Ўзбекистон | 18:09 / 29.01.2025
5465
9 дақиқада ўқилади

Ҳавода PM2,5 заррачалари кўпайиши респиратор вируслар юқиш хавфини оширади – Тошкентда-чи?

Тошкент шаҳрида ҳаво ифлосланган ойларда қизимда шамоллаш тез-тез такрорланди, дейди 3 ёшли қизнинг онаси. Чиндан ҳам шундайми, шаҳар ҳавосида PM2,5 ошиши вируслар юқишини тезлаштирадими? Kun.uz суҳбатлашган оналар пойтахт ҳавоси ёмонлашгандан бери боласида шамоллаш белгилари кўп кузатилганини айтяпти. Вирусолог эса PM2,5 кўпайган ҳаводан нафас олган киши нега вирусларни тез-тез юқтириб олиши ва тузалиши қийинлигини тушунтирди.

PM2,5 ва ЎРВИ боғлиқлиги

Шарқий Африкадаги давлатлардан бири Кенияда 5 ёшгача бўлган болаларнинг ўткир респиратор вирусли инфекция юқтириб олиши ва ҳаводаги PM2,5 концентрацияси ўртасидаги боғлиқлик ўрганилди. Олимлар PM2,5 миқдори юқори ҳаводан узоқ вақт нафас олган болаларда ЎРВИга чалиниш хавфи баланд бўлишини аниқлади. Тадқиқотда қатнашган 7036 нафар 5 ёшгача бўлган болаларнинг 46,8 фоизи ҳаво ифлосланган дастлабки 2 ҳафтада ЎРВИ симптомлари билан мурожаат қилган. Ўша ойда PM2,5 18,31 мкг/м3ни ташкил қилган. Бу ЖССТ белгилаган меъёрдан бир 3-4 маротаба юқори.

Эслатиб, ўтамиз Тошкентда PM2,5 заҳарли заррачалари куз-қиш мавсумида 500 мкг/м3дан ошган кунлар ҳам кузатилган.

Ўзбекистонда вазият қандай?

PM2,5 ва Тошкент шаҳрида болаларда шамоллаш ортгани ёки йўқлиги ҳақида аниқ рақамлар йўқ. Kun.uz мавсумий касалликлар билан боғлиқ мурожаат пойтахтда йиллар кесимида қанча экани ҳақидаги маълумотларни олиш учун Санэпидқўмитага сўров юборди. Бироқ қўмита таҳририят сўровини жавобсиз қолдирди.

Умуман олганда пойтахт аҳолиси орасида поликлиникаларида куз-қиш мавсумида жойлар тўлиб қолаётгани, навбатлар ортгани ҳақида хабарлар тарқаляпти. Жумладан, 2024 йилнинг ноябр ойида Тошкентнинг Юнусобод туманидаги 1-сонли болалар клиник шифохонаси беморлар билан тўлгани акс этган видеолар тарқалганди. Ўшанда туман тиббиёт бошқармаси шифохонада респиратор касалликлар билан мурожаат ошгани ва бунинг учун қўшимча бўлим очилганини маълум қилганди. Ундан кейин январ ойида Республика педиатрия маркази метапневмовирусга чалинган болалардан кўп мурожаат бўлгани айтилган видео тарқалганди. Вазирлик буни рад этиб, марказнинг айрим бўлимларида профилактика ишлари олиб борилгани ва вақтинча ёпилганини айтиб, қайта очилгач беморлар табиий равишда кўпайганини қайд этган эди.

Поликлиникаларда бемор кўпайиши Тошкент шаҳрида яшовчиларнинг ошгани билан боғлиқми ёки PM2,5 биланми буни аниқ айтиш қийин. Бу ҳақда Соғлиқни сақлаш вазирлиги аниқ статистикалар эълон қилгандан кейин, бирор хулоса айтиш мумкин.

Оналар болаларидаги шамоллаш ҳақида

Kun.uz 4 ёшгача бола парвариш қилаётган оналар билан айни мавзуда суҳбатлашди. Улар пойтахтда ҳаво таркиби ёмонлаша бошлаган даврларда боласида респиратор касалликлар тез-тез такрорланиб туришини кузатаётганларини айтишди.

Шаҳар ҳавоси ёмонлашганда, шамоллаши кучайган”

3 ёшли қизнинг онаси:

2024 йилнинг октябр-ноябр ойларида Тошкент шаҳри ҳавоси ифлослик даражаси юқорилади ва шу пайтларда қизимнинг шамоллаши анча узоқ давом этиб нисбатан кучлироқ дорилар қабул қилишга мажбур бўлдик. Қизимда ҳозир ҳам бироз бурун оқиши кузатилиб турибди ва бу жуда тез қайталанади.

Қизим тенги бошқа болаларнинг ҳам бурни оқиб юришини кўп кўраман. Вирус таъсирида бурунда ҳам яллиғланиш пайдо бўлса кетиши жуда қийин. Врачлар кўпинча бурун қийшиқлиги ва шунга ўхшаш сабабларни айтишади. Ҳаво ифлослигининг таъсири ҳақида эса кўпчилик чуқурроқ маълумот бермайди. Менга экологияси тоза давлатларда шамоллаш мавсуми қандай ўтиши, болаларнинг вируслар билан касаллангандаги ҳолати бизнинг болалар билан солиштирганда қанчалик фарқ қилиши қизиқ. Она сифатида ҳаво ифлослигининг нафас касалликлари билан боғлиқлигини айниқса Ўзбекистон шароитида кўпроқ ўрганилиши тарафдориман. Бизда ҳаво ифлослиги даражаси болалар ва катталарнинг респиратор касалликларни ўтказишларига қанчалик таъсир қилиши яхшироқ ўрганилиши керак.

Агар болалар касал бўлса, ҳаво бу касалланиш вазиятини оғирлаштирса, оналар болалари тузалавермагач кучлироқ дорилар, антибиотикларни танлашга мажбур бўлади. Балки антибиотиклар истеъмоли кўплигининг бир сабаби шунга ҳам бориб тақалар. Масалан, ҳаво ифлослиги юқори Ҳиндистонда ҳам антибиотиклар истеъмоли юқори, бунинг сабаби уларда ҳам яллиғланиш кучлилиги билан боғлиқ бўлса керак.

Ҳавони намлантирадиган жиҳоз олганимиздан кейин яхшиланган”

3 ёшгача бўлган 2 фарзанди бор она:

2021 йилда биринчи фарзандим туғилган. Қизимда 2 ёшгача ҳеч қанақа муаммо сезмаганман. 2022 йилда шаҳар ҳавоси ифлосланишни бошлагач, йўтал, бурун битиши, хириллаб нафас олиш тез-тез такрорланадиган бўлиб қолганди. Бурун орқали соғлом нафас олинмагани ҳисобига, осон шамоллаб, тузалиши қийинлашиб қолди.

Тошкентда ҳаво намлантирадиган аппарат олганимиздан кейин ҳолат анча яхшиланган. Шамоллашлари осонроқ ўтадиган ва тезроқ тузаладиган бўлди. Кейинроқ ҳавони филтрлайдиган жиҳоз олдик ва бундан кейин яна ҳам яхшироқ нафас оладиган бўлишганини сездим. Мана 2 ойдан бери Буюк Британияда яшаяпмиз. Ҳозир болаларим ҳолати бутунлай яхшиланган. Кечқурунлари оғзини очиб ухламади, яхши нафас олади, умуман шамоллашмади. Ўзим эса уйқум сифати яхшиланган, жисмоний чарчоқлар йўқ, эрталаб ҳолсизланиб уйғониш ҳам йўқолган.

Болаларимнинг тез-тез бурни оқади”

4 ёшгача бўлган 2 ўғли бор она:

Бир ўғлим 2021 йил туғилган, кейингиси 2022 йил. Иккаласи ҳам 1 ёшгача касал бўлмаган. Лекин ҳозир икки фарзандимнинг ҳам бурни оқиб, тез бурни битади. Бунга ҳаво сабаб деб ўйлайман. Грипп мавсумида улар ҳам бошқа болалар каби бу касалликни бошидан ўтказади. Лекин ҳаво ёмонлашса, уларда аллергия ҳам пайдо бўлади. Ўзим мисолимда айтадиган бўлсам, 2022 йилдан бери грипп бўлганимда жуда секин тузаладиган бўлиб қолдим. 1 ойлаб узоқ даволаниб ётаман, турмуш ўртоғим ҳам шунақа. Шамоллаш жуда оғир ўтадиган бўлиб қолди. Балки бу коронавирус билан боғлиқдир. Буни аниқ билмайман.

PM2,5’нинг кўпайиши ва инфекциялар юқиш тезлиги”

Kun.uz ҳаво ифлосланиши ва инфекциялар юқиши ўртасидаги боғлиқлик ҳақида Калифорния университети вирусологи Шароф Тугизовдан маълумот олди. Унинг айтишича, дунёда PM2,5 концентрацияси ошган шаҳарларда ковид инфекцияси ва у билан боғлиқ ўлим ҳолатлари кучайгани кузатилган. Шундан кейин боғлиқликни ўрганиш учун илмий ишлар қилиш бошланган. Бошланган тадқиқот натижалари энди эълон қилина бошлади.

Уларга кўра, ҳавода заҳарли заррачаларнинг кўпайиши вирусли инфекцияларнинг кўпайишига сабаб бўлиши аниқланган. Унинг юқиш механизмлари ҳам аниқ бўлди. Биринчи навбатда намгарчиликда PM2,5 кўтарилиб кетса, ўша ҳаводаги вируслар билан боғланади. Касал одам нафас олганда вирус ташқарига чиқади, агар шу ерда PM2,5 кўп бўлса, бир-бирига боғланиб комплекс ҳосил қилади”, - деб тушунтирди вирусолог.

Унинг қўшимча қилишича, намгарчилик PM2,5 заррачалари организм ичига киришини ҳам тезлаштиради. Бу қандай бўлади?

PM2,5 заррачалари оғиз бурун шиллиқ қаватларини бузади. Шиллиқ қаватлар одамни вирусдан ҳимоя қилувчи биринчи восита. Агар улар бузилса, ҳимоя пасаяди. Заррачалар яллиғланиш чақиради. Ўпка, бронхларда яллиғланиш бўлса, касаллик кучаяди”, - деди вирусолог.

Олимнинг тушунтиришича, PM2,5 заррачалари иммун тизимини ҳам секинлаштиради. Масалан, танага вирус тушганда иммун тизими унга қарши антитанача ишлаб чиқаради. PM2,5 зарраси эса шу антитана ишлаб чиқариш жараёнини пасайтиради. Инфекциядан даволаниш узайиб кетади. Бу механизм бошқа мавсумий касалликларда ҳам кузатиляпти.

Тошкентда куз-қиш мавсуми 2 йилдан бери ўта ёмон об-ҳаволи кунлар билан ўтяпти. Бунинг асосий сабаби ҳаво таркибида PM2,5 заррачаларининг меъёридан бир неча баробар ошиб кетишида. Бу эса бевосита шаҳардаги аксар ташкилотлар ва асосан шаҳар атрофида мингга яқин иссиқхоналарнинг газ ўрнига кўмир ёқиши ортидан бошланди. Тегишли қарорга кўра, иссиқхоналар 2025 йилнинг ноябр ойигача иссиқхоналарига газ-чанг тозалаш ускуналарини ўрнатиши керак ва бу ҳавонинг бир оз бўлса ҳам тозаланишига ёрдам бериши керак.

Унгача масъуллар Тошкентда ҳаво ёмонлаша бошлаганидан бери қайси касаллик билан мурожаат ортгани ҳақида аниқ статистикани очиқлашлари, ҳаво ифлосланишидан олдин аҳолини огоҳлантириш чорасини кўришлари вазиятни оз бўлса-да яхшилаши мумкин.

Зуҳра Абдуҳалимова, журналист 

Мавзуга оид

Эълонлар

Golden House  бизнес-классдаги O‘z Makon II турар жой мажмуаси тақдимотига таклиф этади

Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатаси ва Тошкентдаги Сингапур менежментни ривожлантириш институти ўртасида ҳамкорлик алоқалари йўлга қўйилди

Tenge Bank Visa билан ҳамкорликда бир қатор инновацион тўлов хизматларини ишга туширмоқда

Ўзбекистон Миллий банки дам олиш кунларида ҳам сиз учун хизмат кўрсатади

Фермерлар ва деҳқонлар учун қулай имконият – “Ўзкимёсаноат” АЖ минерал ўғитларга 10 фоизгача чегирма нархларини таклиф этмоқда 

Тошкент Кимё халқаро университети ва Pukyong миллий университети ўртасидаги илмий ва маданий ҳамкорлик ривожланмоқда

Golden House  бизнес-классдаги O‘z Makon II турар жой мажмуаси тақдимотига таклиф этади

Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатаси ва Тошкентдаги Сингапур менежментни ривожлантириш институти ўртасида ҳамкорлик алоқалари йўлга қўйилди

Tenge Bank Visa билан ҳамкорликда бир қатор инновацион тўлов хизматларини ишга туширмоқда

Ўзбекистон Миллий банки дам олиш кунларида ҳам сиз учун хизмат кўрсатади

Фермерлар ва деҳқонлар учун қулай имконият – “Ўзкимёсаноат” АЖ минерал ўғитларга 10 фоизгача чегирма нархларини таклиф этмоқда 

Тошкент Кимё халқаро университети ва Pukyong миллий университети ўртасидаги илмий ва маданий ҳамкорлик ривожланмоқда

Golden House  бизнес-классдаги O‘z Makon II турар жой мажмуаси тақдимотига таклиф этади

Ўзбекистон Республикаси Ҳисоб палатаси ва Тошкентдаги Сингапур менежментни ривожлантириш институти ўртасида ҳамкорлик алоқалари йўлга қўйилди