1944 йилда Нормандия қирғоқларига туширилган иттифоқчилар армияси немисларга қарши жангда ғалаба қозонади. Асир тушганлар орасида осиё миллатига мансуб аскарлар ҳам бор эди. Америкаликлар улардан бирини япон деб ўйлайди ва суратга олади. Бироқ асир япон эмас, корейс эди. Кейинчалик сурат эълон қилинганда корейснинг ўзаро душман бўлган Япония, СССР ва Германия армиялари сафида хизмат қилгани ва Францияга бориб қолгани ошкор бўлади.
Иккинчи жаҳон уруши Eр юзи бўйлаб кўплаб инсонлар ҳаётига таъсир кўрсатган. Миллионлаб инсонлар ҳалок бўлган, бошқалари ногиронга айланган. Ота-оналар фарзандларидан айрилган, болалар етим қолган.
Бу урушда ғаройиб саргузаштларга дуч келган инсонлар ҳам талайгина. Улардан бири корейс миллатига мансуб Ян Кёнжон ҳисобланади. Бу инсон урушга Узоқ Шарқда қўшилади ва уни Европа ғарбида тугатади.
Ян Кёнжоннинг машҳур бўлишига 1944 йилда олинган бир фотосурат сабаб бўлади. Ўша фотосуратда Ян ўзини асир олган америкалик аскарлар билан бирга тасвирланганди.
Суратнинг орқа томонига «япон асири америкалик зобитга исм-шарифини айтмоқда», деб ёзилган, бироқ «япон»нинг исм-шарифи кўрсатилмаган эди. Шу сабабли суратда ҳеч ким корейс миллатига мансуб аскар тасвирланганини билмас, барча уни Германия армиясида хизмат қилган япон деб ўйлайди.
Кейинчалик суратда япон эмас, корейс миллатига мансуб шахс тасвирлангани очиқланади. Бироз ўтиб унинг исм-шарифига ойдинлик киритилади. Шу тариқа Ян Кёнжон ҳақида бутун дунё хабар топади.
Ян Кёнжон ҳақидаги илк маълумотлар
1994 йилда америкалик тарихчи Стивен Э. Амброз ўзининг «Д» куни. 1944 йил 6 июн» китобида Нормандияда асирга олинган тўрт кореялик ҳарбий асирни эслаб ўтади.
Китобда ёзилишича, тўрт корейснинг барчаси Иккинчи жаҳон урушидан аввал Халхин-Голда японлар билан ўтган тўқнашувда совет аскарларига асирга тушади. Уруш бошлангач ГУЛагда сақланаётган корейслар немисларга қарши жангга юборилади.
1943 йилда Харков учун бўлган жангларда корейслар немислар томонидан асирга олинади ва иттифоқчиларга қарши жанг учун Францияга юборилади. Шу тариқа улар Нормандияда пайдо бўлишади.
«Юта» (Нормандиядаги иттифоқчи кучлар келиб тушган қирғоқ шундай аталмоқда) қирғоғида АҚШ қуролли кучларининг 101-ҳаво-десант дивизияси 506-парашют пиёда полки лейтенанти Роберт Брюер немис ҳарбийлари формасида бўлган тўрт нафар осиёликни қўлга олди. Маълум бўлишича, уларнинг барчаси корейслар экан. Корейслар қандай қилиб Ҳитлер армияси сафида пайдо бўлиб қолди? Афтидан, улар 1938 йилда Япония армиясига чақирилган (Корея ўша пайтда Япония мустамлакаси эди). 1939 йилда улар чегара ҳудуддаги жангларда советларга асирга тушиб, қизил армия сафида хизмат қилган. 1941 йил декабр ойида Москва яқинида немис ҳарбийлари томонидан асирга олинган ва бироз ўтиб немис аскарлари сифатида Францияга юборилган. (Лейтенант Брюер корейсларнинг кейинги тақдиридан бехабар қолган. Агар Кореяга кетган бўлишса, улар 1950 йилда Корея яриморолида бошланган фуқаролар урушида Жанубий ёки Шимолий Корея армиясига хизматга чақирилган бўлишлари ва америкаликлар томонидан ёки уларга қарши урушган бўлишлари мумкин. 20-асрда одамлар мана шундай ғалати тақдирларга дуч келдилар)», дейилганди Стивен Э. Амрбрознинг китобида.
Ян Кёнжонни машҳур қилган фотосурат
Стивен Э. Амрбрознинг китобида америкаликлар томонидан асирга олинган тўрт корейснинг исм-шарифи йўқ эди. Шу сабабли Жанубий Кореяда уларнинг ким бўлганига қизиқиш пайдо бўлади.
Корейс ОАВ ходимлари ва тарихчилари тўрт корейс ҳақида маълумот қидира бошлайди ва улардан бири тасвирланган фотосуратни топади.
2002 йилда Жанубий Кореянинг Weekly Korea журналида ўша фотосурат эълон қилинади ва у ҳақда мақола чоп этилади.
Мақолада ёзилишича, сурат 1944 йилда америкаликлар томонидан немис ҳарбийлари формасида бўлган бир неча осиёлик асирга олинган пайтда туширилган.
Суратнинг орқа томонига «япон асири америкалик зобитга исм-шарифини айтмоқда», деб ёзилганди. Бироқ «япон»нинг исм-шарифи йўқ эди.
Фото: www.alamy.com
Мақолада 1944 йилда америкалик ҳарбийлар томонидан туширилган фотосуратда тасвирланган шахс япон асири дейилган бўлса-да у одам корейс экани айтилганди. Бироқ суратдаги корейснинг ким экани номаълумлигича қолганди.
2005 йилда Кореянинг SBS телекомпанияси суратдаги шахс кимлигини аниқлаш учун журналистик текширув ўтказади. Бунинг учун телеканал журналистлари Германия, Франция ва АҚШда бўлади.
Улар Германия Бундесархиви ва Американинг миллий архив бошқармаси – NARA ҳужжатларини ўрганади. Журналистлар «Нормандиядаги корейс аскари» кимлигини аниқлай олмайди.
Бироқ бошқа тафсилотлар очиқланади. Унга кўра фотосуратдаги корейс аскари ва бошқа корейсча исм-шарифли ҳарбийлар немисларнинг Атлантика қирғоқларини ҳимоя қилувчи батальонларида хизмат қилишган.
2012 йилда британиялик тарихчи Энтони Бивор фотосуратдаги одамнинг шахсини аниқлайди ва бу ҳақда ўзининг «Иккинчи жаҳон уруши» («The Second World War») китобида маълумотлар келтиради.
Унга кўра фотосуратдаги ҳарбийнинг исм-шарифи Ян Кёнжон бўлиб, у аввалига Япония армиясида, сўнг қизил армия ҳамда Вермахт (Ҳитлер армиясининг номи) сафида хизмат қилган. 1944 йилда иттифоқчилар қўшини Нормандияга тушгандан сўнг америкаликлар томонидан асирга олинган.
Энтони Бивор ўз асарида Ян Кёнжон ҳақида шундай дейди:
«Бутун дунё бўйлаб давом этган ва миллионлаб инсонлар ўлимига сабаб бўлган урушда япон, совет ва немис армияларида хизмат қилган бу уруш фахрийсига омад кулиб боқади. Шундай бўлса-да, Ян Кёнжон оддий одамлар тарихий кучлар қаршисида ожиз эканининг энг ёрқин намунаси бўлиб қолаверади».
Энтони Бивор фотосуратда тасвирланган асир ҳақидаги маълумотларни интернетдаги турли блок ва форумларда жойлаштиради. Шундан сўнг нафақат Жанубий Кореяда, Иккинчи жаҳон уруши бўйича тадқиқот олиб бораётган бошқа тарихчиларда ҳам Ян Кёнжон шахсига қизиқиш кучайиб кетади.
Ян Кёнжоннинг мураккаб ҳаёти – Япония армиясида хизмат
Ян Кёнжон 1920 йилда Корея яримороли шимолидаги Синийжу шаҳрида туғилади. Ўша пайтда Корея яримороли Япония томонидан босиб олинган, ҳудуд Корея генерал-губернаторлиги деб аталарди.
Корея японлар томонидан бошқарилар экан, 18 ёшга тўлган Ян Кёнжон Япония қонунларига биноан ҳарбий хизматга чақирилади ва япон армиясига бориб қўшилади.
1939 йилда японлар Мўғулистондаги ҳудудларини кенгайтиришга қарор қилади ва Халхин-Гол дарёси бўйида чегара ҳудудда совет ҳарбийларига ҳужум қилади.
Аввалига совет ҳарбийлари чекинишга мажбур бўлади. Бироқ вазият Георгий Жуков томонидан назоратга олингач японларга қарши қўшимча кучлар юборилади. Натижада японлар енгилади ва аввалги марраларига қайтади.
Жанглардан бирида Ян Кёнжон совет аскарларига асирга тушиб қолади. Советлар уни мамлакат ичкарисидаги қамоқхона лагерига жўнатиб юборади.
Совет армияси сафида
1941 йилда Ҳитлер Германияси СССРга ҳужум бошлагач кучлар тенг бўлмагани учун совет армияси чекина бошлайди. Шунда қамоқхона лагерларида сақланаётган турли маҳбуслардан жазо батальонлари ташкил этилади.
Ян Кёнжон ҳам бошқа маҳбуслар билан бирга жазо батальонига қўшилади ва 1942 йилда фронтга жўнатиб юборилади. У энди совет армияси сафида туриб немисларга қарши жанг қила бошлайди.
Германия армиясида
1943 йилда Харков ва Белгород учун бир неча марта қақшатқич жанглар бўлиб ўтади. Уларда Ян Кёнжон хизмат қилаётган батальон жангчилари ҳам қатнашади.
Қисқа муддатда Харков уч марта қўлдан қўлга ўтади. Немислар қўлида бўлган шаҳарни ҳужум қилиб бораётган совет ҳарбийлари озод қилади. Бироқ бир неча кундан сўнг немислар қарши ҳужум ташкил этади ва Харковни қайта эгаллайди. Ана шунда Ян Кёнжон немисларга асирга тушиб қолади.
Корейс немисларнинг ҳарбий асирлар лагерида ҳам узоқ қолиб кетмайди. Ўша пайтда мағлубиятга учраётган немисларга аскарлар сув ва ҳаводай зарур эди. Шу учун улар Ян Кёнжонни армия сафига қабул қилиб Францияга жўнатиб юборишади. У хизмат қилаётган ҳарбий қисм Франциянинг денгиз қирғоқларини ҳимоя қила бошлайди.
Америкаликлар асири ва Британиядаги лагер
1944 йилда АҚШ ва Британия ҳарбийларидан иборат иттифоқчилар қўшини Франция шимолидаги Нормандияга туширилади. Шундан сўнг Ян Кёнжон хизмат қилаётган ҳарбий қисм уларга қарши жангга ташланади.
Жанглардан бирида Ян Кёнжонни америкалик ҳарбийлар асирга олишади. АҚШ қуролли кучлари 101-десант дивизияси 506-ҳаво-десант полки лейтенанти Роберт Брюэернинг эслашича, жанглардан бирида улар Германия армияси формасида бўлган, кўриниши осиёликка ўхшовчи тўрт нафар ҳарбийни асирга олишади. Улардан бири Ян Кёнжон эди.
Аввалига америкалик ҳарбийлар уларни сўроқ қила олмайди. Чунки асирларнинг тилини тушунадиган одам топилмайди. Ўша пайтда Япония ва Германия иттифоқчилиги инобатга олиниб Ян ва унинг шерикларини япон деб тахмин қилишади.
Кўп ўтмай америкаликлар Ян Кёнжонни Британиядаги ҳарбий асирлар лагерига жўнатиб юборишади. 1945 йил май ойида Германия мағлуб бўлгач Британияда сақланаётган барча ҳарбий асирлар озод қилинади. Шу жумладан Ян Кёнжон ҳам.
Икки йил Британияда яшаган Ян 1947 йилда АҚШга кўчиб кетади ва Иллинойс штатида, Чикаго шаҳри яқинида яшай бошлайди.
Кейинчалик у уйланади ва уч нафар фарзандли бўлади. Ян 1992 йилда 72 ёшида АҚШда вафот этади. Америкалик тарихчи Стивен Э. Амброз ўзининг китобида Нормандияда асир тушган корейс асирлари ҳақида умумий маълумот берганини айтмаганда 2012 йилгача Ян Кёнжон ҳақида омма ҳеч нарса билмаган.
Ўша йили британиялик тарихчи Энтони Бивор 1944 йилда туширилган суратда Ян Кёнжон тасвирланганини маълум қилади. Шу тариқа корейс ўлимидан сўнг Иккинчи жаҳон урушида учта армия сафида хизмат қилган ноёб аскар сифатида машҳур бўлади.
«Менинг йўлим» филми
Ян Кёнжон ҳақида маълумотлар очиқланар экан, бу шахс тарихига Жанубий Кореяда жуда катта қизиқиш пайдо бўлади. Ҳарбий хизматни Узоқ Шарқда, Халхин-Гол дарёси бўйида бошлаб, олти йилдан сўнг уни Атлантика океани соҳилларида тугатган корейснинг ҳаёт йўли кореяликларга қизиқ эди.
Шундан сўнг Ян Кёнжоннинг қизиқарли ва машаққатли ҳаёти ҳақида Жанубий Кореяда мақолалар эълон қилинади. Ҳужжатли филмлар намойиш этилади.
Ана шу пайтда Ян Кёнжоннинг кечмиши ҳақида хабар топган кореялик режиссёр Кан Жу Гю унинг ҳаёти ҳақида филм олишга қарор қилади. У 2001 йилда «Менинг йўлим» номли филмни суратга олади ва омма эътиборига ҳавола қилади. Филмда бош ролни кореялик таниқли актёр Чан Донгон ижро этади.
Ўша пайтда филмга 20 миллион доллар маблағ сарфланади. Филм тақдимотидан сўнг дунёнинг ўнга яқин тилларига таржима қилинади ва кўплаб мамлакатларда намойиш этилади.
«Менинг йўлим» кинотанқидчилар томонидан ижобий баҳолар олади. Филм 2013 йилда америкаликларнинг «Сатурн» кинотанловида “Хорижий тилларда олинган энг яхши филм” номинациясида ғолиб бўлади.
Филм тақдимотидан сўнг Канг Чже Гю Ян Кёнжон ва у ҳақда ишланган филми ҳақида шундай деганди:
«Бу шок ҳолати эди. Мен «Бу дунёда қандай воқеа содир бўлди?» деб ўйладим. Ёш корейсни Нормандиядаги жанг майдонида тасаввур қилинг. «Бу ҳақда филм суратга олишим керак», дедим ўзимга. Яна «Бу режиссёр Кан Чже Гюга тарихдан совға. Ҳали ҳаёт эканман яна бундай воқеа ҳақида филмни суратга олиш бошқа насиб қиладими, йўқми?» деб ўйладим».
Ғайрат Йўлдош тайёрлади.
