кучларнинг бу ердаги вазиятга аралашуви учун янги имкониятлар яратади.

Бу АҚШнинг ишончлилиги ва миллий хавфсизлик манфаатларига путур етказади.

Таъкидлаш керакки, «Ал-Қоида» ёки бошқа террористик ташкилотлар Афғонистондан АҚШга қарши террористик ҳужумлар уюштиришда фойдаланмаса ҳам, шубҳасиз, Жанубий Осиёни беқарорлаштириш учун уни база сифатида ишлатади.

Аҳмад Рашид, эркин журналист

АҚШ ва НАТО қўшинларини олиб чиқиб, афғон халқини «Толибон» тиғига ташламоқда. Америка Қўшма Штатлари музокаралар жараёнида барча имкониятларидан фойдаланиб бўлди. Эндиликда «Толибон» билан тинч Афғонистон учун ҳеч қандай қайта музокаралар ўтказишга имконият йўқ.

Аудрей Кронин, Америка университетининг профессори

Бошиданоқ, АҚШ Афғонистондан ҳарбий кучларини олиб чиқиб кетиш ҳақида ўйлаши керак эди. Қўшма Штатлар ҳеч қачон мамлакатни абадий босиб олишни ният қилмаганди. Ҳа, у ерда хавфлар кўпаяди. Аммо АҚШ қўшинларининг афғон диёрида мавжудлиги ҳам стратегик хавф туғдиради.

Барнетт Рубин, Нью-Йорк университети қошидаги халқаро ҳамкорлик маркази ходими

Афғонистон муаммоларини АҚШ ҳарбийлари ҳал қила олмайди. Муқаррар бўлган нарсани кейинга қолдириш келажакда янада қийин қарорларни қабул қилишга мажбур қилади. Афғонистондаги ҳарбий базалар АҚШнинг ўзини ҳам терроризмдан ҳимоя қилишнинг самарали воситаси эмас.

Колин Кларк, Соуфан маркази эксперти

АҚШ кучларини олиб чиқиб кетиш Афғонистонни толиблар эгаллаб олиш хавфини туғдиради. Толиблар ҳеч қачон «Ал-Қоида» таркибига кирмаганини таъкидлаб келса-да, АҚШнинг чиқиб кетиши икки гуруҳга ҳам ўз фаолиятини Жанубий Осиё ва ундан ташқарида тиклаш имкониятини беради.

Эмма Ашфорд, Атлантика Кенгашидаги New Аmerican Engagement Initiative гуруҳи катта ходими

Қўшма Штатлар Афғонистонда амалга оширишни режалаштирган дастлабки хавфсизлик мақсадларига эришди: «Ал-Қоида»га зарба берилди ва 2001 йилда ҳокимиятда бўлган «Толибон» четлаштирилди.

Америка Қўшма Штатлари реал афғон халқини барпо этиш мақсадига эриша олмади, аммо бундан ҳам кўпроқ вақт давомида Афғонистонда бўлиш ҳам мумкин эмас.

Хулоса шуки, Қўшма Штатлар нуқтайи назаридан Афғонистон ичидаги хавфсизлик ҳолати, шунингдек, ҳар қандай потенциал ёки келажакдаги террор таҳдидини у ерда ҳарбий контингентларни сақламасдан ҳам бошқариш мумкин.