Kosmonavtlardagi demontaj. Hokimlik nega «yaxshi niyatdagi» ishni qonuniy bajarmadi?

13-14 fevral kunlari Toshkent shahri Yakkasaroy tumanidagi Kosmonavtlar maydonida kosmonavt Vladimir Jonibekov byusti atrofidagi granit plitalari ko‘chirib tashlangan. «Gazeta.uz» saytida bu holat haqidagi fotosuratlar e’lon qilingach, Toshkent shahar Madaniy meros agentligi hududning demontaj ishlari ruxsatsiz boshlanganini ma’lum qildi.

«1984 yilda ochilgan «Koinot» yodgorligi (rasmiy nomi) monumental san’at yodgorliklari ro‘yxatiga kiritilgan va (Vazirlar Mahkamasining 2019 yil 4 oktyabrdagi qarori bilan) davlat muhofazasiga olingan.

Qonunchilikka muvofiq, madaniy va moddiy meros obektlarida qurilish, ta’mirlash va restavratsiya ishlarini faqat Madaniy meros agentligi huzuridagi Ilmiy-ekspert kengashi tasdiqlaganidan keyin amalga oshirishga ruxsat beriladi. Yuqoridagi holatda esa demontaj ishlariga bu kabi ruxsat olinmagan.

Madaniy meros agentligi xodimlari hodisa joyiga borgach, Toshkent shahar hokimligi tomonidan obekt atrofiga yotqizilgan marmar (bruschatkalar)ni almashtirish rejalashtirilganini aniqladi. Yodgorlik buzilmagan, rekonstruksiya qilayotgan Mimar Group’ga esa ogohlantirish berilgan. Ish to‘xtatildi», deyiladi boshqarma bayonotida.

Lekin maydondagi granit plitalarni ko‘chirib tashlash davom ettirilgan.

Yakkasaroy tumani hokimi Anvar Sayfiddinov loyiha haqida oldidan xabar berilmaganini ishlarni shoshilinch boshlashga to‘g‘ri kelgani va bu «shanba va yakshanba kunlari to‘g‘ri kelib qolgani» bilan izohlagan.

U jurnalistlar bilan muloqotda hokimiyat «yaxshi maqsadlarni ko‘zlagani» haqida gapirdi. Keyinroq Toshkent shahri hokimi Jahongir Ortiqxo‘jayev ham bu ish aholiga qulaylik yaratish maqsadida qilinayotganini ta’kidladi.

15 fevral kuni Kun.uz muxbiri monumental san’at yodgorliklari  ro‘yxatiga kiritilgan ushbu yodgorlik atrofidagi holatni o‘rganish maqsadida majmua hududida bo‘ldi.

Aniqlanishicha, 13 fevral kuni maydonning pastki qismidagi plitalar ishchilar tomonidan buzilgan, 14 fevral kuni kuni bevosita yodgorlik ostiga yotqizilgan qora marmar plitalar sindirilgan. 15 fevral kuni esa maydondan qo‘porib olingan plitalar olib ketish uchun maxsus texnikalarga joylandi.

O‘rganish jarayonida hududga Toshkent shahar hokimi Jahongir Ortiqxo‘jayev ham yetib kelgan va sayt muxbiriga holat haqida izoh berdi. Uning aytishicha, hududda mahalliy aholi vakillari iltimosi bilan rekonstruksiya ishlari boshlangan.

«Maydonni tozalashyapti hozir. Hozir yaxshisini (bruschatkalarni) zavodda tayyorlashyapti, olib kelishadi. Pastdagi zinalar qoladi. Avval qanday bo‘lsa, shunday bo‘ladi, faqat tekis, yangi granitlar bo‘ladi.

Aholi bizga bolalarimiz skeyt uchadi, shu yerda yuramiz, tekislab beringlar, deya iltimos qilgan. Mana shu atrofda 6 ming 850ta oila turadi. Bizga iltimos, talab bo‘ldi. «Mana shu yerniyam sal chiroyli qilib beringlar, odamlarimiz shu yerda o‘tirishadi», deyishdi.

Masalan, marmarlarning orasi 10 santimetrlab qochib ketgandi. Odamlarning oyog‘i qoqiladi. Orqa tarafni ko‘rgan bo‘lsangiz, svetofor ostini yashil hudud qilamiz», – dedi hokim.

Undan «Koinot» yodgorligi  hududi demontaj qilinayotganda nega Madaniy meros agentligi xulosasi olinmagani haqida so‘ralgan.

«Kelishilgan hammasi. Mana Aziz Abduhakimov hozir keladi. O‘zi buni biz qilishimiz kerak emas. Madaniy merosning o‘zi qilishi kerak. Hokimiyatning ishi emas aslida. Endi shuni tartibga solib qo‘yaylik, deb tartibga solyapmiz.

Agar noto‘g‘ri ish qilayotgan bo‘lsak, aytinglar. Davlatning puli ketayotgani yo‘q. Homiylik asosida qilinyapti. Quruvchilar qilib beryapti. Davlatning xarajati bo‘layotgani yo‘q. Agar bu xato ish bo‘layotgan bo‘lsa, aytinglar. Asl maqsad xatolikdami yoki mendan ayb topishmi? Masalan, siz jurnalissiz.

Maqsad – mana shu joyni obod qilish. Inson qadri yili bo‘lgani uchun, aholi roziligini olish. Mana shu yerda kechasi, ishdan keyin dam oluvchilar roziligini olish. To‘g‘rimi?

Agar asl maqsad shu bo‘lsa, aholi roziligini olish bo‘lsa, 10 kungina sabr qilinglar. Agar noto‘g‘ri bo‘lsa, meni har qancha ayblashlaringga roziman.

Agar 10 kundan keyin aholi norozi bo‘lsa, qancha ayblasangiz roziman. 10 kundan keyin. Bo‘ldi, bo‘ldi. Mening fikrimcha, shu. Bo‘ldi.

Mana shuni chiroyli qilishga qo‘yib beringlar. Bir so‘m davlatning puli ketmayapti. Aholi roziligi, shu yerda aylanishi uchun qilyapmiz. Iltimos, shu yerni chiroyli qilishga qo‘yib beringlar. Bo‘ldi, men madaniy merosgayam tegmayman, atrofi obod bo‘ladi. Xuddi shunday «Monument mujyestva» (Jasorat monumenti) obod qilindi. To‘g‘rimi, ko‘rganmisiz, qanaqa edi, qanaqa bo‘ldi.

Xuddi shunga o‘xshab, Xalqlar do‘stligi maydonini ham qilganmiz. Bo‘ldi, boshqa savolingizga javob berolmayman.

Agar mana shu madaniy merosning bir joyiga tig‘ tegsa, meni javobgarlikka tortasiz. Agar millatga, xalqimizga yaxshi bo‘lsin desangiz, 10 kun sabr qiling. Boshqa narsani aylantirganingiz bilan meni... Shaharda qachon ish ketadi? Tezroq ish ketishi kerak, kun yorug‘. Tezroq bu issiq kunlardan foydalanishimiz kerak», degan u.

Suhbat davomida Kun.uz muxbiri maydondagi granit plitalar 1984 yilda Sharof Rashidov davrida o‘rnatilganini eslatib, ular ham saqlab qolinishga loyiq ekanini bildirgan.

«Do‘stim, Sharof Rashidov qurgan. Joylari jannatda bo‘lsin. E’tirof qilaman, ular ko‘p ishlar qilgan. Bizgayam nasib qilsin ularday ulug‘ inson bo‘lishni. Lekin bu plitalar yoshini yashab bo‘ldi – 30 yildan oshdi.

10 kun sabr qilinglar. Hozir aylantirib nima qilasiz? Jurnalissiz, bilaman... Agar hozir hayp qilmoqchi bo‘lsangiz, yuring, men sizga ko‘p hayplar... Agar mening ustimdan yozmoqchi bo‘lsangiz yoki boshqa ish qilmoqchi bo‘lsangiz, yuring, men sizga ko‘p narsalarni ko‘rsatib beraman.

Hozir bularni olyapsiz-u, bitgandan keyin ham kelib olasiz. Agar yomon bo‘lsa, Ortiqxo‘jayev buzibdi buni deb aytasiz. Yaxshi bo‘lsa, yaxshi qilibdi, baraka topsin deb aytasiz.

Prezidentimizning topshiriqlarini bajaribdi, insonlar bilan gaplashibdi, aholi rozi bo‘libdi, degan gapni yozasiz. Rozimisiz?» degan hokim.

Jahongir Ortiqxo‘jayev yana 15 kundan keyin gaplashishini eslatadi.

«Men Gazeta.uz’dan ham, Kun.uz’dan ham ko‘ra, mahalliy aholi, shahrimiz xalqining hurmatini qadrlayman, ulug‘ ko‘raman.

Kun.uz bugun bor, ertaga yo‘q. To‘g‘rimi? Sizlar bitta MChJmi? Bir kunda 3 ming MChJ yopilib, 3 mingtasi ochilyapti. Lekin millat mana shu yerda yashaydi», – deydi u.

Muloqotga voqea joyiga yetib kelgan bosh vazir o‘rinbosari, Turizm va sport vaziri Aziz Abduhakimov ham qo‘shilgan.

«Vaziyatni OAV orqali o‘qigach, hurmatli hokimimiz bilan gaplashdik. Hokimimiz hozir aytganidek, bu ishlar agentlik bilan kelishmasdan boshlangan, lekin bu yerda chindan yaxshi maqsadlar bo‘lgan.

Hozirga kelib, bilishimcha, hokimimiz tezkor ravishda hamma loyiha va materiallarini tayyorlab qo‘ydi va bizning ekspertlar bilan ishni boshlab yubordi. Materiallarni bugun yana ko‘rib chiqamiz. Biz ularga toshlar rangi, sifati kabi barcha talablarni tushuntirib berdik.

Lekin haqiqatan ham, ta’kidlash kerakki, bu joy madaniy meros obekti ekani tufayli o‘z talablari bor. Ya’ni avval loyiha qilinishi, u esa barcha bosqichlardan o‘tishi kerak. Shundan keyingina bunday ishlarni boshlash mumkin. Biz bu bo‘yicha hokimga murojaat qildik va hokim kerakli narsalarni qilib bermoqda», – dedi Abduhakimov.

U mavzu borasida Kun.uz muxbiri savollariga ham javob qaytargan.

— «Koinot» yodgorligi majmuasi monumental san’at yodgorliklari ro‘yxatiga kiritilgan. Toshkent shahar Madaniy meros boshqarmasi bu borada demontaj ishlari agentlik bilan kelishilmaganini ma’lum qildi. Hokimlik esa xulosalar endi olinganini aytmoqda.

Aytingchi, madaniy meros obektini buzib bo‘lingandan keyin unga xulosalarni tayyorlash qanchalik to‘g‘ri?

— Albatta, bu noto‘g‘ri. Avvallari bu borada na ma’muriy va na jinoiy javobgarlik belgilanishi holati kuzatilgan. Hozir esa aniq tizim yaratdik.

Avvallari madaniy meros obektlari faqat Madaniyat vazirligi qoshidagi kichik departament miqyosida himoya qilingan. Hozir esa u to‘la davlat organiga aylantirilib, hatto alohida agentlik ham mavjud. Bundan tashqari, Vazirlar Mahkamasi qoshida bu bo‘yicha alohida inspeksiya ham ishlab turibdi. Shuningdek, Bosh prokuratura qoshida boshqarma tashkil etilgan.

— Kosmonavtlar maydonidagi holat bo‘yicha kimdir javobgarlikka tortiladimi?

— Hozir bu borada juda qattiq va vertikal tizim yaratilgan. Qayerda qonun buzilishi holati bo‘lsa, aybdorlar aniqlanib, javobgarlikka tortilyapti. Bu obekt misolida esa haqiqatan ham tartib buzilgan. Uni esa yuristlar bilan o‘rganib chiqib, xulosamizni qilamiz.

Bu yerda qonun talablarini bajartirish va ikkinchi tomondan tushunish kerakki, holat tezkorlik bilan bo‘lganiga alohida sabablar bor. Masalan, Toshkentga ko‘plab va shu jumladan, yuqori darajali mehmonlar keladi. Ishlar shu tufayli ham tezkorlik bilan tashkil qilingan.

Hozir eshitishimcha, hokim ham o‘z uzrini so‘radi. Ya’ni bular hudud madaniy meros obekti ekanini o‘rganmasdan turib, boshlab yuborgan, bu – noto‘g‘ri.

Biz bu borada tegishli choralarni ko‘ramiz va shuningdek, asosiy maqsad – aholi dam oladigan chiroyli maskanni tiklab olish.

— Siz aholi dam oladigan joy qilish kerak deyapsiz, xo‘sh, bu yer to‘liq yangilanar ekan, keyin uni madaniy meros obekti deyish mumkin bo‘ladimi? U qandaydir yangidan qurilgan maydongina bo‘lib qolmaydimi?

— Yo‘q, masalaga bunday yondashish noto‘g‘ri bo‘ladi. Bu yerda kosmonavt Jonibekovning byusti va uning orqasidagi kompozitsiyaga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir yo‘q. Biz bu masalada hokim bilan telefon orqali juda uzoq gaplashdik. Uning menga tushuntirib bergani – yog‘ingarchiliklar vaqtida bu yerda suv yig‘ilib, marmarlar buzilgan. Shundan kelib chiqib, uni tartibga keltirishga qaror qilishgan.

Men sizlar tutgan pozitsiyaga yana bir bor qo‘shilaman. Ishlar boshlanishidan avval keng jamoatchilik bilan kelishib, qonun doirasida qilinishi kerak edi.

Bu holat nafaqat Toshkent shahar hokimligi, qolaversa, viloyatlarda ham o‘rganib, keyin ish boshlashga xulosa bo‘lishi kerak.

Ilyos Safarov tayyorladi.
Tasvirchi va montaj ustasi – Abduqodir To‘lqinov.