​​​​​​​Бир жиноят тарихи — Францияда “Рено” компаниясининг раҳбари нега ўлдирилган эди?

1986 йилда Франциянинг Рено автомобилсозлик компанияси бош директорини ўлдириб кетишади. Кейинчалик бу суиқасдда французларнинг анархо-коммунистик радикал гуруҳи айбланади. Бошқа томондан эса директорнинг ўлими эронликлардан кўрилади.

1977 йилда Францияда “Тўғри ҳаракат” радикал ташкилоти тузилади. Унинг тарафдорлари анархо-коммунистлар бўлиб, улар СССРдаги “ҳамма тенг” деб олиб бориладиган тарғиботига эргашиб, Францияда ҳам шундай жамият қуриш тарафдорлари бўлган.

Улар барча олди-берди ва савдо алоқалари эркин бозор муносабатларига асосланган ҳолда юритилишига қарши бўлган. Бойларни, ўзига тўқларни ва уларни қўллаётган ҳукуматни ёмон кўришган.

Ҳаракат ташкил этилгандан сўнг улар радикал йўл билан ҳокимиятга қарши кураш бошлайди ва таниқли бойларга суиқасд уюштиришга ўтишади.

Жумладан:

• 1979 йил 1 май куни Франция тадбиркорлари давлат касаба уюшмасига қуролли ҳужум;
• 1980 йил 16 март куни Франция ҳудудлари назорати бошқармаси биносида портлаш;
• 1980 йил 28 августда Crédit Lyonnais банкида ўғирлик;
• 1980 йил 6 декабр куни Париж-Орли аэропортида бомба портлатилади;
• 1983 йил 30 сентябрда Марселда ўтказилаётган халқаро кўргазмада портлаш;
• 1985 йил 25 январда армия генерали Ране Одранга суиқасд (Бу генерал Эрон-Ироқ уруши даврида Саддам Ҳусайнга қурол-яроғ етказиб беришда бош-қош бўлганди);
• 1985 йил 8 августда Германиянинг Висбанд шаҳри яқинидаги АҚШ ҳарбий базасида автомобил портлатиш (оқибатда 3 киши ҳалок бўлади, 220 киши жароҳатланади);
• 1986 йил 17 ноябр куни Рено компанияси бош директори Жорж Бессга суиқасд уюштирилади.

Анархист-коммунистлар ҳаракатининг пайдо бўлиши

1960-йилларда Европа ёшлари орасида АҚШ бошчилигидаги Ғарб давлатларининг мустамлакачилик сиёсатига қарши бўлганлар сони кўпайиб боради.

Шунингдек, улар эркин бозор муносабатларига асосланган капиталистик тизимга ҳам қарши бўлади. Анархист-коммунистларга кўра дунёда кимларнингдир зўр яшаши, бошқаларнинг нон топа олмай оч юриши бу адолатсизлик эди.

Улар асосан СССРнинг ёлғон тарғиботига учган, бу давлатда ҳамма тенг яшайди деб ўйлашарди. Анархист-коммунистлар СССРда марказий ҳокимиятга майда миллат деб аталувчи кўплаб халқларнинг вакиллари яқинлаштирилмаслигини билмасди.

Масалан, Ўзбекистонда пахта етиштирувчи деҳқонлар хароб аҳволда яшашини, болалар пахта ва бошқа қишлоқ хўжалиги экинларини йиғиштириш учун далага ишга чиқарилишидан бехабар эди.

Ана шундай шароитда 1965 йилга келиб Ветнам уруши авж олади. Анархист-коммунистлар АҚШнинг Ветнамдаги босқинчилик урушига қарши чиқишади.

1968 йилда улар Парижда ўз тарафдорлари бўлган талабалар иштирокида кенг кўламда норозилик намойишлари ўтказади.

Бу намойишларда анархист-коммунистлар асосан Франция мустамлакачилик сиёсатидан воз кечиши, шимолий Африка ва дунёнинг бошқа ҳудудларидаги мустамлакаларини озод этишини талаб қилиб чиқишади.

Анархист-коммунистларга кўра, капиталистик дунё адолатсизлик, ноинсонийлик устига қурилган. Шу сабабли бу тоифага аъзо бўлганлар асосан совет модулидаги социализмни қуришни тарғиб қилади.

Улар Европа давлатларида фаолият кўрсатаётган коммунистик партияларни ҳокимият учун жиддий курашмаётганликда айблаб чиқади.

Маълумот учун, ўша пайтда Европадаги энг кўп аъзога эга коммунистик партиялар Франция ва Италияда бўлган.

Кейинчалик, 1970-йилларнинг иккинчи ярмида анархист-коммунистлар бир нечта гуруҳларга бўлиниб кетади. Франциядаги “Тўғри ҳаракат” радикал ташкилоти ўша пайтларда ташкил топади.

Жорж Бессга уюштирилган суиқасд тафсилотлари

Жорж Бесс 1985 йил январ ойида “Рено” компаниясининг бош директори этиб тайинланади. Ўша пайтда 1927 йилда туғилган Жорж 68 ёшда бўлган.

У бунгача бир қатор йирик компанияларда бош директор ва президент лавозимларида фаолият олиб борганди. Жорж Бесс “Рено” бош директори этиб тайинланганда компания инқироз ҳолатида бўлган. Сотув ҳажми камайиб, компаниянинг ишлари ортга кета бошлаганди.

Шунда Жорж Бесс маблағларни тежаш учун энг аввал Формула-1 мусобақаларида қатнашаётган “Рено” жамоасини тарқатиб юборади.

Муаммо бу билан ҳал бўлмагач, Жорж компания ходимларини ёппасига ишдан бўшата бошлайди. Ўша пайтда у жами 21 минг нафар ходимни ишдан бўшатади. Оқибатда кўплаб одамлар ишсиз, оғир вазиятга тушиб қолади.

Шундан сўнг касаба уюшмалари унинг бу ишига қарши чиқади. Бироқ Жоржнинг қарорини ўзгартириб бўлмайди.

1986 йил 17 ноябр куни Жорж Бесс тиғиз иш кунини якунлаб, кечки пайт уйга қайтади. У манзилга етгач машинадан тушиб уйи томон юра бошлайди. Бироқ эшиккача етмайди. Унга қарата бир нечта ўқ узилади.

Бош ва кўкрак қисмига теккан тўртта ўқ Жоржни оғир яралайди ва у ўша жойда ҳалок бўлади. Суиқасдга Жоржнинг қизи гувоҳ бўлади – у иккинчи қаватдаги деразадан отасининг уйга киришини кузатиб турганди.

Жоржга суиқасдни икки киши амалга оширганди. У ўқ еб йиқилган чоғда қотиллар изсиз ғойиб бўлишади. Орадан уч ой ўтгач, қотилликни анархист-коммунистларнинг “Тўғри ҳаракат” радикал гуруҳи ўз гарданига олади.

Гуруҳ Жорж Бессга уюштирилган суиқасдга унинг ҳам капиталист бўлгани ва Рено компанияси ходимларини оммавий ишдан бўшатгани учун қасос олинганини важ қилган эди.

1987 йилда икки нафар аёл Натали Менигон ва Жоэл Оброн Жорж Бессни ўлдирганликда айбланиб ҳибсга олинади. 1989 йилда суд уларни айбдор деб топади. Аёлларга умрбод қамоқ жазоси берилади.

“Тўғри ҳаракат” радикал гуруҳининг яна икки нафар аъзоси Жан-Марк Руийян ва Жорж Киприани аёлларга суиқасдда ёрдам бергани учун умрбод қамоқ жазоси олади.

Жорж Бесснинг ўлимида эронликларнинг қўли борми?

Бугун атом электр станциялари (АЭС) ядро реакторининг ўзагини ташкил қиладиган ядро батареяси 1942 йилда келиб чиқиши италян бўлган америкалик олим Энрико Ферми томонидан ўйлаб топилган.

Ана шу реактор илк бор 1948 йилда Францияда синовдан ўтказилган. Шундан сўнг ядродан тинч мақсадларда фойдаланиш бошланган.

Маълумки, Эронда жуда катта уран захиралари бор. 1960 йилда АҚШ Теҳрон университети ядро тадқиқотлари марказини қуради. Марказда 5 мегаватт қувватга эга бўлган атом реактори ҳам бор эди.

Ўша пайтда Эрон уранни бойитиш корхонасини қуришни режа қилар, бироқ бу иш осон эмасди. Бир томондан халқаро атом энергетикаси ташкилотидан, бошқа томондан уранни бойитаётган давлатлардан рухсат олиш керак эди.

Чунки қайсидир давлат уранни бойита оляптими, демак осонгина ядро қуролини ҳам ясаб олиши мумкин. Шу сабабли ядро қуролларига эгалик қилувчи ва бундай қуролларнинг тарқалишига қарши бўлган давлатлар яна қайсидир давлатнинг ядро қуролларига эга бўлишига қарши чиқади.

Шу жиҳатдан олганда Эроннинг уранни бойитиш корхонасини очиши ўша пайтларда имконияти йўқ иш эди.

1969 йилда Франция президенти Жорж Помпиду Европа мамлакатларига газли диффузия жараёнидан фойдаланган ҳолда уранни бойитадиган консорциум тузишни таклиф этади.

Eurodif деб аталган консорциум таркибига Франция, Белгия, Буюк Британия, Италия, Германия, Швеция ва Нидерландия вакиллари қўшилади.

1974 йилда корхона битгач Жорж Бесс унга директор этиб тайинланади. Ўша пайтда Швеция ва Нидерландия консорциумдаги улушини Эронга сотади.

Шундан сўнг Эрон уран қазиб олиб, уни экспорт қилишни кўпайтиради. Мамлакатда АЭС қурилади ва Европада, консорциум корхоналарида бойитилган уран билан электр энергия ишлаб чиқариш бошланади.

Ўшанда Эрон консорциумдан 10 фоиз фойда олиб туради. Бундан ташқари, Франция билан ҳамкорликда Sofidif компанияси ташкил этилади.

Бу компаниянинг 60 фоиз улуши Францияга, 40 фоизи Эронга тегишли эди. Компания Эроннинг уранини Франциядаги корхонада бойитиб, Япония ва АҚШ каби кўп АЭС қурилган давлатларга сотар эди.

1979 йилда Эронда инқилоб амалга оширилади. Шундан сўнг Ғарб давлатлари ва Эрон ўртасидаги алоқалар узилади. Аввалига Эронда ядро тадқиқотлари “шайтон амаллари” деб тақиқланади. Америкаликлар қуриб берган тадқиқот маркази вайрон қилинади.

Кейинроқ Эрон ҳукумати ядро тадқиқотлари мамлакат хавфсизлиги ва энергетик мустақиллик учун муҳим соҳа эканини тушуниб етади.

Бироқ бу пайтда Eurodif консорциумидаги 10 фоиз, Sofidif компаниясидаги 40 фоизлик улуш қўлдан чиқиб кетиб бўлганди.

Ўшанда эронликлар уран бойитиш ишларидан чиқиб кетганига Eurodif консорциумини бошқариб келаётган Жорж Бессни айблаб чиқади ва ундан қасос олишларини эълон қилади.

Жорж Бесс “Рено”га бош директор этиб тайинланган пайтида ҳам Eurodif консорциумидаги ишларда иштирок этарди. 1986 йилда у уйи олдида ўлдириб кетилади.

Қотилликни “Тўғри ҳаракат” радикал гуруҳи ўз гарданига олади. Қотилликда гумонланиб 4 киши ушланади ва улар умрбод қамоқ жазосини олади.

Бироқ кўп ўтмай Жорж Бесснинг ўлими эронликлар томонидан амалга оширилгани ҳақида гап-сўзлар тарқайди. Чунки Бесс ўлдирилган куни Ливанда франциялик журналистлар ўғирлаб кетилади.

Ўғрилар уларни озод қилиш эвазига Эроннинг Eurodif консорциумидаги 10 фоиз, Sofidif компаниясидаги 40 фоизлик улушини талаб қилади.

Шундан сўнг Франция Эрон билан келишувга эришади ва улушлар эвазига бу давлатга умумий ҳисобда 1,6 млрд доллар тўлаб беради. Шундан сўнг 1987 йилда журналистлар озод қилинади.

Кейинчалик, Эрон журналистларнинг гаровга олинишига алоқаси йўқлигини, шунчаки Франция билан товон пули юзасидан муваффақиятли келишув бўлганини айтиб чиқади.

Бироқ Ливан давлати ва бу ердаги “Ҳизбуллоҳ” гуруҳи Эрон таъсири остида экани инобатга олинса, Жорж Бесснинг ўлдирилиши, журналистларнинг Ливанда ўғирланиши ва Франциянинг Эронга товон пулларини тўлаб бериши орасида боғлиқлик бўлиши ҳам мумкин.

Қолаверса, 1985 йил 25 январ куни Франция мудофаа вазирлигида юқори лавозимда ишлайдиган генерал Рене Одран ўлдирилади.

Орадан бир ҳафта ўтгач Германия аэрокосмик саноат раҳбари Эрнст Циммерман қотиллик қурбони бўлади. Уларнинг ўлимида ҳам эронликлар қўли бор дейилади.

Қотилларнинг кейинги тақдири

Қотиллар қўлга олингандан сўнг ўтказилган суриштирувларда Натали Менигон ва Жан-Марк Руийян “Тўғри ҳаракат” радикал гуруҳини ташкил этган шахслар экани аниқланади.

Натали Менигон 1980 йилда полициячилар билан отишма уюштиргани учун ҳибсга олинган ва ўшанда аёл президент Француа Миттеран томонидан афв этилади.

1987 йилда Жорж Бессни шу аёл ўлдиргани президент Миттеранга маълум бўлгач у “мени қаттиқ хафа қилишди” деган эди.

Умрбод қамоқ жазосига ҳукм қилинган қотиллар узоқ муддат қамоқда ўтирди. Кейинчалик соғлиги ёмонлашгани туфайли улар озод қилинади.

Жумладан, Жоэл Оброн 2004 йилда, Натали Менигон 2007 йилда, Жан Марк Руийян 2008 йилда озод қилинади ва барчаси уй қамоғига ўтказилади. Келиб чиқиши тунислик бўлган Жорж Киприанини руҳий касалликлар шифохонасига ётқизишади.

2008 йилда 51 ёшли Натали озод қилинади. 2011 йилда Жорж Киприани қўйиб юборилади. 2012 йилда Жан-Марк Руийян ҳам озод бўлади.

Ғайрат Йўлдош тайёрлади.