Eksterritorial tamoyil, bekor qilinayotgan “INN” va tan olinayotgan DXA - No‘'mon Muhammadiyev bilan suhbat

Davlat xizmatlari agentligi direktori o‘rinbosari No‘'mon Muhammadiyev aholiga davlat xizmatlari ko‘rsatish sohasining bugungi holati va istiqbollar mavzusida Kun.uz muxbiri bilan suhbatda bo‘ldi.

– Prezident farmoni bilan 1 iyundan boshlab tug‘ilish, nikoh tuzilganligi, nikohdan ajralish, o‘lim, ism va familiyani o‘zgartirish, otalikni belgilash hamda farzandlikka olishni qayd etish, nikohlanuvchi shaxslarni tibbiy ko‘rikdan o‘tkazish, xorijga chiqish biometrik pasportini rasmiylashtirish kabilar eksterritorial tamoyil asosida amalga oshirilishi belgilangandi. Kelgusida yana qaysi turdagi davlat xizmatlariga nisbatan eksterritorial tamoyil tatbiq etilishi rejalashtirilmoqda?

– FHDYo sohasida 60 mlndan ortiq qog‘oz ko‘rinishidagi arxiv hujjatlarini elektronlashtirdik, ya'ni hujjatlar raqamlashtirildi. Natijada, endilikda eksterritorial xizmatlarni bajarishimiz imkoniyati paydo bo‘ldi. Bu xizmatni elektron bazaga kiritmasdan turib amalga oshirish imkonsiz edi. Endi boshqa idoralarning arxivdagi hujjatlarini raqamlashtirish bo‘yicha katta ish olib borilmoqda.

Raqamlashtirish natijasida FHDYo sohasida eksterritorial tamoyil amalga oshirildi, ya'ni fuqaro qaysi joyda ro‘yxatga o‘tishidan qat'i nazar, xizmatlardan foydalanishi mumkin bo‘ldi. Deylik, kuyov Nukus shahridan, kelin toshkentlik bo‘lsa, ikkalasi birgalikda ariza topshirishi kerak edi, ya'ni kuyov Toshkentga kelishi yoki kelin Nukusga borishi shart edi. Endi esa shunday imkoniyat yaratildiki, kuyov o‘z shahridan turib arizasini onlayn yuborishi mumkin va ular ro‘yxatga olinadi. Tibbiy ko‘rik masalasi ham xuddi shunday, o‘z hududidan turib tibbiy ko‘rikdan o‘tsa bo‘ladi.

2020 yilda FHDYoga 1 mln 400 ming ariza kelib tushgan bo‘lsa, shundan 400 mingi turli hududlarda yashovchi insonlar tomonidan berilgan. Eksterritorial tamoyilning ishga tushishi fuqarolarga yengillik yaratdi. Hozirgacha 500ga yaqin inson eksterritorial xizmatdan foydalangan.

Agentlik o‘zi ko‘rsata oladigan xizmatlarni to‘liq eksterritorial tamoyilga o‘tkazib bo‘ldi. O‘zbekiston fuqarosi istalgan hududda bo‘lganida davlat xizmatlaridan erkin foydalana oladi.

– 1 iyuldan soliq organlarida soliq to‘lovchilarning hisobini yuritish jismoniy shaxsning shaxsiy identifikatsiya raqami (JShShIR)dan foydalangan holda amalga oshirilishi belgilangan. Sodda qilib aytadigan bo‘lsak, JShShIR O‘zbekistonda barcha davlat, bank, ijtimoiy va boshqa xizmatlarni ko‘rsatishda fuqaro shaxsini tasdiqlovchi yagona identifikatorga aylanadi. Hamma davlat organlari bu o‘zgarishlarga tayyormi?

– Kundalik hayotimizda qaysi tashkilotga borsangiz, STIR (INN) bilan bog‘liq holatga duch kelinadi. Endilikda farmon bilan 1 iyuldan boshlab soliq to‘lovchining INNni berish xizmati bekor bo‘lyapti va o‘rniga jismoniy shaxsning shaxsiy identifikatsiya raqami (JShShIR) joriy qilinyapti. Shaxs voyaga yetgan kundan, ya'ni fuqarolik pasporti yoki ID-karta olgan kundan boshlab JShShIR beriladi va avtomatik soliq to‘lovchi sifatida ro‘yxatga qo‘yiladi, shu bilan birga jamg‘arib boriladigan pensiya tizimiga hisobga olinadi.

O‘rganishlarda ma'lum bo‘ldiki, 2020 yilda 260 mingta holatda INN berilgan, jamg‘arib boriladigan pensiya tizimida esa 220 ming holatda xizmat ko‘rsatilgan. Ikkalasi jami 500 mingga yaqin holatda fuqarolar davlat idoralariga borishga majbur bo‘lgan.

Bu narsa 1 iyuldan joriy etilishga tayyormi, degan savolga kelsak, bu bo‘yicha Markaziy bank, Soliq qo‘mitasi, Personallashtirish markazi, IIV va boshqa tegishli tashkilotlarning axborot tizimlari o‘zaro integratsiya qilindi va 1 iyuldan ishga tushishga tayyor holga keldi.

– DXA 2019 yilning oxirida o‘tkazgan matbuot anjumanida ayrim davlat organlari o‘zlari berib kelayotgan hujjatlarni davlat xizmatlari markazlari orqali taqdim etilishiga qarshilik qilayotgani aytilgan edi. Jumladan, xorijga chiqish pasporti, ruhiy kasalliklar yoki narkologiya bo‘yicha dispanser hisobida turish-turmasligi, sudlanganlik haqidagi ma'lumotnomalar, manzil-ma'lumot axboroti kabilar sanab o‘tilgandi. Bugun ularning barchasi davlat xizmatlari markazlariga o‘tgan. Bugun ham shunday qarshiliklar uchrab turibdimi?

– O‘sha paytda turli davlat idoralari tomonidan ko‘rsatilib kelayotgan xizmatlarning markazlarimizga o‘tkazilishiga qarshilik qilgan, tushunib-tushunmasdan e'tiroz bildirgan mansabdor shaxslar keyingi yillar davomida bizga o‘tkazilgan davlat xizmatlaridan o‘zlari ham foydalana boshlashdi. Oldingiday bitta hujjatni olish uchun to‘rtta eshikka kirib chiqilmayapti hozir. Barchasi bitta joyda hal bo‘lyapti.

Davlat xizmatlari ko‘rsatish muddatlari qisqartirildi. Ilgari fuqarolar bitta xizmatdan foydalanib, javobini 20 kun kutishgan bo‘lsa, bugunga kelib bu muddat 3 kungacha qisqartirildi. Tabiiyki, o‘zining tizimidagi xizmatlarni bizga o‘tishiga qarshi bo‘lgan mansabdor shaxslar bu o‘zgarishlarning qulayligiga keyinchalik o‘zlari ham amin bo‘lishdi.

To‘g‘ri, hech qaysi idora yoki tashkilot o‘zining vakolatini birovga bergisi kelmaydi. Bugun aksariyat davlat organlarining rahbarlari o‘zlari bizga murojaat qilib: “Mana bu xizmatimizni ham sizlar orqali ko‘rsataylik!”, “Mana shu xizmat ham davlat xizmatlari markazlariga o‘tsa, fuqarolarga yaxshi bo‘ladi”, “Tizimimizdagi byurokratik holatlar ustida birga ishlab soddalashtiraylik”, degan tashabbus bilan chiqishmoqda. Ya'ni markazlarimiz tomonidan ko‘rsatilayotgan davlat xizmatlarining afzalligini tan olishyapti.

Jamshid Niyozov suhbatlashdi.