Sudyalar oliy kengashi sudyalarga advokatlik qilishni qachon to‘xtatadi?

Sudyalar oliy kengashi tashkil etilganiga 4 yildan oshdi. Aytish joizki, shu vaqt mobaynida Kengash o‘z faoliyatida sezilarli o‘zgarishlarga erishdi. Xususan, sudyalarning lavozimga tayinlanishi yopiq eshiklar ortidan internetga ko‘chgani, OAV uchun tez-tez matbuot anjumanlari tashkil etayotgani e'tirofga loyiq.

Biroq, ayrim masalalar bo‘yicha tutayotgan yo‘li Kengashning xolisligiga shubha tug‘dirmoqda. Xususan, Kengash ayrim hollarda sudyalar xatti-harakatlariga tegishli bahoni beruvchi emas, balki advokat pozitsiyasini ma'qul ko‘rmoqda.

Quyidagi bir qator holatlar misolida fikrimizni asoslashga harakat qilib ko‘ramiz.

Sudyalar jinoyatini boshqa manbalardan bilib olamiz

Jamoatchilik sudyalarning jinoyat sodir etganligi haqidagi xabarni sud organlaridan emas, balki boshqa manbalardan bilib oladi. Birgina misol – Toshkent shahar ma'muriy sudi sudyalari va yordamchilarining davlat mablag‘larini talon-toroj qilish bilan bog‘liq jinoyati 2020 yil yozida sodir etilgan bo‘lsa-da, 2020 yil dekabrida Korrupsiyaga qarshi kurashish agentligi ma'lum qilmagunicha jamoatchilik bundan bexabar bo‘lib kelgan.

Kengash bunday holatlarda “tergov siri va aybsizlik prezumpsiyasi”ni ro‘kach qilish orqali tizim obro‘sini sun'iy ravishda saqlashga harakat qiladi. Biroq, bu jamoatchilik va fuqarolarning tizimga nisbatan ishonchi yo‘qolishiga sabab bo‘ladi.

Jinoiy u yoqda tursin, intizomiy javobgarlikka tortilganlar ham sir saqlanadi

Kengash doimiy ravishda intizomiy javobgarlikka tortilganlar sonini (!) ma'lum qilib boradi. Ammo, intizomiy javobgarlikka tortilganlarning shaxsi va ularning qaysi harakati uchun javobgarlikka tortilgani oshkor qilinmaydi. Buni Kengash sudyalarga bosim va boshqacha salbiy munosabat qilinishining oldini olish maqsadi bilan izohlab keladi.

Vaholanki, sudga ishi tushgan fuqaro taqdirini kim hal qilayotganini bilishga haqli emasmi?

Sudyalar reytingi to‘lig‘icha e'lon qilinadi, deb xomtama bo‘lmang!

Prezidentning 2020 yil 7 dekabrdagi PF-6127-sonli farmonida sudya faoliyatining samaradorligini elektron reyting orqali ochiq va shaffof baholashni ta'minlaydigan aniq mezonlarni ishlab chiqish va amaliyotga tatbiq etish belgilangandi.

Ana endi hamma sudyaning reytingi internetda ochiq e'lon qilinadi, shu paytgacha qarorlari yuqori instansiyalarda sinishidan qo‘rqmay, xohlagan ishini qilib kelgan sudyalar sharmanda bo‘lmaslik uchun o‘zini yig‘ishtirib oladi, degan fikrga borgan bo‘lsangiz, chuchvarani xom sanabsiz, Kengash bunday sudyalarini xafa qildirib qo‘ymaydi.

Yaqinda bo‘lib o‘tgan matbuot anjumanida faqat eng kuchli sudyalarning reytingi e'lon qilinishi ma'lum qilindi.

“Bunda ro‘yxat asosida hamma sudyaning reytingi e'lon qilinmaydi. Biz eng yuqori reytingga ega bo‘lgan, rag‘batlantirish uchun tavsiya etiladigan nomzodlar ro‘yxatini e'lon qilamiz” – dedi Kengash vakili.

Hamma sudyaning reytingi e'lon qilinmasligining sababi – reytingi past bo‘lib qolgan sudyaga taraflar bosim qilmasligi, sudyaga ishonchsizlik kelib chiqishining oldini olish ekan.

Qiziq-a? Prezident farmoni sud tizimida korrupsiyaning oldini olish, oshkoralikni kengaytirish, fuqarolarning odil sudlovga bo‘lgan ishonchini oshirish maqsadida qabul qilinadi, Kengash esa uquvsiz yoki “erkatoy” sudyalar manfaatidan kelib chiqib, ularga zarar yetmaydigan tarzda ijro qiladi.

Murdadan “ko‘rsatma olgan” tuman sudyasi jazosiz qolgani mayli, viloyat sudiga rais bo‘lib ketganiga nima deysiz...

Yodingizda bo‘lsa, Kun.uz saytida berilgan maqolada fuqarolik ishlari bo‘yicha Shovot tumanlararo sudining raisi bir muddat oldin o‘lgan shaxs go‘yoki tirik bo‘lgani va sudda u bergan guvohlik ko‘rsatmasini ishonchli deb hisoblagani, shunga asosan noxolis qaror chiqargani haqida so‘z yuritilgandi.

Kengash matbuot kotibi Tursunali Akbarovga ko‘ra, voqelik 2016 yilda sodir bo‘lgan, bugunga kelib, sudyaga nisbatan intizomiy chora ko‘rish muddati o‘tib ketgan. Shu sababli sudyaga nisbatan chora ko‘rishning huquqiy asosi qolmagan.

Savol tug‘iladi: sudya tomonidan “marhumni gapirtirish”, uning ko‘rsatmasi asosida sud hujjati qabul qilish intizomiy jazoga loyiqmi? Bizningcha, yo‘q. Chunki, mazkur holatda sud hujjati soxtalashtirilgani inkor etib bo‘lmas haqiqat. Bunda esa qilmish kamida JKning 209-moddasi (mansab soxtakorligi) yoki 231-moddasi (adolatsiz hukm, hal qiluv qarori, ajrim yoki qaror chiqarish) doirasida ko‘rib chiqilishi lozim edi. Ehtimol, buning uchun jazo qo‘llash muddati o‘tib ketgandir. Biroq, bunday xatti-harakat sodir etgan sudya tizimda hamon ishlayotgani, bunga Kengashning ochiqdan ochiq xayrixohlik ko‘rsatayotganini sog‘lom aqlga sig‘dirib bo‘lmaydi.

Eng dahshati, Oliy Kengash marhum qiziqchi Hojiboy Tojiboyevning latifasida aytilganidek, “jamoatchiligingayam, jurnalistlaringayam” dedi-da, murdadan "“ko‘rsatma olgan” sudya Jamila Sultonovani lavozim pillapoyalarida yuqorilatib, Xorazm viloyat Ma'muriy sudiga rais etib tayinlash bo‘yicha taqdimnoma qiritgan.

Buyurtma maqolasi chiqmagani uchun gazeta muharririga tahdid qilgan sudyaning harakatlari “unutildi”

2021 yil 8 fevral kuni Kun.uz saytida maqola e'lon qilinib, unda Navoiy viloyati Uchquduq tuman iqtisodiy sudi raisi Xurshid Tursunov «Uchquduq» gazetasi tahririyati muharriri Rayhon Qodirovaga yuborgan maqolalarini chop etib, gazetadan bir nusxa jo‘natmasa, jarimaga tortishi haqida tahdidli xat jo‘natgani, sudning buyurtma maqolasi esa plagiat bo‘lib chiqqani haqida so‘z yuritilgandi.

Kengash matbuot kotibi holat o‘rganilayotgani, natijasi haqida qo‘shimcha ma'lumot berilishi haqida tezkorlik bilan munosabat bildirdi. Biroq, voqea jamoatchilik e'tiboridan chetda qolishi bilan “yopiqlik qozon yopiqligicha qoldirildi” hamda va'da qilingan qo‘shimcha ma'lumot hanuzgacha e'lon qilingani yo‘q.

Sudyalar ustidan “xolisona” o‘tkazilgan xizmat tekshiruvi

Gyunel Aliyevani sarson qilgan jizzaxlik sudyalar ustidan o‘tkazilgan xizmat tekshiruvida “kutilganidek”, sudyalarning nojo‘ya xatti-harakatlari aniqlanmadi.

Xizmat tekshiruvi Jizzax viloyati sudlari malaka hay'ati raisi va bir vaqtning o‘zida viloyat sudi raisining o‘rinbosari – fuqarolik ishlari bo‘yicha sudlov hay'ati raisi Akram Shukurov boshchiligida olib borilgani xizmat tekshiruvi xolisligini katta so‘roq ostida qoldirdi.

Kengash tekshiruvning xolis o‘tgan-o‘tmaganini aniqlash maqsadida o‘rganish olib borishini va natijalari bo‘yicha keyinroq alohida ma'lumot berilishini aytganiga salkam 1,5 oy o‘tgan bo‘lsa-da, bu masalada ham sukut saqlanmoqda.

Odatda, sudyalarga nisbatan g‘ayriqonuniy harakat sodir etilsa, aybdorlarni javobgarlikka tortish qoyillatib qo‘yiladi. Biroq, tadbirkor Gyunel Aliyevani yillab sarson qilgan sudyalarning “o‘yinlari” yaqqol ko‘rinib turgan bo‘lsa-da, sudyalarga nisbatan hech qanday chora ko‘rilgani yo‘q. Ayni masalada Kengashning bu darajada sustkashligi, balki jizzaxlik sudyalar qaysidir yuqori lavozimli shaxsning shogirdlaridir, degan shubha-gumonlarga ham yetaklab qo‘yyapti.

Bir vaqtlar fuqarolik ishlari bo‘yicha Qo‘qon tumanlararo sudi sudyasi V.Madrahimov bir fuqaroning aslida to‘lab bo‘lingan 150 ming so‘m qarzini  oradan 3 yil o‘tib 10 mln so‘m qilib undirish to‘g‘risida hal qiluv qarori chiqarganda, sudyaning tanish-bilishchilikka yo‘l qo‘yib, zamonaviy “reket”chilarni yaqqol qo‘llab-quvvatlagani ham alal-oqibat e'tiborsiz qoldirilgandi.

Qisqa qilib aytganda, Kengash sudyalarning aybini bekitish, qo‘pol xatolari bo‘lsa-da, ularni himoya qilish emas, fuqarolarning odil sudlovga bo‘lgan ishonchini tom ma'noda oshirish pozitsiyasida bo‘lishi lozim.

Abbos Salaydinov