Франция ўз фуқароларини Нигердан эвакуация қила бошлади. Мамлакатда фуқаролар уруши бошланиши мумкин

Бортида европаликлар бўлган биринчи самолёт аллақачон Нигердан қайтиб, 262 кишини Парижга олиб келган.

Германия ўз фуқароларига Франция таклифидан фойдаланишни, унинг самолётларида ортга қайтишни маслаҳат берган.

Мамлакат ҳукуматига радикал гуруҳларга қарши курашда ёрдам берган халқаро кучлар таркибига кирувчи мингга яқин француз аскари ҳам Нигерда жойлашган. Ҳозирча Франция уларни олиб чиқмоқчи эмас.

Африканинг ушбу давлатида Франциянинг 600 га яқин ва Германиянинг юзга яқин фуқароси истиқомат қилади.

Италия Ташқи ишлар вазирлиги Нигер пойтахти Ниамейда тўқсон нафар италиялик борлиги, бутун мамлакат бўйлаб эса уларнинг сони беш юзга яқинлиги, уларнинг аксарияти ҳарбий хизматчилар эканини маълум қилди. Испания ҳам ўз фуқароларини эвакуация қилишга тайёрланмоқда.

Франция ҳукумати, шунингдек, Нигерга фуқаролик рейслари тўхтатилгани ва одамлар, агар хоҳласа ҳам, мамлакатдан мустақил равишда чиқиб кета олмаслиги сабабли ўз фуқароларини эвакуация қилишга қарор қилганини таъкидлади.

Франциянинг ядровий ёнилғи ишлаб чиқарувчи Orano компанияси ҳозирча Нигердаги фаолиятини давом эттиришини маълум қилди. Нигерда қазиб олинувчи уран унинг барча маҳсулотларининг тахминан 10 фоизини ташкил қилади. Франция фуқароларининг эвакуация қилиниши компания фаолиятига таъсир қилмаслиги керак, чунки ходимларнинг аксарияти Нигерия фуқаролари.

Хабарларга кўра, сўнгги кунларда Ниамейда вазият нисбатан тинчлигича қолмоқда.

Францияга қарши намойишлар

31 июл куни давлат тўнтаришнинг юзлаб тарафдорлари Ниамейдаги Франция элчихонаси олдида тўпланганди. Улар «Йўқолсин Франция!» дея бақириб, Франция байроғини ёқди ва Франция элчихонасини тошбўрон қилди, кейин эса бино деворларига ўт қўйди.

Полиция уларни кўздан ёш оқизувчи газ ёрдамидагина тарқатишга муваффақ бўлди.

Тўнтариш тарафдорларининг бир қисми «Яшасин Россия!» ва «Яшасин Путин!» дея ҳайқирган.

Бу эса Франциянинг собиқ мустамлакаси ҳам ҳарбий тўнтаришдан сўнг қўшни Мали ва Буркина-Фасода ҳокимият ҳарбийлар қўлида ўтгандан кейин содир бўлгани каби Россия томон юз буриши мумкинлиги ҳақидаги хавотирларни яна бир бор тасдиқлади.

30 июл куни Европа Иттифоқи ва Франция Нигерга кўрсатилаётган барча молиявий ёрдам тўхтатилишини ва хавфсизлик соҳасидаги ҳамкорлик бас қилинишини эълон қилди.

Европа Иттифоқи ташқи сиёсати бошқармаси раҳбари Хосеп Боррел ЕИ ҳарбий тўнтариш натижасида ҳокимият тепасига келган Нигернинг янги ҳукуматини тан олмаслиги ва тан олмоқчи ҳам эмаслигини маълум қилди. Унинг сўзларига кўра, Муҳаммад Базум дарҳол озод қилиниши керак бўлган «Нигернинг ягона қонуний президенти бўлиб қолади».

Чет эл аралашуви ва эҳтимолий фуқаролар уруши

30 июл куни Ғарбий Африка минтақавий блоки — ECOWAS (Ғарбий Африка давлатларининг иқтисодий ҳамжамияти) мамлакатлари етакчилари минтақадаги навбатдаги ҳарбий тўнтаришдан кейин кўрилиши мумкин бўлган чораларни муҳокама қилиш учун Нигерга қўшни Нигерияда шошилинч саммитга йиғилди. Олдинроқ ҳарбийлар Мали ва Буркина-Фасода ҳам ҳокимиятни эгаллаб олганди.

Улар агар қонуний президент Муҳаммад Базум бир ҳафта ичида лавозимига қайта тикланмаса, мамлакатга қўшин киритиш билан таҳдид қилди.

Душанба куни Чад президенти Маҳамат Идрисс Деби Нигерга ECOWAS номидан воситачилик қилиш учун келди. У ҳокимиятдан ағдарилган президент билан бирга суратга тушган.

Буркина-Фасо ва Малида давлат тўнтариши орқали ҳокимиятга келган хунталар, Ғарбий Африка давлатлари раҳбарлари томонидан қўйилган ултиматумга жавобан, агар ECOWAS ҳарбий аралашувни бошлашга қарор қилса, улар блокни тарк этиб, шарқий қўшнисини ҳимоя қилишини маълум қилди. Уларнинг сўзларига кўра, бундай аралашув минтақада фалокат ва умумий беқарорликка олиб келади.

Аммо шуни таъкидлаш керакки, Буркина-Фасо ва Мали, шунингдек, Гвинеянинг ECOWAS’га аъзолиги уларда содир бўлган ҳарбий тўнтаришлардан сўнг тўхтатилган эди.

ECOWAS аъзолари уларнинг қонуний ҳукуматига ёрдам бериш учун аллақачон ўз қўшинларини блокнинг бошқа мамлакатларига юборган.

Масалан, 2017 йилда Гамбия президенти Яҳё Жамме сайловда рақиби Адам Барроуга мағлуб бўлгач, ҳокимиятни топширишдан бош тортганида, Ғарбий Африка мамлакатлари ҳарбий кучлари бу ердаги воқеаларга аралашганди.

Сенегал ва Нигерия қўшинлари мамлакатга киритилгандан сўнг, Яҳё охир-оқибат таслим бўлди ва унга бошпана берган Экваториал Гвинеяга сургунга жўнади.

Ва 2022 йили ECOWAS муваффақиятсиз давлат тўнтаришига уринишидан кейин Гвинея-Бисау ҳукуматини қўллаб-қувватлаш учун у ерга қўшин юборди.

Нигернинг шимолий қўшниси Жазоир ҳар қандай эҳтимолий ҳарбий аралашувга нисбатан эҳтиёткор бўлишга чақириб, бу «ҳозирги инқирозни кучайтириши»ни маълум қилди.

Мали ва Буркина-Фасо ўз собиқ иттифоқчиларининг Нигерда қонуний ҳокимиятни тиклашга уринишларига қаршилик кўрсатиш учун қўшин юборишга тайёр экани минтақадаги вазият кескин равишда беқарорлашиши мумкинлигини англатади — бундан ташқари, минтақада жиҳодчи гуруҳлар ҳам фаол бўлиб, улар бу тартибсизликдан фойдаланмай қолмайди.

Радикал гуруҳлар билан кураш, хавфсизлик ва Россия

Ўтган ҳафтадаги тўнтаришдан олдин Нигер Саҳелдаги (Саҳел — Африкадаги тропик саванна минтақаси бўлиб, у 12 та давлат, жумладан Мали, Нигер, Буркина-Фасо ва Чад ҳудудларига чўзилган, минтақада 300 миллион киши истиқомат қилади) экстремизмга қарши курашда Ғарбнинг асосий иттифоқчиси эди. Бу мамлакатда Франциянинг ҳам, АҚШнинг ҳам ҳарбий базалари мавжуд.

CNN маълумотларига кўра, америкалик ҳарбийларга ҳукумат нима қилиш кераклиги тўғрисида қарор қабул қилгунга қадар базани тарк этмаслик буюрилган. Агар АҚШ тўнтаришчилар ҳокимиятда қолиши мумкин деган қарорга келса, Вашингтон мамлакатга молиявий ва хавфсизлик ёрдамини тўхтатади.

Мали ҳарбий раҳбарияти 2021 йилда Россиянинг «Вагнер» компанияси билан ҳамкорлик қилишга қарор қилганидан сўнг, Франция ўзининг минтақавий аксилтеррор операциялари марказини айнан Нигерга кўчирганди.

Айни пайтда бошқарувни қўлга киритган ҳарбий хунта Францияни ҳокимиятдан ағдарилган президент Муҳаммад Базумни лавозимига қайта тиклаш учун ҳарбий аралашувни режалаштираётганликда айблади.

Тўнтаришчилар вакиллари миллий телевидение орқали Франция гўёки «Нигер ишларига ҳарбий аралашув йўллари ва воситалари»ни қидираётганини айтди.

Бунга жавобан Франция ташқи ишлар вазири Кетрин Колонна Париж эҳтимолий ҳарбий аралашув ҳақида ҳатто ўйлаб ҳам кўрмаганини маълум қилди.

«Бу нотўғри», деган Колонна 31 июл куни кечқурун BFMTV янгиликлар каналига берган интервюсида. У ҳали ҳам Нигернинг демократик йўл билан сайланган президентини ҳокимиятга қайтариш мумкинлигини қўшимча қилган. «Бу зарур, чунки беқарорлик Нигер ва унинг қўшнилари учун хавфли», дея таъкидлаган Франция ТИВ раҳбари.

Унинг фикрича, расмий Россия томонидан қораланган, аммо «Вагнер» раҳбари Евгений Пригожин томонидан олқишлаган ушбу давлат тўнтариши Россия учун янги имкониятларни очади.

«Менинг Нигерда ҳамма Россия байроғини ёстиғи остига қўйиб ухлаётганига ишончим комил эмас. Аммо Россия бу вазиятдан фойдаланишга ҳаракат қилиши мумкин. Бу минтақанинг бошқа мамлакатларида содир бўлди. Бу менинг тахминим», дея қўшимча қилган Колонна.

Шунга ўхшаш фикрни АҚШ Давлат департаменти матбуот котиби Мэтю Миллер ҳам айтган.

«Биз бу тўнтариш ортида Россия тургани борасида ҳеч қандай далил кўрмадик, лекин, албатта, Африканинг бу ёки бошқа давлатидаги беқарорликдан фойдаланиш Россиянинг ҳам, «Вагнер»нинг ҳам характерига мос», деган Миллер.

«Яхши вариантлар йўқ»

BBC нашрининг хавфсизлик бўйича мухбир Френк Гарднер шарҳи

Келажакда Нигер учун яхши вариантлар йўқ. Афтидан, Ғарб бу ердaги стратегик аксилтеррор базаларини йўқотади ва ECOWAS’нинг ҳарбий аралашуви деярли фуқаролар урушига олиб келади.

Франция фуқароларининг ҳозирги эвакуациясидан сўнг, АҚШ ва Франция ҳарбий базалари ёпилиши ва Нигерга исёнчиларга қарши курашда ёрдам берган 2500 аскар ҳам мамлакатни тарк этиши мумкин.

Хўш, буларнинг барчасидан кимга фойда? Албатта, Нигер халқига эмас. Ғарб қўшинларининг мавжудлиги ҳаммага ҳам ёқмади, бироқ бунинг эвазига мамлакат ҳар йили юзлаб миллион евро молиявий ва ҳарбий ёрдам олди. Энди бу ёрдам тўхтатилди.

Россия байроқлари кўчаларда шубҳали тарзда жуда тез пайдо бўлди, демак Россиянинг «Вагнер» компанияси мамлакатдан кетаётган Ғарб қўшинларини ўрнини эгаллашга ҳаракат қилиши мумкин.

«Боко Ҳарам», «Ал-Қоида» ва ИШИДнинг бутун Саҳел бўйлаб ҳаракат қилаётган жиҳодчилари учун бу беқарорлик ва ноаниқлик шунчаки стратегик аҳамиятга эга совғадир.