​​​​​​​Кунлар совияпти: Тошкент шаҳрига ифлос ҳаво яна қайтадими?

Ҳаво совиши билан Тошкент шаҳрида ҳаво сифати тушишни бошлади. Бош прокуратура саноат корхоналари филтр ўрнатишни пайсалга солаётганини айтяпти. Тегишли қарорга қаралса, филтр ўрнатиш 2025 йилнинг охирига борибгина ҳал қилинадиганга ўхшайди.

Филтрсиз корхоналар

Ноябр бошидан бери Тошкент шаҳри ҳавоси бир неча бор қизил (хавфли) ва бинафшаранг (ўта хавфли) даражага чиқди. Бунга бош режанинг йўқлиги, автомашиналарнинг кўпайгани ва яна бошқа факторлар сабаб бўляпти. Лекин муаммонинг айнан куз-қиш ойларида рекорд даражада тез-тез такрорланишининг бош сабаби – Тошкент шаҳри ва унинг атрофидаги иссиқхона ҳамда саноат зоналаридан чиқаётган заҳар. Объектлар газ ўрнига кўмир ва мазут ёқишга мажбур. Бу эса заҳарни кўпайтиряпти, яна ҳам ёмонроғи – шу объектларда заҳарни тутиб қолиш учун филтр ўрнатилмаганида. Ўтган йили парламентга чақирилган экология вазири Азиз Абдуҳакимов бу муаммони тан олганди.

Ўтган йили нима бўлганди?

2023 йилнинг охири ва 2024 йилнинг бошида Тошкент шаҳри ҳавосида PM2,5 заҳарли заррачалар меъёрдан бир неча баробар ошганди. Вазият шаҳардаги кўп объектлар газ ўрнига кўмир ва мазут ёқишга ўтганидан кейин ёмонлаша бошлади. Бу шаҳар аҳолисини ташвишга солиб қўйгач, 30 январда вазир парламентга чақирилиб, ҳисобот берганди. Вазирга шаҳар атрофидаги кўмир ёқаётган мингдан ортиқ иссиқхоналар, 25 минг овқатланиш шохобчаларига қарши чора кўриладими, деб савол берилганди. Абдуҳакимов вазирлик 1,5 ой давомида ўрганиш ўтказгани ва қисқа муддатда қозонхоналарга филтрлар ўрнатиш масаласи кўриб чиқилишини қўшимча қилганди.

Кейинроқ Gazeta.uz’га берган интервюсида эса филтр ўрнатмаган корхоналарга кўрилаётган чоралар жуда енгил эканини айтиб, уларга қарши молиявий санкциялар 5-10 маротаба кўпайтирилаётганини маълум қилган.

“Тошкент шаҳри атрофида яшил белбоғ эмас, кулранг белбоғ пайдо бўлган. Бунга эса кўмирга ўтган иссиқхоналар сабаб. Шаҳар атрофида 1300 дан ортиқ иссиқхоналар бўлиб, уларнинг кўплари кўмирда иситишга ўтган. Лекин минг афсуски, улар экологик экспертиза хулосасида кўрсатилганидек филтрлар ўрнатмасдан, тўғридан тўғри кўмирларни ёқиб, ҳавога жуда кўп зарарли моддалар чиқаряпти”, – деган вазир интервюсида.

Вазият нега ўзгармаяпти?

Бироқ 2024 йилда ҳам кўмир ёқаётган иссиқхоналар таъсири камаймаяпти. Ноябр ойи бошида Юнусободда ҳаво сифати 780  мкг/м3 ифлосланиш даражасига чиқди. Бундан бутун шаҳар норози бўлиб, ижтимоий тармоқларда бир неча бор ёзди. Жумладан, жамоатчилик фаоли Шерзодхон Қудратхўжа ҳам Юнусободдаги ҳаво ифлосланишида иссиқхоналарни айблаган, фаоллар эса муаммонинг илдизи газ ва умуман энергетика соҳасига бориб тақалишини таъкидлаганди. Шу воқеалар фонида шаҳар ҳокимлиги қаттиқ ёқилғи асосида иситиш учун ички ёнув тизимларидан фойдаланадиган барча объектлар алоҳида ҳисобга олиниши ва реестрга киритилишини айтиб чиқди. “Иситиш мавсуми давомида уларда махсус гуруҳлар томонидан режадан ташқари текширувлар ўтказилади. Атмосферани ифлослантириши мумкин бўлган барча объектлар: иссиқхоналардан тортиб умумий овқатланиш корхоналаригача, шу жумладан очиқ оловда таом тайёрланадиган муассасалар ҳам назоратга олинди”, – деб маълумот берган ҳокимлик. Бироқ ҳокимлик реестрга нечта корхона киритилгани ҳақида маълумот бермаган.

Пайсалга солинаётган филтрлар

Саноат корхоналарида филтр ўрнатиш масаласи ҳамон ҳал бўлгани йўқ. Яқинда Бош прокуратура Тошкент вилояти ва пойтахт ҳавосини ифлослантираётган саноат корхоналарини текшириб, корхоналар филтрлар ўрнатишни пайсалга солаётганини маълум қилганди. Ўрганишларга кўра, I ва II тоифага кирувчи, атроф-муҳитга таъсири юқори бўлган саноат Тошкент вилоятидаги 27 та корхонанинг 19 тасида, Тошкент шаҳрида эса 31 та корхонанинг фақат 8 тасида филтр қўйилган.

“Ўзига хос ҳид ва ҳаво рангини ўзгартирадиган бошқа материаллардан, масалан, шиналар ёки ёқилғи мойи (печ ёқилғиси)дан фойдаланадиган корхоналарга мавжуд ускуналарни филтрлар ўрнатилган ҳолда кўмирга алмаштириш талаби қўйилган. Акс ҳолда, бундай корхоналар оғир экологик вазият юзага келган йилларда ўз фаолиятини вақтинча тўхтатиб туришга мажбур бўлади”, – дейилган муносабатда.

Яна бир йил кутиш керак

Вазиятни яхшилаш бўйича сентабр ойида президент қарори эълон қилинди. Унда Тошкент шаҳри ва Тошкент вилоятидаги атроф-муҳитга таъсир кўрсатишнинг I тоифасига мансуб бўлган саноат корхоналарида чанг-газ тозалаш ускуналарини 2025 йилнинг ноябр ойигача ўрнатиш белгиланган. Кўмир билан ишлайдиган иссиқхоналарда самарадорлиги камида 99,5 фоиз бўлган сертификатланган чанг-газ тозалаш ускуналарини ўрнатиш учун эса 2025 йилнинг октябригача муддат қўйилган.

Қолаверса, қарорда шаҳар ҳавосини заҳарлаётган мазутдан воз кечиш ҳақида ҳам сўз боради. Унда мазутдан босқичма-босқич воз кечишнинг охирги муддати 2030 йил деб кўрсатилган. Бундан кўринадики, пойтахтликлар нисбатан тоза ҳаво учун 2025 йил қишини, жуда тоза ҳаво учун эса 2030 йилни кутишлари керакка ўхшаяпти.

Зуҳра Абдуҳалимова,
журналист